Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 3/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania E. P.
przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności
w K.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 7 sierpnia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Orzeczeniem z dnia 30 sierpnia 2007 r. Wojewódzki Zespół do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w w K. po rozpatrzeniu odwołania E. P. od
orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w R.
z dnia 25 czerwca 2007 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie o zaliczeniu
odwołującej się do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Orzeczenie to
wydano na okres do 30 czerwca 2010 r. i ustalono, że niepełnosprawność powstała
przed 16- tym rokiem życia. Wśród wskazań zalecono pracę jedynie w warunkach
pracy chronionej oraz że ubezpieczona wymaga korzystania z systemu
środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji.
Od powyższego orzeczenia ubezpieczona odwołała się do Sądu
Rejonowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R., który wyrokiem z dnia
4 czerwca 2008 r. oddalił jej odwołanie. W trakcie postępowania dowodowego Sąd
przeprowadził dowód z opinii biegłego specjalisty pulmonologa, który w pisemnej
opinii z dnia 5 stycznia 2008 r. w oparciu o analizę dokumentacji medycznej,
badanie fizykalne oraz wyniki badania spirometrycznego stwierdził, że astma
oskrzelowa u ubezpieczonej jest całkowicie kontrolowana i ma przebieg
bezobjawowy, co pozwala zaliczyć badaną z przyczyn pulmonologicznych do
lekkiego stopnia niepełnosprawności. Sąd przeprowadził również dowód z opinii
biegłego neurologa, który w pisemnej opinii z dnia 31 stycznia 2008 r. w oparciu o
dokumentację medyczną oraz przeprowadzone badanie fizykalne rozpoznał u
wnioskodawczyni padaczkę, alergię, wrodzoną toksoplazmozę w wywiadzie,
astygmatyzm i niedowidzenie oka prawego i stwierdził, że należy ją zaliczyć do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z powodu schorzenia 06-E. Podał, że
ubezpieczona jest sprawna ruchowo odpowiednio do stopnia występującej otyłości,
nie występują u niej istotne ograniczenia ruchomości kręgosłupa oraz objawy
korzeniowe, jak również objawy ogniskowe, ubytkowe i patologiczne. Odwołująca
nie jest osobą niezdolną do podjęcia zatrudnienia i nie wymaga niezbędnej w celu
pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby, nie
spełnia zatem warunków pozwalających uznać, iż występuje u niej znaczny stopień
niepełnosprawności. Ostatecznie biegła sądowa z zakresu medycyny pracy oceniła
możliwość wykonywania przez wnioskodawczynię pracy zarobkowej i pełnienie ról
społecznych (w opinii z dnia 23 kwietnia 2008 r.). Wskazała ona, że w oparciu o
3
przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne rozpoznała padaczkę, astmę
oskrzelową, astygmatyzm i niedowidzenie oka prawego i stwierdziła, że przy
kwalifikowaniu do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności wzięto pod uwagę
skutki naruszenia sprawności organizmu powodujące czasową częściową pomoc w
pełnieniu ról społecznych (konieczność udzielenia pomocy osobie w okresach
wynikających ze stanu zdrowia; współdziałanie w procesie leczenia, rehabilitacji,
edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka
zależnie od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych). Biegła zaznaczyła,
że ubezpieczona może odbyć praktyczną naukę zawodu w zakładzie pracy
chronionej celem znalezienia odpowiedniego zatrudnienia na otwartym rynku pracy
na stanowisku pracy spełniającym warunki pracy chronionej, ewentualnie w
warunkach telepracy, czyli pracy świadczonej zdalnie przy wykorzystaniu
nowoczesnych usług telekomunikacyjnych (praca tłumacza, grafika, ilustratora,
informatyka, ankietera, zbieracza danych w internecie, księgowej). Biegła podała,
że ubezpieczona jest zdolna do pracy umysłowej, względnie lekkiej pracy fizycznej,
z przeciwwskazaniem ciężkiej pracy fizycznej, pracy na wysokości.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. na skutek
apelacji ubezpieczonej podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji oddalił
apelację - stwierdzając między innymi, że opinia biegłej z zakresu medycyny pracy
wyjaśniła wątpliwości ubezpieczonej odnośnie do rodzajów zawodów i prac, jakie
może podjąć na otwartym rynku pracy, po uprzednim ukierunkowaniu jej dalszej
nauki zawodu w oparciu o jej stan psychofizyczny, aspiracje i możliwość
znalezienia pracy. Tym samym zarzut odwołującej, iż jest niezdolna do pracy,
bowiem nie może odbyć praktycznej nauki zawodu należało, w ocenie Sądu, uznać
za chybiony. Sąd dopuścił także dowód z akt sprawy IX U …/07 w sprawie o rentę
socjalną ubezpieczonej, gdzie: - biegły z zakresu okulistyki nie stwierdził całkowitej
niezdolności do pracy, - biegły lekarz alergolog stwierdził zdolność do pracy
odwołującej, - biegły lekarz psycholog nie stwierdził całkowitej niezdolności do
pracy, - biegły lekarz neurolog nie stwierdził całkowitej niezdolności do pracy.
Zdaniem Sądu pomimo, że opinie te zostały wydane w sprawie o rentę socjalną,
mogły mieć zastosowanie w niniejszej sprawie ponieważ dokonana została w nich
ocena stanu zdrowia odwołującej, która nie pozwala na stwierdzenie znacznego
4
stopnia niepełnosprawności na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych.
Od powyższego orzeczenia ubezpieczona wniosła skargę kasacyjną
powołując się w niej na naruszenie prawa materialnego, które miało istotny wpływ
na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27
sierpnia 1997 r. poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, iż możliwość ustalenia
stałości i długotrwałości pomocy i opieki osób trzecich, warunkującej zaliczenie
ubezpieczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, jest możliwa bez łącznej
opinii Instytutu Medycznego lub Ośrodka Badań w sytuacji istnienia wielości i
odmienności schorzeń u ubezpieczonej, podczas gdy ilość schorzeń
ubezpieczonej, ich odmienność, znaczny wpływ na możliwość codziennego
funkcjonowania oraz ilość i rodzaj leków przyjmowanych przez ubezpieczoną i
wywołujących wiele skutków ubocznych o charakterze silnych reakcji, całkowicie
wyklucza możliwość oceny stanu zdrowia ubezpieczonej przez poszczególnych
biegłych z różnych dziedzin medycyny, bez opinii łącznej, uwzględniającej ogólny
stan zdrowia ubezpieczonej. Ponadto wskazała naruszenie prawa procesowego -
art. 233 § 1 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c., art. 286 § 1 k.p.c. poprzez niedopuszczenie
dowodu z opinii Instytutu Medycyny, Ośrodka badań lub wspólnej opinii biegłych,
która przy tak wielu schorzeniach ubezpieczonej (leczonych różnymi środkami
farmakologicznymi) jest konieczna dla prawidłowego ustalenia zakresu zdolności
ubezpieczonej do pracy oraz pomocy i opieki osób trzecich w wypełnianiu
normalnych ról społecznych, co wynika wprost z integralności organizmu ludzkiego
jako całości, który nie może być badany i oceniany przez szereg biegłych z różnych
specjalności, bez opinii łącznej, wspólnej, która rzeczywiście odnosiłaby się do
stanu zdrowia ubezpieczonej a nie jedynie przebiegu i stadium poszczególnych
schorzeń; oraz poprzez niedopuszczenie dowodu z opinii specjalistów z zakresu
okulistyki, alergologii oraz psychologii, podczas gdy ubezpieczona cierpi również na
schorzenia okulistyczne, alergologiczne oraz psychiczne, a zatem również biegli z
wyżej wymienionych dziedzin winni dokonać oceny stanu zdrowia ubezpieczonej,
albowiem schorzenia te mają duże znaczenie dla oceny zakresu pomocy i opieki,
5
jakiej potrzebuje ubezpieczona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach wymienionych w
art. 3983
§ 1 k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów
naruszenia przepisów postępowania i zbadać, czy mogło mieć ono istotny wpływ na
wynik sprawy. W ocenianej sprawie zarzuty skargi, w tej części, dotyczyły właściwie
ustalenia faktów, przez zakwestionowanie braku wydania uzupełniającej opinii
biegłych, a nadto oceny dowodów „przez nierozważenie wszystkich dowodów".
Stwierdzić należy, że skarga kasacyjna jest zasadna w stosunku do
sformułowanego zarzutu naruszenia przepisu art. 286 k.p.c. Zaskarżony wyrok
został wydany z naruszeniem powyższej normy prawnej, co mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Wprawdzie przepis ten stanowi jedynie, że sąd może
zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby
zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych, ale jeżeli powstanie
wspomniana „potrzeba", to zażądanie dodatkowej opinii, zwłaszcza od „innych
biegłych", staje się dla sądu przedmiotem równoczesnego obowiązku. W sprawie
zostało ustalone (na podstawie przeprowadzonych dowodów), że wnioskodawczyni
może być zaliczona do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Powyższe ustalenie wynikało bezpośrednio jedynie z pisemnej opinii biegłego
neurologa z dnia 31 stycznia 2008 r. Pozostałe opinie biegłych stwierdzały jedynie
lekki stopień niepełnosprawności w zakresie specjalności badającego. Z kolei
wskazani biegli lekarze w dopuszczonym przez Sąd Okręgowy dowodzie z akt
sprawy IX U 1002/07 w sprawie o rentę socjalną w ogóle nie zajmowali się oceną
występowania u wnioskodawczyni któregokolwiek stopnia niepełnosprawności
wymienionego w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Biegli - z
zakresu okulistyki, psychologii oraz alergologii i neurologii - zajmowali się oceną
zdolności do pracy zarobkowej i nie stwierdzili całkowitej niezdolności do pracy
odwołującej. Powyższa okoliczność jednak nie mogła mieć decydującego
znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie, skoro na gruncie
obowiązującego prawa nie ma podstaw do utożsamiania niepełnosprawności i
niezdolności do pracy i negowania istniejących między nimi różnic. Różnice
6
występują zarówno w płaszczyźnie definicyjnej, jak i w zakresie orzekania o
niepełnosprawności i niezdolności do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 sierpnia 2003 r., II UK 386/02). Tym samym „posiłkowanie” się przy orzekaniu w
niniejszej sprawie opiniami, a właściwie częścią tych opinii dotyczącą ustalenia
przez biegłego jednostek chorobowych i ich nasilenia nie upoważniało Sądu
Okręgowego do oceny (za biegłego lekarza) skutków jakie one wywołują. W
szczególności oceny predyspozycji zdrowotnych do podjęcia pracy, czy też
wypełniania ról społecznych. Przyjęta przez Sądy w niniejszej sprawie ocena stanu
zdrowia wnioskodawczyni i jej zdolności do wykonywania zatrudnienia była
wynikiem fragmentarycznego badania poszczególnych układów lub narządów przez
poszczególnych biegłych. Z przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji
opinii biegłych z dnia 5 stycznia 2008 r. oraz z dnia 31 stycznia 2008 r. nie wynika
bowiem, że wnioskodawczyni była badana łącznie przez biegłych specjalistów z
pulmonologii, neurologii. To samo należy odnieść do czynności biegłej z zakresu
medycyny pracy (opinia z dnia 23 kwietnia 2008 r.). Opinia ta pomimo, że biegła w
niej zdiagnozowała padaczkę, astmę oskrzelową, astygmatyzm i niedowidzenie oka
prawego oraz stwierdziła, że przy kwalifikowaniu do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności wzięto pod uwagę skutki naruszenia sprawności organizmu
powodujące czasową częściową pomoc w pełnieniu ról społecznych, nie mogła w
niniejszej sprawie stanowić dla sądu orzekającą wystarczającej podstawy do
wydania rozstrzygnięcia. Wskazać należy, iż nawet najpełniejsza opinia lekarza
specjalisty z zakresu medycyny pracy nie zastąpi przy orzekaniu o stopniu
inwalidztwa opinii zespołu biegłych, wydanej po wspólnym badaniu i analizie
dokumentacji lekarskiej, uwzględniającej wyniki badania przedmiotowego jako
całości i zawierającej wspólną konkluzję co do oceny niepełnosprawności osoby
badanej. Jest więc usprawiedliwiona teza powódki, iż gdyby Sądy obu instancji
dysponowały opinią dotyczącą sumy schorzeń powódki, nie można wykluczyć, że
okazałoby się, iż jest ona znacznie niepełnosprawna.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
/tp/