Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 362/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. B.V. z siedzibą w Niemczech
przeciwko T. Spółce z o.o.
o stwierdzenie nieważności uchwał Nadzwyczajnych Zgromadzeń Wspólników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 marca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację co do
żądania stwierdzenia nieważności uchwał nadzwyczajnych
zgromadzeń wspólników pozwanej spółki z dnia 7.5.2001 r.,
2
12.7.2001 r., 7.11.2001 r., 5.12.2001 r., 3.1.2002 r. i 2.7.2002 r.
oraz orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
3
Uzasadnienie
Strona powodowa, E. B.V. z siedzibą w Holandii (dalej: „spółka E.”), w
powództwie wytoczonym spółce z ograniczoną odpowiedzialnością „T.”
(poprzednio: „TP.”) (dalej: „spółka T.”),
po kilku modyfikacjach swego żądania ostatecznie domagała się: - ustalenia
nieważności aktu notarialnego i zawartego w nim oświadczenia K.N. z dnia 20
marca 2001 r. złożonego w charakterze prokurenta, prostującego błędy jednolitego
tekstu aktu założycielskiego spółki „T.” uchwalonego w dniu 15 marca 2001 r.; -
ustalenia nieważności aktów notarialnych i zawartych w nich uchwał podjętych
przez nadzwyczajne zgromadzenia wspólników spółki „T.” w dniach: 7 maja 2001 r.,
12 lipca 2001 r., 7 listopada 2001 r., 5 grudnia 2001 r., 3 stycznia 2002 r., 2 lipca
2002 r., 1 sierpnia 2002 r., 28 marca 2003 r., ewentualnie ustalenia nieistnienia tych
uchwał; - ustalenia nieważności protokołu i opisanej w nim uchwały podjętej przez
nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki „T.” w dniu
6 czerwca 2003 r., ewentualnie ustalenia nieistnienia tej uchwały; - ustalenia
nieistnienia spółki „T.”; - ustalenia, że wpisy nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, dotyczące spółki „T.”,
są niedopuszczalne i podlegają wykreśleniu z KRS.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2004 r. stwierdził nieważność
uchwały nr 1 nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki „T.” z dnia 1
sierpnia 2002 r., a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Wyrokiem z dnia 5 marca 2008 r. Sąd Apelacyjny odrzucił apelację strony
powodowej w części dotyczącej żądania stwierdzenia nieważności aktów
notarialnych i oświadczenia z dnia 20 marca 2001 r. oraz ustalenia nieistnienia
uchwał, w pozostałej zaś części apelację tę oddalił; ponadto zasądził od powodowej
spółki zwrot kosztów postępowania apelacyjnego. Podstawę materialnoprawnej
oceny apelacji stanowiły przepisy art. 208 §7, art. 235, 236, 240, 243, 246 i 252
k.s.h.
W skardze kasacyjnej, zarzucającej naruszenie przepisów prawa
materialnego, a mianowicie: art. 239 § 1, art. 240 k.s.h., 243 § 1 i 3 oraz art. 252 §
1 k.s.h., powodowa spółka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w części
oddalającej jej apelację w zakresie dotyczącym żądania stwierdzenia nieważności
4
uchwał nadzwyczajnych zgromadzeń wspólników pozwanej spółki z: 7 maja 2001
r., 12 lipca 2001 r., 7 listopada 2001 r., 5 grudnia 2001 r. , 3 stycznia 2002 r. i 2
lipca 2002 r., oraz w części zasądzającej na rzecz pozwanej spółki zwrot kosztów
postępowania apelacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39813
§2 k.p.c., w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia. Ocena podniesionych przez stronę powodową w skardze kasacyjnej
zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego powinna więc być dokonana
przy uwzględnieniu stanu faktycznego stanowiącego podstawę wydania
zaskarżonego wyroku.
Z ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wydania tego wyroku wynika,
że w dniu 14 lipca 2000 r. strona powodowa jako jedyny wspólnik spółki pozwanej
– reprezentowana przez B.K. – zbyła K.N. 41 udziałów tej spółki o wartości
nominalnej 50 zł, sama zachowując 39. Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników
pozwanej spółki podjęło w dniu 10 października 2000 r. uchwałę o podniesieniu
kapitału zakładowego spółki do wysokości 1 129 800 zł przez utworzenie 22 516
nowych udziałów o wartości nominalnej 50 zł. Wszystkie nowe udziały objęła K.N.,
pokrywając je wkładem pieniężnym. Zarząd spółki T. ustanowił K.N. prokurentem
samoistnym. Kolejne nadzwyczajne zgromadzenie wspólników tej spółki zwołane
przez zarząd w osobie B.K. podjęło w dniu 15 marca 2001 r. uchwałę o
dobrowolnym umorzeniu 20 689 udziałów K.N. przez ich nabycie przez spółkę i
obniżeniu kapitału zakładowego spółki do kwoty 95 000 zł. Jednocześnie zmieniono
wartość nominalną udziału z 50 na 500 zł. W rezultacie K.N. miała 186 udziałów w
spółce T., a strona powodowa 4 udziały. Ponadto podjęto uchwałę ustalającą
jednolity tekst aktu założycielskiego spółki. W dniu 15 marca 2001 r. B.K., pełniący
funkcję jednoosobowego zarządu pozwanej spółki, opuścił Polskę. Ponownie
przyjechał do Polski dopiero w sierpniu 2002 r.
W dniu 20 kwietnia 2001 r. B.K. działając jako jednoosobowy organ
zarządzający powodową spółką udzielił K.N. pełnomocnictwa do reprezentowania
powodowej spółki przy podejmowaniu przez pozwaną spółkę uchwał dotyczących
zmiany aktu założycielskiego zgodnie z „nowym kodeksem handlowym”.
5
Odbywające się w dniu 7 maja 2001 r. w kancelarii notariusza
sporządzającego protokół nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki „T.”, na
którym cały kapitał zakładowy spółki był reprezentowany przez K.N. - działającą w
imieniu własnym, z tytułu przysługiwania jej 186 udziałów, oraz jako pełnomocnik
spółki E. (na podstawie pełnomocnictwa z dnia 20 kwietnia 2001 r.) - uchwaliło
zmiany przedmiotu działania spółki oraz odwołało z zarządu B.K.
i powołało w jego miejsce P.G.
W podobnych okolicznościach odbyły się nadzwyczajne zgromadzenia
wspólników pozwanej spółki w dniach: 12 lipca 2001 r., 7 listopada 2001 r. i 5
grudnia 2001 r. W dniu 12 lipca 2001 r. nadzwyczajne zgromadzenie wspólników
podjęło uchwały o powołaniu K.N. w skład zarządu tej spółki oraz odwołaniu
udzielonej jej prokury, w dniu 7 listopada 2001 r. – o zmianie nazwy spółki oraz
zmianie postanowienia aktu założycielskiego dotyczącego trwania roku
obrachunkowego, a w dniu 5 grudnia 2001 r. – o ogłoszeniu jednolitego tekstu aktu
założycielskiego.
W dniu 3 stycznia 2002 r. na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników
w kancelarii notariusza obecni byli K.N. i P.G. K.N. działała jako wspólnik (mający
101 udziałów) oraz pełnomocnik (w stosunku do 4 udziałów powodowej spółki).
P.G. reprezentował 85 udziałów własnych. Zgromadzenie uchwaliło zmiany treści
aktu założycielskiego co do zasad podwyższenia kapitału zakładowego spółki,
nowego układu wspólników, zakazu dziedziczenia udziałów i zmian kompetencji
zgromadzenia wspólników; uchwalono też jednolity akt założycielski.
W dniu 2 lipca 2002 r. na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników
w kancelarii notariusza przy analogicznym składzie osobowym jak w dniu 3 stycznia
2002 r. uchwalono zmiany redakcyjne aktu założycielskiego oraz umorzono
4 udziały i ogłoszono nowy tekst aktu założycielskiego.
Na tle powyższych ustaleń jest oczywiste, że nadzwyczajne zgromadzenia
wspólników, na których zapadły zaskarżone uchwały, nie zostały zwołane
prawidłowo, czyli – używając terminologii ustawy – formalnie. Nie zastosowano się
do przepisu przyznającego kompetencję zwołania zgromadzenia wspólników
zarządowi (art. 235 § 1 k.s.h.), a przy tym nie zachowano wyjątkowego trybu
zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia na żądanie wspólnika reprezentującego
6
określoną w ustawie lub umowie spółki (akcie założycielskim) część kapitału
zakładowego (art. 236 i 237 k.s.h.). Złamano także przepis nakazujący zwołanie
zgromadzenia wspólników do siedziby spółki (art. 234 § 1 k.s.h.).
Zgodnie jednak z art. 240 k.s.h., pomimo braku formalnego zwołania
zgromadzenia wspólników, można powziąć uchwały, jeżeli cały kapitał zakładowy
jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia
zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.
W związku z tym przepisem nabiera w sprawie istotnego znaczenia odpowiedź na
pytanie, czy przy podejmowaniu zaskarżonych uchwał był reprezentowany cały
kapitał zakładowy. Ponieważ zgodnie z art. 243 k.s.h. wspólnicy mogą uczestniczyć
w zgromadzeniu i wykonywać prawo głosu w zasadzie także przez pełnomocników,
przy ustalaniu ziszczenia się określonej w art. 240 k.s.h. przesłanki
reprezentowania przy podejmowaniu uchwały całego kapitału zakładowego spółki
należy mieć na względzie nie tylko kapitał reprezentowany przez wspólników
osobiście, ale i za pośrednictwem pełnomocników. Lecz aby uczestnictwo osoby
przedstawiającej się jako pełnomocnik wspólnika mogło być uwzględnione przy
ustalaniu kapitału reprezentowanego przy podejmowaniu uchwały, osoba ta musi
być w świetle treści pełnomocnictwa i właściwych przepisów – rzecz jasna –
rzeczywiście umocowana do głosowania nad tą uchwałą.
Nie można zaś podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że K.N. głosując w
imieniu powodowej spółki na nadzwyczajnych zgromadzeniach wspólników w
dniach 7 maja 2001 r. i 12 lipca 2001 r. była
do tego umocowana zgodnie z treścią okazanego dokumentu pełnomocnictwa
z dnia 20 kwietnia 2001 r. W dniu 1 stycznia 2001 r. w miejsce kodeksu
handlowego wszedł w życie kodeks spółek handlowych. Wymagał on od
istniejących w tym czasie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością dostosowania
niektórych postanowień umowy (aktu założycielskiego) spółki do nowych regulacji.
Jakkolwiek więc w rozpatrywanym dokumencie pełnomocnictwa była mowa
o zmianach aktu założycielskiego spółki „T.” zgodnie z „nowym kodeksem
handlowym”, nie powinno budzić wątpliwości, że w rzeczywistości
w dokumencie tym chodziło o zmiany aktu założycielskiego pozwanej spółki
zapewniające zgodność jego treści z nowo ustanowionymi wymaganiami kodeksu
7
spółek handlowych. Wyrażone zatem w tym dokumencie oświadczenie
umocowywało K.N. do reprezentowania powodowej spółki jedynie przy
podejmowaniu uchwał dostosowujących akt założycielski pozwanej spółki
do wymagań kodeksu spółek handlowych. Tego rodzaju zmiany aktu
założycielskiego pozwanej spółki, odnoszące się do wysokości kapitału
zakładowego i minimalnej wartości nominalnej udziału (por. art. 624 § 1 w związku
z art. 154 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu), zostały jednak już dokonane uchwałami
nadzwyczajnych zgromadzeń wspólników w dniach 10 października 2000 r. i 15
marca 2001 r. Tylko więc w razie wadliwości w tym zakresie jednolitego tekstu aktu
założycielskiego spółki „T.” uchwalonego przez nadzwyczajne zgromadzenie
wspólników w dniu 15 marca 2001 r. wchodziłoby w grę skorzystanie przez K.N. z
udzielonego jej 20 kwietnia 2001 r. pełnomocnictwa zgodnie z jego treścią, gdyż jej
oświadczenie z dnia 20 marca 2001 r., prostujące jednolity tekst aktu
założycielskiego, złożone w charakterze prokurenta pozwanej spółki, nie mogło
oczywiście odnieść – na co trafnie zwrócił uwagę K.N. notariusz – zamierzonego
skutku. Głosowanie nad zmianami przedmiotu działania pozwanej spółki, zmianami
w składzie zarządu oraz odwołaniem prokurenta nie dotyczyło jednak zmian aktu
założycielskiego pozwanej spółki związanych z dostosowaniem tego aktu do
wymagań kodeksu spółek handlowych, a tym samym nie mieściło się w granicach
umocowania udzielonego K.N. w dniu 20 kwietnia 2001 r.
Ponadto zgodnie z art. 208 § 7 k.s.h., odwołanie prokury należy wyłącznie
do kompetencji członków zarządu (każdy z nich jest do tego uprawniony).
Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników pozwanej spółki nie mogło więc
skutecznie odwołać prokury udzielonej K.N. Również zatem pełnomocnictwo do
uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywania prawa głosu w
imieniu powodowej spółki nie mogło objąć głosowania nad tą sprawą. Kwestia, czy
z uchwałą z dnia 12 lipca 2001 r. o odwołaniu prokury udzielonej K.N. mogły się
łączyć jakieś inne skutki prawne
(por. w związku z tym np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r.,
III CSK 169/07, OSNC 2009, nr 1, poz. 17), zostanie w dalszych rozważaniach
pominięta jako nie mająca wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
8
Z analogicznych przyczyn do wyżej wyjaśnionych dokument pełnomocnictwa
z dnia 20 kwietnia 2001 r. nie umocowywał K.N. także
do głosowania w imieniu powodowej spółki nad uchwałami podjętymi przez
zgromadzenia wspólników pozwanej spółki w dniach 7 listopada 2001 r., 5 grudnia
2001 r., 3 stycznia 2002 r. i 2 lipca 2002 r., dotyczącymi zmiany nazwy pozwanej
spółki, roku obrachunkowego, zasad podwyższenia kapitału zakładowego spółki,
nowego układu wspólników, zakazu dziedziczenia udziałów, kompetencji
zgromadzenia wspólników oraz uchwalenia jednolitego tekstu aktu założycielskiego
uwzględniającego powyższe zmiany. Niezależnie od tego, głosowanie przez K.N.
przy podejmowaniu tych uchwał w charakterze pełnomocnika powodowej spółki
wykluczał również art. 243 § 3 k.s.h., stanowiący, że członek zarządu nie może być
pełnomocnikiem na zgromadzeniu wspólników. Jak wiadomo, K.N. uchwałą
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników pozwanej spółki z dnia 12 lipca 2001 r.
została powołana w skład zarządu tej spółki i status ten posiadała przy głosowaniu
nad wszystkimi wskazanymi wyżej uchwałami, zgodnie bowiem z sankcją
przewidzianą w art. 252 k.s.h., dopóki nie zostanie stwierdzona nieważność
uchwały sprzecznej z ustawą, należy uwzględniać jej skutki; ich zanegowanie jest
możliwe w zasadzie tylko
w drodze powództwa określonego w art. 252 § 1 k.s.h. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 438/02, OSP 2006, z. 5, poz. 53, oraz
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2007 r.,
III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95).
Nasuwa się pytanie, czy podjęcie zaskarżonych uchwał z wskazanymi wyżej
naruszeniami art. 240 i 243 § 1 i 3 k.s.h. uzasadniało ich uznanie za sprzeczne
z ustawą w rozumieniu art. 252 § 1 k.s.h., tj. za dotknięte wadliwością
uzasadniającą wytoczenie powództwa o stwierdzenie nieważności.
Sąd Apelacyjny wyraził trafny pogląd, że nie każde naruszenie ustawy przy
podejmowaniu uchwały przez walne zgromadzenie wspólników uzasadnia
zaskarżenie podjętej uchwały w drodze powództwa przewidzianego w art. 252 § 1
k.s.h. W art. 252 § 1 k.s.h., podobnie jak w art. 425 § 1 k.s.h., chodzi przede
wszystkim o sprzeczność z ustawą treści uchwały. Ponadto hipotezami art. 252 § 1
i art. 425 § 1 k.s.h. obejmuje się naruszenie przepisów ustawy odnoszących się
9
bezpośrednio jedynie do sposobu podjęcia uchwały, jeżeli naruszenie ich
w okolicznościach konkretnego przypadku mogło mieć istotny wpływ na treść
uchwały (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 163/07,
OSNC 2008, nr 9, poz. 104 i cytowane w nim orzeczenia oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 2009 r., I CSK 253/08, LEX nr 491551).
Rozpatrywany w sprawie art. 240 k.s.h. należy niewątpliwie do przepisów,
które bezpośrednio normują jedynie wymagania dotyczące sposobu podjęcia
uchwały. W związku z tym ocena wpływu stwierdzonych naruszeń przepisów
powoływanych przez stronę powodową na treść zaskarżonych uchwał była
konieczna. Nie można jednak zaakceptować uznania przez Sąd Apelacyjny
wskazanego wyżej naruszenia art. 240 w związku z art. 243 § 1 i 3 k.s.h. za nie
mogące mieć istotnego wpływu na treść zaskarżonych uchwał. Naruszenie to,
podobnie jak uchybienie wymaganiom przewidzianym w art. 402 § 2 i art. 404 § 1
k.s.h. oraz wymaganiom określonym w art. 238 § 2 i art. 239 § 1 k.s.h. (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 163/07, i z dnia 19 września
2007 r., II CSK 165/07, LEX nr 490422), należy zaliczyć do tego rodzaju naruszeń
przepisów normujących sposób podejmowania uchwał, które zawsze,
tj. w okolicznościach każdego konkretnego przypadku, są doniosłe z punktu
widzenia treści podjętej uchwały, tzn. mogły mieć istotny wpływ na jej treść.
Ustawodawca w art. 240 k.s.h. określił przesłanki dopuszczalnego odstępstwa
od wymagań dotyczących zwołania zgromadzenia wspólników, w rezultacie każde
odstępstwo od tych wymagań przy podjęciu uchwały nie mieszczące się
w określonych w art. 240 k.s.h. granicach (przy uwzględnieniu w razie głosowania
przez pełnomocników art. 243 k.s.h.) powinno uzasadniać stwierdzenie
nieważności podjętej uchwały na podstawie art. 252 § 1 k.s.h. Odmienna wykładnia
pozbawiałaby art. 240 k.s.h. doniosłości prawnej.
Ze względu na zasadność podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów
naruszenia art. 240, 243 § 1 i 3 oraz art. 252 § 1 k.s.h. Sąd Najwyższy
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.