Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 maja 2009 r.
III UK 100/08
Powaga rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.) nie występuje w spra-
wie z odwołania ubezpieczonego od decyzji organu rentowego odmawiającej
ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie wniosku złożonego
po uprawomocnieniu się wyroku oddalającego poprzednie odwołanie.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 maja
2009 r. sprawy z odwołania Władysława P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w B. o prawo do emerytury, na skutek skargi kasacyjnej odwołują-
cego się od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 31 lipca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i uchylił poprzedzające je postanowie-
nie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 26 maja 2008 r. [...].
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 10 października 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w B. odmówił Władysławowi P. prawa do emerytury. Od powyższej decyzji Wła-
dysław P. wniósł odwołanie, którym zaskarżył decyzję w całości i wniósł o zmianę
zaskarżonej decyzji przez ZUS, ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji przez sąd
i orzeczenie co do istoty sprawy.
Postanowieniem z dnia 26 maja 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie odrzucił odwołanie Władysława P. od powyższej decyzji or-
ganu rentowego na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., uznając, że w sprawie zacho-
dzi powaga rzeczy osądzonej. Sąd Okręgowy ustalił, że z uzasadnienia odwołania
oraz z treści odpowiedzi na odwołanie, wniesionej przez organ rentowy, wynika, że
sporna między stronami kwestia dotyczy niezaliczenia przez organ rentowy do okre-
sów składkowych okresu pracy Władysława P. w Państwowym Ośrodku Maszyno-
2
wym w S. od 8 kwietnia 1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w Rolniczej Spółdzielni Pro-
dukcyjnej w S. od 15 maja 1963 r. do 30 maja 1970 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że prawo do świadczenia emerytalnego Władysława P.
było przedmiotem postępowania sądowego w Sądzie Okręgowym w Lublinie [...],
który wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. oddalił odwołanie Władysława P. od decy-
zji ZUS z dnia 7 lipca 2003 r. odmawiającej odwołującemu się prawa do emerytury.
Na podstawie akt sprawy [...] oraz uzasadnienia zapadłego w tej sprawie wyroku Sąd
Okręgowy ustalił, że przedmiotem sporu na gruncie wymienionej sprawy było rów-
nież nieuwzględnienie przez organ rentowy do okresów składkowych okresu pracy
Władysława P. w POM w S. od 8 kwietnia 1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w RSP w
S. od 15 maja 1963 r. do 30 maja 1970 r. Sąd Okręgowy uznał, że pomiędzy ZUS a
wnioskodawcą sprawa o to samo roszczenie została prawomocnie osądzona i usta-
lenia wyroku zapadłego w sprawie [...] są wiążące dla Sądu.
W zażaleniu na powyższe postanowienie Sądu Okręgowego pełnomocnik
wnioskodawcy zarzucił naruszenie art. 366 k.p.c. w związku z art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., przez odrzucenie odwołania, pomimo tego że decyzja wydana przez organ
rentowy jest decyzją merytoryczną. Wnoszący zażalenie zakwestionował ocenę
Sądu pierwszej instancji jakoby przedmiot niniejszej sprawy był tożsamy z przed-
miotem poprzedniego postępowania sądowego, wywodząc, że Władysław P. wystą-
pił w dniu 12 września 2007 r. z wnioskiem o wznowienie postępowania administra-
cyjnego w sprawie o ustalenie prawa do emerytury i przedstawił nowe dowody i oko-
liczności, które mają wpływ na prawo do tego świadczenia, to jest: fakt podjęcia
pracy w gospodarstwie rolnym od 16 roku życia, fakt podlegania ubezpieczeniu spo-
łecznemu rolników w latach 1983-1990, fakt pełnienia służby wojskowej w latach
1961-1963, fakt pracy w szczególnych warunkach, a ponadto dołączył zaświadczenie
WKU w C., zaświadczenie Archiwum Państwowego w C., kwestionariusz, świadec-
two. W ocenie skarżącego, skoro ZUS powtórnie merytorycznie rozpatrzył sprawę o
emeryturę, odwołujący się na podstawie art. 83 § 2 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nabył uprawnienie do odwołania się od
decyzji organu rentowego do właściwego Sądu.
Postanowieniem z dnia 31 lipca 2008 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2
k.p.c. oddalił zażalenie. Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgodnie z art. 199 § 1 pkt
2 k.p.c. sąd jest zobowiązany odrzucić pozew, jeżeli o to samo roszczenie między
3
tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. Warunkiem za-
kwalifikowania sprawy jako prawomocnie osądzonej jest tożsamość stron oraz iden-
tyczność przedmiotów rozstrzygnięcia w związku z podstawami obu powództw. Sąd
drugiej instancji podzielił stanowisko zaskarżonego postanowienia, że w sprawie za-
chodzi powaga rzeczy osądzonej. W odwołaniu od decyzji ZUS z dnia 10 październi-
ka 2007 r. pełnomocnik wnioskodawcy powołał bowiem te same okoliczności, które
były przedmiotem oceny Sądu w sprawie [...], żądając ustalenia prawa do emerytury
przy uwzględnieniu jako okresów składkowych okresu zatrudnienia Władysława P. w
POM w S. od 8 kwietnia 1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w RSP w S. od 15 maja
1963 r. do 30 maja 1970 r. oraz - co Sąd pierwszej instancji pominął w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia - okresu pełnienia służby wojskowej w latach 1961 -
1963.
Według Sądu drugiej instancji spór o zaliczenie do okresów składkowych, od
których zależy prawo do emerytury, okresu zatrudnienia Władysława P. w POM w S.
od 8 kwietnia 1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w RSP w S. od 15 maja 1963 r. do 30
maja 1970 r. był już przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania przed
Sądem Okręgowym w Lublinie, który wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. oddalił
odwołanie Władysława P. od decyzji ZUS z dnia 7 lipca 2003 r. odmawiającej mu
prawa do emerytury. Tak samo okoliczność pełnienia przez odwołującego się służby
wojskowej w latach 1961-1963 była podnoszona przez niego w pierwszym wniosku o
emeryturę i stanowiła przedmiot rozpoznania organu rentowego w decyzji z dnia 7
lipca 2003 r., a następnie została oceniona przez Sąd Okręgowy w sprawie [...].
Sąd drugiej instancji za niezasadne uznał twierdzenia wnoszącego zażalenie,
jakoby powagę rzeczy osądzonej wyłączała na gruncie niniejszej sprawy okolicz-
ność, że odwołujący się w dniu 12 września 2007 r. złożył wniosek o wznowienie po-
stępowania przed organem rentowym w sprawie ustalenia prawa do emerytury oraz
że we wniosku tym powołał nowe okoliczności dotyczące okresów składkowych. Sąd
drugiej instancji podkreślił, że granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej wy-
znacza przedmiot rozstrzygnięcia sądu w związku z podstawą sporu, a podstawą
sporu na gruncie niniejszego postępowania sądowego jest uwzględnienie jako okre-
sów składkowych okresu zatrudnienia Władysława P. w POM w S. od 8 kwietnia
1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w RSP w S. od 15 maja 1963 r. do 30 maja 1970 r.
oraz okresu pełnienia służby wojskowej w latach 1961-1963. Wprawdzie ubezpie-
czony w ponownym wniosku z dnia 12 września 2007 r. powoływał nowe okoliczno-
4
ści dotyczące okresów składkowych, niebadane dotychczas przez Sąd (fakt podjęcia
pracy w gospodarstwie rolnym od 16 roku życia, fakt podlegania ubezpieczeniu spo-
łecznemu rolników w latach 1983-1990, fakt pracy w szczególnych warunkach), jed-
nakże nie przytoczył żadnych nowych okoliczności odnośnie do okresów, które sta-
nowią przedmiot sporu na gruncie niniejszej sprawy sądowej, to jest odnośnie do
okresu zatrudnienia w POM w S. od 8 kwietnia 1954 r. do 15 kwietnia 1964 r. i w
RSP w S. od 15 maja 1963 r. do 30 maja 1970 r. oraz okresu pełnienia służby woj-
skowej w latach 1961-1963.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko zaskarżonego postanowienia, że
obecne odwołanie Władysława P. dotyczy kwestii, która została prawomocnie osą-
dzona. Świadczy o tym nie tylko ten sam przedmiot sporu pomiędzy tymi samymi
stronami w postępowaniu niniejszym i w sprawie [...], ale również tożsame podstawy
faktyczne istniejące w toku obu postępowań.
Powyższe postanowienie Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości skargą ka-
sacyjną Władysław P. wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Są-
dowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.
Skarga zarzuca narusznie przepisów postępowania - art. 366 k.p.c. w związku
z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74 ze zm.), przez oddalenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu odwoła-
nia, pomimo że zaskarżona decyzja organu rentowego jest decyzją merytoryczną.
Skarżący podał, że zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych korzystając z prawa do
ubiegania się o ponowną decyzję w sprawie przyznania mu prawa do emerytury,
przytoczył we wniosku o wznowienie postępowania z dnia 12 września 2007 r. nowe
dowody i okoliczności, które mają wpływ na prawo do tego świadczenia to jest: fakt
podjęcia pracy w gospodarstwie rolnym od 16 roku życia, fakt podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu rolników w latach 1983-1990, fakt pełnienia służby wojskowej w
latach 1961-1963, fakt pracy w szczególnych warunkach. Na poparcie swoich twier-
dzeń przytoczył dowody z dokumentów: zaświadczenie WKU w C., zaświadczenie
Archiwum Państwowego w C., kwestionariusz, świadectwo. Według skarżącego ge-
neralną zasadą wynikająca z art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych jest prawo ubezpieczonego do wniesienia odwołania od decyzji organu rento-
wego. Prawo to nie jest ograniczone w sytuacji wydania merytorycznych decyzji po
5
przeprowadzeniu wznowionego na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych postępowania. Jeżeli organ rentowy po
ponownym przeprowadzeniu postępowania ponownie wydaje decyzję o odmowie
prawa do świadczenia, ubezpieczonemu przysługuje prawo do wniesienia odwołania.
Przedmiotem rozpoznania Sądu w takim przypadku powinna być ocena poprawności
wydania decyzji przez organ rentowy i bez znaczenia jest czy wcześniej Sąd zajmo-
wał się sprawą na skutek odwołania od pierwotnej decyzji. Skoro bowiem organ
rentowy wydał decyzję co do istoty sprawy, to Sąd powinien rozpoznać sprawę me-
rytorycznie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W odniesieniu do spraw ubezpieczenia społecznego znaczenie instytucji pro-
cesowej powagi rzeczy osądzonej musi być ustalane z uwzględnieniem reguł postę-
powania odrębnego w tych sprawach. Rozstrzygnięcia sądowe w sprawach z tego
zakresu ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania.
Nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodo-
wać przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia spo-
łecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się lub upadek przesłanek materialno-
prawnych prawa do świadczeń. Zasadą rządzącą tymi stosunkami jest właśnie moż-
liwość wzruszenia ustaleń stanowiących podstawę faktyczną prawomocnych orze-
czeń, także przez wydanie nowej decyzji organu rentowego (por. uchwałę Sądu Naj-
wyższego z 3 października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a
poprzednio uchwałę z 20 września 1978 r., II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3, poz. 48,
a także postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 1984 r., II URN 131/83,
OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok z 8 października 1986 r., II URN 182/86,
OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie z 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96,
OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328, wyrok z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99,
OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734 i wyrok z 8 lipca 2005 r., I UK 11/05, OSNP 2006 nr
5-6, poz. 98).
Zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przez Sąd przepisów prawa
procesowego okazały się uzasadnione. W szczególności jest uzasadniony zarzut
naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że sąd odrzuci pozew, jeżeli
6
o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo zo-
stała już prawomocnie osądzona.
Rozpatrywany wyrok w sprawie [...] został wydany wcześniej niż rozpoczęło
się postępowanie przed organem rentowym zakończone decyzją z dnia 10 paździer-
nika 2007 r. Oznacza to, że decyzja organu rentowego z 10 października 2007 r.
oczywiście nie mogła być przedmiotem sprawy już prawomocnie osądzonej. Prawo
do świadczenia emerytalnego skarżącego Władysława P. było przedmiotem postę-
powania sądowego w sprawie [...], w której wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. Sąd
Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie Władysława
P. od decyzji ZUS z dnia 7 lipca 2003 r. odmawiającej odwołującemu się prawa do
emerytury. Natomiast decyzja organu rentowego z dnia 10 października 2007 r. doty-
czyła nowego wniosku skarżącego z 12 września 2007 r. złożonego w trybie art. 114
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, w którym skarżący powołał się na nowe dowody i oko-
liczności mające wpływ na prawo do tego świadczenia, to jest między innymi: fakt
podjęcia pracy w gospodarstwie rolnym od 16 roku życia, fakt podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu rolników w latach 1983-1990, fakt pełnienia służby wojskowej w
latach 1961-1963, fakt pracy w szczególnych warunkach, zaświadczenie WKU w C.,
zaświadczenie Archiwum Państwowego w C. Organ rentowy rozpatrzył powyższy -
nowy wniosek skarżącego i rozstrzygnął w decyzji o braku podstaw do przyznania
ubezpieczonemu prawa do emerytury, w świetle oceny zgłoszonych przez niego no-
wych twierdzeń i dowodów. Wobec tego nie można mówić o tożsamości podstaw
faktycznych istniejących w obydwu postępowaniach. Decyzja z dnia 10 października
2007 r. była decyzją rozstrzygającą o prawie skarżącego do świadczenia emerytal-
nego w oparciu o nową podstawę faktyczną inną niż podstawa faktyczna w sprawie
[...]. Odwołanie od tej decyzji podlegało merytorycznemu rozpoznaniu, zgodnie z za-
sadą przewidzianą w art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych.
Ponieważ podstawa skargi kasacyjnej dotycząca naruszenia przepisów postę-
powania okazała się uzasadniona Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815
k.p.c.
========================================