Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 460/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. T.
przeciwko M. C.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 marca 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 19 grudnia 2006 r. oddalił powództwo
wytoczone przez W. T. o uznanie za bezskuteczną wobec niej umowy kupna, na
podstawie której pozwana M. C. nabyła od swojego byłego męża C. C. nieruchomość
położoną w P. Sąd ten ustalił, że powódka w dniu 9 maja 2001 r. sprzedała C. C.
materiały budowlane na łączną kwotę 229 580,74 zł, za które nie zapłacił. Kwota ta
została zasądzona od C. C. na rzecz powódki nakazem zapłaty wydanym w dniu 15
maja 2003 r. W dniu 18 grudnia 2001 r. pozwana zawarła z C. C. ugodę dotyczącą
jego zaległości alimentacyjnych. W ugodzie postanowiono, że C. C. sprzeda
pozwanej nieruchomość położoną w P. przy ul. P. za 100 000 zł. Umowa
przenosząca własność tej nieruchomości na pozwaną została zawarta 8 lutego 2002
r. Sąd Okręgowy uznał, że pozwaną i jej byłego męża C. C. nie łączyły bliskie
stosunki w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. Nie została zaś wykazana przesłanka
uwzględnienia skargi paulińskiej w postaci świadomości pozwanej, że dłużnik
powódki dokonał z nią czynności prawnej w celu pokrzywdzenia wierzycieli, co
przemawiało za oddaleniem powództwa.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powódki wyrokiem z dnia 28 marca
2008 r. zmienił zaskarżony nią wyrok, uwzględniając powództwo. Sąd drugiej
instancji podzielił zarzut wadliwej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w
sprawie i dokonał uzupełniających ustaleń faktycznych. Przyjął w nich, że
pozwana zamieszkała w domu w P. pod koniec 2001 r. Pozwana prowadziła
wspólnie z C. C. działalność gospodarczą w okresie od lutego 1999 r. do końca
2001 r. Od września 2003 r. zatrudniła go na podstawie umowy o pracę. W oparciu
o własną ocenę materiału dowodowego uznał, że pomiędzy pozwaną a C. C.
istniał stosunek bliskości w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. Wskazywało na to ponowne
związanie się pozwanej z byłym mężem po rozwodzie i pochodzące z tego
związku dziecko. Mimo ich kolejnego rozstania się C. C. utrzymywał kontakty
z pozwaną i dziećmi. Często był widywany w domu pozwanej. Wspólnie prowadzili
również działalność gospodarczą, a następnie pozwana zatrudniła byłego męża.
Pozwana nie obaliła domniemania wynikającego z art. 527 § 3 k.c., a pozostałe
3
przesłanki uwzględnienia skargi pauliańskiej zostały niewątpliwie spełnione,
co trafnie przyjął już Sąd pierwszej instancji. Z tych względów apelacja była
uzasadniona i zaskarżony wyrok podlegał zmianie.
Skarga kasacyjna pozwanej została oparta o obie podstawy określone w art.
3983
§ 1 k.p.c. Zawarto w niej zarzuty naruszenia art. 527 § 1 i art. 532 k.c., art. 527
§ 3 k.c. oraz art. 321 § 1 k.p.c. W oparciu o nie skarżąca wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji, ewentualnie o jego uchylenie
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej nie jest kwestionowana ocena Sądu Apelacyjnego,
że umowa będąca przedmiotem powództwa została zawarta przez dłużnika C. C. z
pokrzywdzeniem powódki jako jego wierzycielki i dłużnik działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli, a jego czynność doprowadziła do uzyskania korzyści
majątkowej przez pozwaną. Zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia
prawa materialnego związane są z twierdzeniem, że Sąd drugiej instancji błędnie
ocenił charakter stosunków łączących pozwaną z jej byłym mężem i wadliwie
zredagował wyrok uwzględniający powództwo, bez określenia przedmiotu egzekucji
i wierzytelności przysługującej wierzycielowi. Przedmiot sporu w głównej mierze
dotyczy zaś zagadnienia, czy istniały podstawy do zastosowania domniemania z
art. 527 § 3 k.c. - dotyczącego świadomości osoby trzeciej o działaniu dłużnika z
pokrzywdzeniem wierzycieli, związanego z istnieniem bliskich stosunków pomiędzy
dłużnikiem i osobą, która w wyniku jego działania uzyskała korzyść majątkową.
Rozstrzyga o tym każdorazowo ocena okoliczności faktycznych wskazujących na
rodzaj relacji między tymi osobami. Swoje stanowisko w tym zakresie Sąd
Apelacyjny oparł o ustalenia wskazujące, że po orzeczeniu rozwodu pozwana
ponownie związała się z byłym mężem i z tego związku urodziło się ich drugie
dziecko. Po ich kolejnym rozstaniu utrzymane zostały kontakty C. C.o z pozwaną i
ich dziećmi. Był on często widywany w domu pozwanej. Sąsiedzi pozwanej
postrzegali ich jako małżeństwo. Prowadzili wspólnie działalność gospodarczą do
grudnia 2001 r. a w 2003 r. pozwana podpisała z byłym mężem umowę o pracę.
Nie było też między nimi nieporozumień co do wysokości alimentów na rzecz dzieci
4
i sposobu ich uiszczania przez C. C. Ocena, że te ustalenia uzasadniały
przypisanie stosunkom pomiędzy pozwaną i jej byłym mężem cech bliskości
w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. była uzasadniona i nie spowodowała naruszenia tego
przepisu.
Nie można przypisać Sądowi Apelacyjnemu także dokonania błędnej
wykładni art. 527 § 1 i art. 532 k.c. w wyniku przyjęcia, że powyższe przepisy nie
wymagają wskazania wierzytelności przysługującej wierzycielowi i przedmiotu
przyszłej egzekucji. Motywy zaskarżonego wyroku nie wskazują, że Sąd Apelacyjny
zajął takie stanowisko. Natomiast treść zaskarżonego wyroku zawiera usterki
redakcyjne w tym zakresie, które jednak nie rzutują na jego merytoryczną
wadliwość. W wyroku tym nie określono bowiem wprost chronionej wierzytelności
powódki, jednakże wskazano w nim, że pozwana zostaje zobowiązana do
znoszenia egzekucji prowadzonej na podstawie nakazu zapłaty zasądzającego
wierzytelność powódki, co stanowi pośrednio jej dostateczne oznaczenie także
w relacji do pozwanej. Z kolei uznanie umowy za bezskuteczną, z określeniem jej
przedmiotu (w rozpoznawanej sprawie wskazanej w wyroku nieruchomości),
pozwala stwierdzić także przedmiot egzekucji i ograniczyć do niego
odpowiedzialność pozwanej.
Nieuzasadniony był także zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. Sąd
Apelacyjny orzekając o znoszeniu przez pozwaną egzekucji prowadzonej na
podstawie wskazanego w zaskarżonym wyroku tytułu egzekucyjnego nie wyszedł
ponad żądanie pozwu, w którym powódka domagała się jedynie uznania za
bezskuteczną umowy sprzedaży nieruchomości. Tego rodzaju skutek wyroku
uwzględniającego skargę pauliańską wynika bowiem z mocy samej ustawy
(art. 532 k.c.) i nie jest uzależniony od odrębnego żądania powoda w tym zakresie.
Orzekanie przez sąd w tym przedmiocie jest zatem zbędne. Tego rodzaju
uchybienie nie miało jednak wpływu na wynik sprawy i nie uzasadniało
uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Z tych względów skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych podstaw
i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
5
jz