Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 kwietnia 2009 r., V CSK 423/08
Dłużnik przelanej wierzytelności może – w ramach art. 513 § 1 k.c. –
skutecznie powołać się wobec cesjonariusza na zarzut w postaci odstąpienia
od umowy sprzedaży zawartej z cedentem z powodu wady przedmiotu
sprzedaży, gdy wada rzeczy została ujawniona po podjęciu przez niego
wiadomości o przelewie wierzytelności.
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "Ś.C.K.I.O.", sp. z o.o. w B. przeciwko
Krystynie S. z udziałem interwenienta ubocznego "P.T.E.", sp. z o.o. w K.R. o
zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8
kwietnia 2009 r. skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Katowicach z dnia 6 maja 2008 r.
oddalił skargę kasacyjną i zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej
kwotę 3600 zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 6 maja 2008 r. w
uwzględnieniu apelacji pozwanej zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 25
października 2007 r. w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty Sądu Okręgowego z
dnia 12 czerwca 2006 r. i powództwo oddalił. Ustalił, że w dniu 6 lutego 2006 r.
spółka z o.o. "P." w B. zbyła na rzecz strony powodowej wierzytelność w wysokości
230 410,73 zł, której dłużnikiem była pozwana Krystyna S., prowadząca Zakład
Drzewny "B.". Pozwana w dniu 6 lutego 2006 r. wyraziła pisemną zgodę na ten
przelew, stwierdzając, że wierzytelność jest bezsporna i nie jest obciążona prawami
osób trzecich. Zobowiązała się do bezwarunkowego jej uregulowania w terminie do
dnia 7 maja 2006 r., przy zastrzeżeniu odsetek w wysokości 4% w skali miesiąca za
opóźnienie. Ustalono, że pozwana nabyła od spółki "P." płytę i z tytułu tej sprzedaży
została wystawiona faktura obejmująca wierzytelność będącą przedmiotem
przelewu. W chwili odbioru towaru i przez następne dwa miesiące pozwana nie
zgłaszała sprzedawcy wystąpienia wad. Po tym okresie, stwierdzając nadmierne
zawilgocenie płyty, podjęła czynności związane z reklamacją towaru, jego zwrotem
sprzedawcy i odstąpieniem od umowy sprzedaży.
Sąd Okręgowy, uwzględniając powództwo, podniósł, że w chwili przelewu
wierzytelności nastąpiły skutki prawne przewidziane w art. 510 § 1 k.c. i pozwana
nie może skutecznie uchylić się od zapłaty na rzecz powódki, z powołeniem się na
późniejsze odstąpienie od umowy sprzedaży, z której wynikała wierzytelność objęta
przelewem. W myśl art. 513 § 1 k.c., dłużnikowi przysługują wobec nabywcy
wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia
wiadomości o przelewie. W chwili powzięcia wiadomości o przelewie pozwana nie
zgłaszała wobec zbywcy wierzytelności żadnych zarzutów dotyczących wad towaru,
gdyż nie miała wiedzy o ich istnieniu.
Odmienną ocenę prawną przedstawił Sąd Apelacyjny. Wskazał, że umowa
sprzedaży została zawarta w dniu 6 lutego 2006 r. i w tym samym dniu nastąpił
przelew wierzytelności na rzecz strony powodowej, bezsporne jest więc, że w chwili
przelewu wierzytelność istniała. Pozwana w dniu 30 maja 2006 r. złożyła
oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży, które sprzedawca otrzymał dnia
8 czerwca 2006 r. Przyznał on, że pozwana zwróciła towar i że w dniu 22 czerwca
2006 r. wystawił fakturę korygującą. Pozwana skutecznie odstąpiła od umowy
sprzedaży z powodu wadliwości towaru, a zwracając wadliwy towar uczyniła zadość
obowiązkom przewidzianym w art. 494 k.c. i w rezultacie ta czynność prawna
wywołała skutek ex tunc. Tym samym wygasła wierzytelność będąca przedmiotem
sporu i umowa przelewu wierzytelności jest bezskuteczna. Podniesienie takiego
zarzutu przez dłużnika wobec cesjonariusza jest możliwe w świetle art. 513 § 1 k.c.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2007 r., IV CSK 160/07,
OSNC 2008, nr 12, poz. 141). Konsekwencją tego zarzutu jest bezzasadność
powództwa.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 513 § 1 k.c. przez
błędna wykładnię i domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz orzeczenia co
do istoty sprawy przez uwzględnienie żądania, ewentualnie przekazania sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór ogniskuje się wokół wykładni art. 513 § 1 k.c., jednego z przepisów
regulujących wzajemny stosunek między dłużnikiem przelanej wierzytelności a
cesjonariuszem. Przy analizie tego stosunku na pierwszy plan wysuwane są dwie
ściśle związane ze sobą zasady, które stosunek ten charakteryzują. Po pierwsze,
cesjonariusz nabywa w drodze przelewu tylko tyle praw, ile przysługuje jego
poprzednikowi prawnemu, tj. cedentowi. Dla dłużnika przekazanej wierzytelności
jest to ważne, gdyż cesjonariusz nie może od niego żądać świadczenia w większym
rozmiarze, aniżeli mógł to uczynić cedent. Po drugie, sytuacja prawna dłużnika nie
może ulec na skutek przelewu pogorszeniu w porównaniu z tą, jaka istniała przed
przelewem. Oznacza to, że wierzytelność po przelewie pozostaje „obciążona” tymi
wszystkimi zarzutami, którymi była „obciążona” w stosunku do poprzedniego
wierzyciela. Dłużnik przelanej wierzytelności może ponadto wysunąć przeciwko
cesjonariuszowi zarzuty osobiste, czyli wszelkie środki obrony, jakie może on
zastosować w procesie i poza procesem, które wpływają na istnienie, zakres albo
skuteczność cedowanej wierzytelności. Chodzi zarówno o zarzuty, które całkowicie
niweczą prawa cesjonariusza (zarzuty peremptoryjne), jak i takie, które jedynie
wstrzymują możliwość zrealizowania wierzytelności na określony czas (zarzuty
dylatoryjne). Źródłem zarzutów dłużnika są stosunki prawne, z których wynikają dla
niego prawa skierowane przeciwko cesjonariuszowi bądź też są skuteczne
względem cesjonariusza na mocy ustawy (np. art. 513 k.c.).
Zgodnie z art. 513 § 1 k.c., dłużnik może wysunąć przeciwko nabywcy
wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko jej zbywcy w chwili uzyskania
wiadomości o przelewie, a więc takie zarzuty, które opierają się na okolicznościach
zaszłych między zawarciem umowy o przelew a dowiedzeniem się dłużnika o cesji.
Na podstawie powołanego przepisu dłużnik przelanej wierzytelności może wysunąć
przeciwko cesjonariuszowi zarzuty powstałe w ramach kreującego cedowaną
wierzytelność stosunku zobowiązaniowego do chwili uzyskania przez niego pewnej
wiadomości o cesji. Mogą to być zarzuty kwestionujące istnienie wierzytelności (...),
oraz zakres (…) albo skuteczność cedowanej wierzytelności (...). Można więc
przyjąć, że chodzi tu o ogół zarzutów mających już w chwili zawarcia umowy
przelewu swoją podstawę w stosunku prawnym lub w zdarzeniu, z którego wynika
przelew wierzytelności. Należy przy tym podzielić pogląd wyrażony przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2007 r., IV CSK 160/07, że chodzi tu
także o te zarzuty, których przesłanki dopełniły się ostatecznie dopiero po powzięciu
przez dłużnika wiadomości o przelewie, wystarczy bowiem, żeby sama podstawa
zarzutu powstała przed powzięciem przez dłużnika wiadomości o przelewie. Należy
także podzielić wyrażony w tym wyroku pogląd, że zakresem zarzutów
przysługujących dłużnikowi na podstawie art. 513 § 1 k.c. należy objąć również
okoliczności, których podniesienie przez dłużnika w stosunku do cesjonariusza
zakłada uprzednie wykonanie określonego prawa kształtującego, np. uprawnienia
do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub
błędu lub uprawnienia do odstąpienia od umowy.
Pogląd ten jest uzasadniony, istotne bowiem jest to, że sama podstawa
zarzutu ma powstać przed podjęciem przez dłużnika przelanej wierzytelności
wiadomości o przelewie. W sprawie, w której Sąd Najwyższy sformułował powołany
pogląd, podstawą zarzutu w postaci odstąpienia od umowy sprzedaży była zwłoka
w dostarczeniu towarów objętych ta umową. Okoliczność ta istniała w chwili
powzięcia przez dłużnika wiadomości o przelewie, a ponieważ spełnione zostały
przesłanki z art. 491 k.c., dłużnik mógł po dokonaniu przelewu odstąpić od umowy,
a tym samym zniweczyć wierzytelność cedowaną ze względu na wsteczne skutki
odstąpienia od umowy sprzedaży. To pociągnęło za sobą bezskuteczność umowy
przelewu. Podobnie w przypadku zawarcia umowy, z której wynikła cedowana
wierzytelność, pod wpływem błędu lub groźby, podstawa zarzutu powstała przed
podjęciem przez dłużnika wiadomości o przelewie. Jeśli więc uchylenie się od
skutków oświadczenia woli z powodu tych wad nastąpi po powzięciu przez dłużnika
wiadomości o przelewie, to taki zarzut mieści się w granicach art. 513 § 1 k.c.
W okolicznościach niniejszej sprawy stosunkiem prawnym, z którego wynikła
cedowana wierzytelność była umowa sprzedaży zawarta w dniu 6 lutego 2006 r.
między cedentem a dłużnikiem przelanej wierzytelności. W tym dniu został też
dokonany przelew wierzytelności na rzecz strony powodowej. Rzecz będąca
przedmiotem umowy sprzedaży miała wady, co dłużnik przelanej wierzytelności
ujawnił po dwóch miesiącach, a następnie w dniu 30 maja 2006 r. złożył skuteczne
oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży i zwrócił przedmiot sprzedaży
cedentowi, który wystawił fakturę korygującą. Powstaje więc pytanie, co w tych
okolicznościach uznać za podstawę zarzutu, a w szczególności, czy samo istnienie
wady fizycznej przedmiotu sprzedaży, czy też ujawnienie wady, wada rzeczy
bowiem istniała przed podjęciem przez dłużnika wiadomości o przelewie, a
ujawnienie wady nastąpiło po powzięciu tej wiadomości. Nie ulega wątpliwości, że
uprawnienia z rękojmi, w tym odstąpienie od umowy, związane są z samym
istnieniem wady, a jej ujawnienie warunkuje jedynie uruchomienie mechanizmu
odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Tym samym za podstawę zarzutu należy uznać
samo istnienie wady fizycznej przedmiotu sprzedaży, ta zaś istniała w chwili
powzięcia przez dłużnika wiadomości o przelewie. Tym samym – w ramach art. 513
§ 1 k.c. – dłużnik mógł skutecznie powołać się wobec cesjonariusza za zarzut w
postaci odstąpienia od umowy sprzedaży, skoro zarzut taki przysługiwał mu wobec
cedenta. Przeciwny pogląd prowadziłby do unicestwienia uprawnień
przysługujących kupującemu w ramach ustawowej odpowiedzialności z tytułu
rękojmi. Naruszałoby to zasadę, że sytuacja dłużnika nie może ulec pogorszeniu na
skutek przelewu, w porównaniu z tą, jaka istniała przed przelewem.
W konsekwencji nie jest usprawiedliwiony zarzut błędnej wykładni art. 513 § 1
k.c., co prowadzi do oddalenia skargi kasacyjnej (art. 39814
k.p.c.).