Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 704/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Bank Spółki Akcyjnej
przeciwko A.S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 lipca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanego kwotę 3600zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 lipca 2008 r. oddalił apelację powodowego
Banku od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 18 kwietnia 2008 r., który po
ponownym rozpoznaniu sprawy, po raz drugi oddalił powództwo o zapłatę kwoty
444.332,41 zł z tytułu odszkodowania.
Rozstrzygnięcie to Sąd Apelacyjny oparł na następujących aprobowanych
ustaleniach Sądu Okręgowego:
Powodowy Bank miał wobec Spółki cywilnej „B.” wierzytelność z tytułu umowy
kredytowej zabezpieczoną między innymi zastawem rejestrowym na mieniu tej
Spółki, które weszło do masy upadłości.
Pozwany, jako syndyk masy upadłości tejże Spółki, sprzedawał jej mienie
i udzielając odpowiedzi temu Bankowi, co do terminu zaspokojenia zastawnika,
stwierdził, że art. 117 § 4 prawa upadłościowego określa głównie stronę techniczną
podziału kwot uzyskanych ze zbycia majątku upadłego będącego w posiadaniu
syndyka, na którym ustanowiony jest zastaw rejestrowy, natomiast przy
zaspakajaniu wierzytelności wynikających z tego zastawu ma zastosowanie art. 20
ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Wobec istnienia należności
pracowniczych do zaspokojenia w wysokości około 4 mln zł, zaspokojenie ich
wyprzedza w kolejności zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem
rejestrowym. Zaproponował powodowemu Bankowi zrzeczenie się zastawu
rejestrowego celem umożliwienia dalszego prowadzenia postępowania
upadłościowego oraz aby powodowy Bank zapewnił dalszą ochronę obiektów
upadłej Spółki z uwagi na brak środków do zapewnienia tej ochrony we własnym
zakresie.
Powodowy Bank nie przystał na te propozycje i zażądał rozliczenia ze
sprzedaży mienia. Wówczas pozwany przedstawił zestawienie przychodów ze
sprzedaży, z którego wynikało, że kwota uzyskana za sprzedaży wyniosła
510.605,69 zł, a łączne koszty sprzedaży 501.792,27 zł.
Ponieważ powód nadal kwestionował przyjętą przez pozwanego kolejność
zaspokojenia i wysokość kosztów, które były zatwierdzane przez Sędziego
3
Komisarza, pozwany zwrócił się do tego Sędziego o wyjaśnienie i na jego polecenie
przekazał powodowemu Bankowi różnicę między dochodem uzyskanym ze
sprzedaży majątku objętego zastawem, a kosztami sprzedaży tych składników.
Powodowy Bank w porozumieniu z pozwanym zajmował się ochroną
obiektów, w których znajdowało się mienie ruchome objęte zastawem po
ogłoszeniu upadłości w okresie od 14 stycznia 2002 r.- do 31 października 2002 r.
ponosząc wszelkie koszty z tym związane.
Postępowanie upadłościowe zostało umorzone prawomocnym
postanowieniem z dnia 8 czerwca 2006 r.
Nie podzielił jednak, co do zasady, Sąd Apelacyjny oceny jurydycznej Sądu
Okręgowego przyjmującej, że materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia
odpowiedzialności pozwanego na podstawie art.102 pr. upadł. Przepis ten dotyczy
wprawdzie, jak przyjął Sąd Okręgowy, odpowiedzialności jedynie za szkody
wyrządzone niesumiennym pełnieniem obowiązków syndyka, zatem ciężar
wykazania tej przesłanki spoczywa na osobie występującej z roszczeniem
odszkodowawczym przeciwko syndykowi, jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego
za niesumienność pozwanego jako syndyka należało uznać bezpodstawne
zaliczenie niektórych wydatków do przedstawionego przez niego rozliczenia
kosztów sprzedaży przedmiotów objętych zastawem rejestrowym. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że gdyby syndyk prawidłowo prowadził
rozliczenie kosztów sprzedaży przedmiotów objętych zastawem i zaliczył koszty
konieczne, to powód zaspokoiłby się w wyższej kwocie, jednakże nie wykazał
wysokości poniesionej szkody. Przyjęcie rozumowania powodowego Banku
oznaczałoby odwrócenie ciężaru dowodu wbrew regule wynikającej z art. 6 k.c.
Zgłaszając zastrzeżenia do przedłożonego przez pozwanego syndyka rozliczenia
kosztów, nie sprecyzował jakich kosztów nie uznaje, co uniemożliwiło
zweryfikowanie wysokości szkody.
Powodowy Bank w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach
wymienionych w art. 3983
§ 1 i 2 k.p.c. zarzucił naruszenie:
- art. 386 § 6 k.p.c. przez nieuwzględnienie oceny prawnej i wskazań co do
dalszego postępowania zawartych w wyroku Sądu Apelacyjnego uchylającym
4
pierwszy wyrok i przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania, i obciążenie
go, zamiast pozwanego, ciężarem wykazania zasadności poniesienia wydatków
ujętych w zestawieniu kosztów przy sprzedaży rzeczy obciążonych zastawem,
- art.233 k.c. w związku z art. 232 k.p.c. przez:
a/ uznanie, że lista wydatków związanych z realizacją sprzedaży zastawu
rejestrowego przedłożona przez pozwanego oraz wykaz sprzedanych przedmiotów
zastawu rejestrowego ze wskazaniem przypadających na każdy przedmiot
kosztów, stanowiły dowód potwierdzający twierdzenia powoda o zasadności
zaliczenia wydatków do kosztów sprzedaży, w sytuacji, w której stanowiły jedynie
twierdzenia pozwanego sporządzone na potrzeby niniejszego postępowania, które
powinny dopiero być poparte dowodami;
b/ uznanie iż faktury i rachunki przedstawione przez pozwanego stanowią
dowód zasadności zakwalifikowania wydatków wynikających z tych faktur do
kosztów sprzedaży,
c/ uznanie, iż powód nie wykazał wysokości szkody, w sytuacji gdy wskazana
w pozwie tj. kwota 444.332,41 znajdowała potwierdzenie w zebranym materiale
dowodowym, w szczególności w zestawieniu kosztów załączonych do pisma
pozwanego z dnia 5 maja 2003 r.,
d/ uznanie, iż to powód powinien wykazać dowody potwierdzające zasadność
zakwalifikowania wydatków do kosztów sprzedaży, w sytuacji gdy fakt zasadności
podniósł pozwany, wywodząc z niego skutki prawne.
W ramach pierwszej podstawy zarzucił naruszenie:
- art. 6 k.c. w związku z art.102 i art.117§ 4 pr. upadł. z 24 października
1934 r. przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż ciężar dowodu
zasadności zakwalifikowania poszczególnych wydatków do kosztów sprzedaży
rzeczy obciążonych zastawem rejestrowym spoczywa na poszkodowanym,
w sytuacji gdy z tych przepisów wynika, iż to syndyk zobowiązany jest wykazać
zasadność zaliczenia poszczególnych wydatków do kosztów sprzedaży
i w konsekwencji uznania, iż pozwany nie ponosi odpowiedzialności za
dochodzoną szkodę;
5
- art. 117 § 4 pr. upadł. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
do kosztów sprzedaży rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym można zaliczyć
wydatki związane z utrzymaniem, przechowywaniem, zabezpieczeniem czy
inwentaryzacją rzeczy obciążanych zastawem, w sytuacji gdy z tego przepisu
wynika, iż do kosztów sprzedaży rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym można
zaliczyć wyłącznie wydatki na samą czynność sprzedaży, a w konsekwencji
niewłaściwe zastosowanie tego przepisu i uznanie, iż wydatki wynikające z faktur
i rachunków załączonych do pisma procesowego pozwanego z dnia 20 września
2007 r. tj. koszty energii elektrycznej, gazu, ochrony obiektu, wynagrodzenia
pracowników oraz związane z nimi obciążenia publicznoprawne (podatek, składki
ZUS), wydatki na materiały biurowe, usługi telefoniczne stanowią koszty sprzedaży
rzeczy obciążonych zastawem oraz
- niezastosowanie art.102 w związku z art.117 § 4 pr. upadł. do ustalonego
stanu faktycznego i uznanie, że pozwany nie wykazał się niesumiennością
zaliczając wskazane powyżej wydatki do koszów sprzedaży i pomniejszając kwotę
uzyskaną ze sprzedaży rzeczy obciążonych zastawem o te wydatki;
- art.102 pr. upadł. przez niewłaściwe zastosowanie do ustalonego stanu
faktycznego i uznanie, że przedstawienie przez syndyka listy wydatków związanych
z realizacją sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego oraz wykazu przedmiotów
zastawu ze wskazaniem przypadających na każdy przedmiot kosztów stanowiło
wywiązanie się przez syndyka z obowiązku rozliczenia się z wierzycielem
i świadczyło o sumiennym wywiązaniu się przez niego z obowiązków,
a nieuwzględnienie faktu, iż o niesumienności syndyka świadczą: pismo z dnia
12.12.2001 r., w którym wskazuje iż w pierwszej kolejności należy zaspakajać
należności pracownicze, i z dnia 8.01.2002 r. oraz 25.01.2002 r. w których
proponował, by powód zrzekł się zastawu rejestrowego i zamienił na zwykły.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, ewentualnie jego uchylenie i zmianę przez uwzględnienie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
W pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące naruszenia przepisów postępowania oraz kwestionujące dokonane
ustalenia faktyczne. W tym przedmiocie należy przede wszystkim stwierdzić, że
skarga kasacyjna w ramach drugiej podstawy została oparta między innymi na
niedopuszczalnym zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który w art. 3983
§ 3
k.p.c. został wyłączony z podstaw kasacyjnych. Niezależnie od tego skarżący
uzasadnia naruszenie art. 233 k.p.c. w związku z art. 232 k.p.c. dokonaniem przez
Sąd błędnej subsumcji materiału dowodowego, co mógłby zwalczać zarzutem
naruszenia konkretnego przepisu prawa materialnego, czego jednak nie czyni.
Nie naruszył też Sąd Apelacyjny art. 386 § 6 k.p.c., bowiem ciężarem
wykazania zasadności poniesienia przedstawionych w zestawieniu kosztów
związanych ze sprzedażą przedmiotów objętych zastawem rejestrowym obciążył
pozwanego a nie skarżącego. Prawidłowo dokonał też Sąd Apelacyjny oceny tej
zasadności i uznał za uzasadnione tylko koszty zużycia energii elektrycznej, gazu,
ochrony obiektów, w których były przechowywane składniki masy upadłości
i wynagrodzenia pracowników zajmujących się sprzedażą.
Nie ma też racji skarżący zarzucając naruszenie art. 6 k.c. w związku z art.102
i 117 § 4 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. – Prawo
upadłościowe (dalej jako pr.upadł.). Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd
Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni tych przepisów. Ponieważ art. 117 § 4 pr.
upadł. nie definiuje pojęcia „kosztów sprzedaży”, stanowiąc jedynie, że
z osiągniętej ceny będą pokryte koszty sprzedaży przedmiotu zastawu
rejestrowego, a następnie zaspokojone wierzytelności zabezpieczone zastawem
rejestrowym ustanowionym na sprzedanych przedmiotach, Sąd Apelacyjny słusznie
nie podzielił stanowiska skarżącego, że przez pojęcie „koszty sprzedaży” należy
rozumieć koszty związane z samym aktem sprzedaży, bez poniesienia których
sprzedaż nie byłaby możliwa i przyjął, że wysokość tych kosztów determinują
okoliczności w jakich składniki majątku były sprzedawane w okresie od 14 sierpnia
2001 r. do 10 lutego 2003 r., a więc także koszty zużycia energii elektrycznej
w pomieszczeniach, w których były przechowywane składniki masy upadłości,
zużycia gazu, ochrony obiektów i wynagrodzenia pracowników zajmujących się
7
sprzedażą oraz związane z nimi obciążenia publicznoprawne (podatek, składki
ZUS-u).
Skarżący konstruując zarzuty skargi kasacyjnej popada w sprzeczność, raz
bowiem zarzuca, naruszenie art. 117 § 4 pr. upadł. przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie, drugi raz przez jego niezastosowanie (str. 3 skargi
kasacyjnej). Taka sama sprzeczność dotyczy zarzutu naruszenia art.102 pr.
upadł.
Nieporozumieniem jest zwalczanie przez skarżącego stanowiska Sądu
Apelacyjnego rzekomo przyjmującego, że przedstawione przez pozwanego listy
wydatków związanych z realizacją sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego,
świadczą o sumiennym wywiązaniu się przez niego jako syndyka z obowiązków,
skoro Sąd takiego stanowiska nie zajął. Wręcz przeciwnie, Sąd Apelacyjny nie
podzielił oceny jurydycznej Sądu Okręgowego przyjmującej, że działania syndyka
nie były nacechowane niesumiennością rodzącą odpowiedzialność
odszkodowawczą. Oceniając odpowiedzialność pozwanego jako syndyka na
podstawie art. 102 pr. upadł., odwołał się do orzecznictwa Sądu Najwyższego
i uznał, że odpowiedzialność ta jest oparta na winie umyślnej oraz niedbalstwie,
a ciężar wykazania tych okoliczności spoczywa na stronie powodowej.
W konsekwencji przyjął, że niesumienność pozwanego syndyka w pełnieniu
obowiązków wyraża się m.in. w bezpodstawnym zaliczeniu przez niego do
kosztów sprzedaży niektórych wydatków np. wyceny zużycia wody, ścieków,
wymiany pieca, że nie ulega wątpliwości, iż gdyby syndyk prawidłowo prowadził
i zaliczył do kosztów sprzedaży tylko wydatki konieczne, to skarżący zaspokoiłyby
się w wyższej sumie niż uzyskana. Uznał więc, że powód poniósł szkodę, jednakże
wbrew obowiązkowi spoczywającemu na nim zgodnie z art.6 k.c., nie wykazał jej
wysokości, a nawet cofnął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.
Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego nie może być skutecznie zwalczane,
albowiem w przedmiocie wykładni art.102 pr. upadł. jest ono zgodne ze
stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w orzeczeniu, do którego odwołał się
Sąd Apelacyjny oraz w wyroku z dnia 26 kwietnia 2006. II CSK 48/06 (LEX nr
398405), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie o zasądzenie
8
odszkodowania na podstawie art. 102 pr. upadł. obowiązek udowodnienia
wszystkich przesłanek tej odpowiedzialności odszkodowawczej spoczywa na
powodzie, niezależnie od tego, czy pozwany sprostał obowiązkowi wykazania
celowości wydatków na etapie postępowania upadłościowego. Rzeczą
dochodzącego odszkodowania będzie wykazać, na czym polegała wina
zobowiązanego do naprawienia szkody. Natomiast przyjęte przez Sąd Apelacyjny
rozumienie pojęcia „ koszty sprzedaży” znajduje potwierdzenie w uzasadnieniu
uchwały z dnia 7 czerwca 2006 r., III CZP 34/06 (OSNC 2007 nr 4, poz. 50),
w której Sąd Najwyższy dokonał wprawdzie wykładni art. 345 pr. upadł. i napr.,
jednakże zawiera on podobne rozwiązanie jak mający w sprawie zastosowanie art.
117 § 4 pr. upadł.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy skargę kasacyjną, jako pozbawioną
uzasadnionych podstaw, oddalił (art. 398 14
k.p.c.) i orzekł o kosztach na podstawie
art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 39821
i art. 391 k.p.c.