Sygn. akt II CSK 538/08
POSTANOWIENIE
Dnia 8 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Komornika Sądowego Rewiru VI
przy Sądzie Rejonowym w S.
przy uczestnictwie „P.” – Spółdzielni Mieszkaniowej
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej w kwocie 157.834,47 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego, z dnia 15 lutego 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Komornik Sądowy Rewiru VI przy Sądzie Rejonowym w S. złożył wniosek o
wpis w księdze wieczystej Kw. /.../ na swoją rzecz hipoteki przymusowej zwykłej w
kwocie 157.834,47 zł, dla zabezpieczenia kosztów egzekucyjnych
Wniosek ten został oddalony orzeczeniem referendarza z dnia 27 lipca
2007 r. oraz postanowieniem z dnia 13 listopada 2007 r. Sądu Rejonowego
w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza, a Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 15 lutego 2008 r. oddalił apelację wnioskodawcy od
postanowienia z 13 listopada 2007 r.
W uzasadnieniu podzielił ocenę jurydyczną Sądu Rejonowego przyjmującą,
że komornik nie jest legitymowany w rozumieniu art. 6262
§ 5 k.p.c. do złożenia
wniosku o wpis hipoteki, bowiem jako organ prowadzący egzekucję jest
funkcjonariuszem publicznym i nie może występować jako osoba prywatna. Poza
tym podkreślił, że postanowienie komornika o ustaleniu kosztów egzekucyjnych
stanowi wprawdzie tytuł wykonawczy, jednak tylko i wyłącznie w ramach
postępowania egzekucyjnego, a nie jako podstawa wpisu hipoteki przymusowej
w rozumieniu art. 109 u.k.w.h. Odwołując się do poglądów doktryny uznał, że
egzekucji kosztów nie można prowadzić w odrębnym postępowaniu, niezależnym od
postępowania głównego, w którym egzekucji podlega roszczenie wierzyciela
stwierdzone tytułem wykonawczym, chyba że chodzi o koszty egzekucji
prowadzonej przez sąd.
Wnioskodawca w skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu
Okręgowego zarzucił naruszenie art. 6262
§ 5 przez jego błędną wykładnię
i przyjęcie, że komornik nie jest legitymowany w rozumieniu tego przepisu do
złożenia wniosku o wpis hipoteki. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie problem, który wyczerpuje jej istotę i zarazem
stanowi podstawę zarzutu kasacyjnego, sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na
3
pytanie, czy komornik jest legitymowany w rozumieniu art. 6262
§ 5 k.p.c. do
złożenia wniosku o wpis hipoteki i czy postanowienie komornika o ustaleniu kosztów
postępowania stanowi podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Wprawdzie
pytanie to odnosi się do jednego stanu faktycznego, dotyczy jednak zagadnień
leżących na różnych płaszczyznach prawnych. Pierwsze dotyczy określenia kręgu
osób legitymowanych do złożenia wniosku o wpis, drugie natomiast czy hipoteka
może zabezpieczać koszty egzekucyjne należne komornikowi.
Odpowiedzi na pierwsze pytanie należy poszukiwać w wykładni art. 6262
§ 5
k.p.c. Redakcja tego przepisu jest tak prosta, że prima facie można by sądzić, iż nie
nasuwa on wątpliwości. Jednakże udzielenie odpowiedzi wymaga wyjaśnienia, czy
komornik jest wierzycielem w zakresie ustalonych kosztów postępowania
egzekucyjnego. Wyjaśnienia tej kwestii należy poszukiwać w przepisach art. 43, 45
i 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(powoływana dalej jako u.k.s. egz.) w brzmieniu obowiązującym przed dniem
13 listopada 2004 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 września 2004 r.
nowelizującej ustawę o komornikach Dz. U. Nr 236, poz.2356) oraz w art. 762 § 4
k.p.c., a nie w art. 7701
k.p.c. , który wszedł w życie 5 lutego 2005 r. Uszło uwagi
Sądów obu instancji, że wszczęcie egzekucji stanowi niezbędną przesłankę do
wydania przez komornika postanowienia o ustaleniu kosztów egzekucyjnych (por.
art. 7 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz. U. Nr 172, poz.1804) stanowiący, że
postępowania zabezpieczające i egzekucyjne wszczęte przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy toczą się według przepisów dotychczasowych. Z przepisów art. 43,
45 ust. 4, art. 49 zd.2 oraz art. 59 ust. 1 u.k.s. egz. w brzmieniu mającym
zastosowanie w sprawie wynika, że komornik za prowadzenie egzekucji i inne
czynności pobiera opłaty egzekucyjne. Koncentrując się na przytoczonej regulacji
art. 43 powołanej ustawy, stwierdzić należy, że opłaty te komornik winien pobrać
w każdym przypadku, gdy w sprawie doszło do wszczęcia egzekucji. Innymi słowy,
dokonanie pierwszej czynności egzekucyjnej – zajęcia – skutkuje po stronie
komornika prawem i zarazem obowiązkiem pobrania przez niego opłaty
egzekucyjnej. Opłatę tę komornik pobiera również w przypadku umorzenia
postępowania na wniosek wierzyciela złożony przed upływem roku od dnia
4
otrzymania wniosku o wszczęcie egzekucji; w tym celu komornik wyda
postanowienie, w którym wezwie dłużnika do uiszczenia należności z tytułu opłat
w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. Postanowienie po
uprawomocnieniu podlega wykonaniu w drodze egzekucji bez zaopatrywania
w klauzulę wykonalności.
Wykładnia tych przepisów, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, daje
podstawę do wniosku, że komornik jest wierzycielem w rozumieniu art. 6262
§ 5
k.p.c. któremu przysługuje wierzytelność podlegająca wpisaniu do księgi wieczystej,
a więc jest legitymowany do złożenia wniosku o wpis hipoteki na nieruchomości
dłużnika dla zabezpieczenia kosztów egzekucyjnych, jeżeli postępowanie
egzekucyjne umorzono wobec zaspokojenia wierzycieli bezpośrednio przez
dłużnika, bez uregulowania kosztów egzekucji.
Wprawdzie wymienione przepisy ustawy o komornikach nie określają
należności z tytułu kosztów egzekucyjnych jako wierzytelności, jednakże
z przepisów tych wynika jednoznacznie, że koszty te należą się komornikowi, a do
ich uregulowania jest zobowiązany dłużnik. Nie mają one więc charakteru
akcesoryjnego z egzekwowaną wierzytelnością, a odrębne nazewnictwo nie zmienia
treści zobowiązania, na którą składają się wymienione wyżej uprawnienia komornika
i obowiązki dłużnika.
Komornik z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 18 września 2001 r. (Dz. U.
Nr 130, poz. 1452) jest wprawdzie funkcjonariuszem publicznym, jednakże takim
któremu powierzono wykonywanie funkcji publicznych na własny rachunek, a więc
stał się organem o złożonej strukturze, w tym samodzielnym i samofinansującym się.
Łączący go z sądem rejonowym stosunek pracy ustał.
Natomiast odpowiedź na drugie pytanie można uzyskać w drodze analizy
przepisów art. 6268
§ 2 k.p.c. i art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Zgodnie z art. 109 u.k.w.h. podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest tytuł
wykonawczy stwierdzający wierzytelność podlegającą zabezpieczeniu. Co jest
tytułem wykonawczym, określa art. 776 k.p.c., stanowiący, że jest nim tytuł
egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. W wyjątkowych wypadkach sam
tytuł egzekucyjny bez klauzuli wykonalności może stanowić dostateczną podstawę
5
egzekucji, jeżeli tak wynika z ustawy. Takim przepisem jest między innymi art. 49
ust. 3 u.k.s. egz stanowiący, że postanowienie po uprawomocnieniu podlega
wykonaniu w drodze egzekucji bez zaopatrywania w klauzulę wykonalności, art. 762
§ 4 k.p.c. stwierdzający, że prawomocne postanowienie komornika o ukaraniu
grzywną podlega wykonaniu bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności, który
stosowano przez analogię do wykonywania postanowień komornika o ustaleniu
kosztów postępowania egzekucyjnego w czasie, kiedy przepisy ustawy
o komornikach nie zawierały normy zezwalającej na wykonanie tego postanowienia
w drodze egzekucji. Skoro postanowienie to może być wykonane w drodze
egzekucji bez konieczności zaopatrywania go w klauzulę wykonalności, to tym
samym stanowi w rozumieniu art. 109 u.k.w.h. podstawę do wpisu hipoteki
przymusowej. Wobec dodania od 1.1.2002 r. do art. 49 ustępu 3 stanowiącego, że
postanowienie ustalające koszty postępowania egzekucyjnego stanowi podstawę do
egzekucji bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności, wprowadzenie
unormowania zawartego w art. 7701
k.p.c. stanowi superfluum.
W konsekwencji tych rozważań pozostaje jeszcze do wyjaśnienia zakres
kognicji sądu wieczystoksięgowego przy rozpoznawaniu wniosku o wpis hipoteki na
podstawie takiego postanowienia. W tym przedmiocie nie można podzielić
stanowiska Sądu Okręgowego, że szczególne unormowanie w art. 7701
uprawnia
komornika do prowadzenia egzekucji tylko w postępowaniu egzekucyjnym. Nie do
przyjęcia jest pogląd, by w przypadku egzekucji z nieruchomości, po dokonaniu jej
zajęcia, i następnie umorzeniu postępowania na wniosek wierzyciela wobec
zaspokojenia go bezpośrednio przez dłużnika, bez uregulowania kosztów egzekucji,
koszty te obciążały komornika. Obciążenie komornika ryzykiem ponoszenia tych
kosztów mogłoby sprzyjać zmowom dłużnika z wierzycielami i prowadzić do obejścia
przepisów regulujących koszty egzekucyjne oraz pozbawiać komornika należnego
wynagrodzenia. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 września 2001 r.
III CZP 39/01 (OSNCV 2002 nr 4, poz.45) w razie bezskuteczności egzekucji
wydatki gotówkowe poniesione przez komornika ponad pobraną zaliczkę obciążają
wierzyciela, a nie komornika.
W postępowaniu o wpis w księdze wieczystej kognicja sądu jest ograniczona
do badania treści wniosku o wpis, jego formy, dołączonych do wniosku dokumentów
6
oraz treści księgi wieczystej (art. 6268
§ 2 k.p.c.). Przepis ten wprowadza istotne
ograniczenie w kognicji sądu wieczystoksięgowego. W uzasadnieniu postanowienia
z dnia 8 marca 2007 r. (III CSK 347/06, LEX nr 274213) Sąd Najwyższy podkreślił,
że ta ograniczona kognicja sądu pozwala uniknąć uwikłania postępowania o wpis
w rozstrzyganie każdorazowo sporów o istnienie prawa wpisanego lub
podlegającego wpisowi. Sąd Najwyższy stwierdził również, że sąd rozpoznaje
wniosek o wpis do księgi wieczystej w granicach określonych w art. 6268
§ 2 k.p.c.
i nie może uwzględniać żadnych dalszych okoliczności wynikających z wniosku
o wpis i dołączonych do niego dokumentów. W postępowaniu wieczystoksięgowym
nie mogą być więc rozpatrywane jakiekolwiek spory z zakresu własności
prowadzące sąd do konkluzji, że dokonanie wpisu zgodnego z wnioskiem
doprowadzi do niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja
2003 r., II CKN 109/01, LEX nr 137541). Rozpoznając wniosek o wpis sąd nie bada
zatem, czy podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność istnieje, czy wygasła. Może to
być tylko przedmiotem postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym.
Z tych przyczyn nie można odmówić zasadności skargi, zatem zaskarżone
orzeczenie uchylono i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 w związku z art.108 § 2 k.p.c.).
md