Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 maja 2009 r.
II PK 288/08
Odpowiednie stosowanie art. 45 § 2 k.p. i art. 471
k.p. do dyrektora szkoły
odwołanego na podstawie art. 38 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) nie uzasadnia
ograniczenia ustawowego odszkodowania do wysokości trzymiesięcznego do-
datku funkcyjnego.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Romualda Spyt
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 maja
2009 r. sprawy z powództwa Bogdana D. przeciwko [...] Liceum Ogólnokształcącemu
w L. o odszkodowanie, zadośćuczynienie i dodatek motywacyjny, na skutek skargi
kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Legnicy z dnia 29 maja 2008 r. [...]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej o odszkodowaniu za
niezgodne z prawem odwołanie z funkcji dyrektora szkoły przysługującym na pod-
stawie przepisów Kodeksu pracy oraz o kosztach postępowania apelacyjnego i prze-
kazał sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
II. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części,
III. zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 900 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 lutego 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lubinie zasą-
dził od pozwanego [...] Liceum Ogólnokształcącego w L. na rzecz powoda Bogdana
D. kwotę 9.137 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem odwołanie z funk-
cji dyrektora szkoły, w pozostałym zakresie powództwo oddalił, orzekając również o
2
kosztach postępowania. Wyrok ten zapadł w następującym stanie faktycznym. Po-
wód zatrudniony był w pozwanym Liceum na stanowisku nauczyciela mianowanego.
Od 1 stycznia 2006 r. objął funkcję dyrektora szkoły na okres do 31 sierpnia 2010 r.
Uchwałą Zarządu Powiatu w L. z dnia 6 kwietnia 2007 r. odwołano powoda ze sta-
nowiska dyrektora, bez zachowania okresu wypowiedzenia, uzasadniając to niewy-
konaniem decyzji kuratora oświaty dotyczącej usunięcia ucznia z zajęć szkolnych w
dniu 4 kwietnia 2007 r. oraz naruszeniem przez powoda prawa w stosunku do za-
trudnionych nauczycieli, co doprowadziło do dezorganizacji pracy szkoły, a także
naruszeniem przepisów dotyczących gospodarki finansowej szkoły. Sąd Rejonowy
uznał, że wskazane wyżej przyczyny nie uzasadniały podjęcia decyzji o odwołaniu ze
stanowiska dyrektora.
Mając tak ustalony stan faktyczny Sąd wywiódł, że naruszenie art. 38 ustawy z
dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256,
poz. 2572 ze zm.) musi stworzyć po stronie pracownika odpowiednie roszczenie.
Odwołując się do poglądów wyrażonych w judykaturze Sądu Najwyższego Sąd
przyjął, że należało odpowiednio zastosować art. 42 § 1 k.p. i art. 45 k.p. i zasądzić
od pozwanego na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego wy-
nagrodzenia za pracę. Roszczenie przekraczające tak ustalone odszkodowanie Sąd
Rejonowy uznał za wygórowane. Stwierdził, że powód nie wykazał szkody spowodo-
wanej odwołaniem ze stanowiska. Nieuzasadnione było także żądanie zadośćuczy-
nienia za krzywdę w kwocie 20.000 zł, bowiem, chociaż naruszono dobre imię powo-
da poprzez artykuły prasowe i telewizyjne, jednak na ma podstaw, aby winą za takie
działania obciążyć pozwane Liceum. Sąd Rejonowy uznał także, że powód nie może
skutecznie domagać się dodatku motywacyjnego, bowiem ma on charakter uzna-
niowy.
Wyrok powyższy zaskarżyły apelacją obie strony procesu. W wyniku apelacji
pozwanego Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyro-
kiem z dnia 29 maja 2008 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i obniżył kwotę
zasądzonego odszkodowania do kwoty 2.100 zł oraz uwzględniając częściowo ape-
lację powoda, zasądził od pozwanego kwoty dodatku motywacyjnego. Dalej idące
apelacje stron zostały oddalone, rozstrzygnięto także o kosztach procesu.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał, że biorąc
pod uwagę fakt, iż powód został jedynie odwołany ze stanowiska dyrektora z naru-
szeniem art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, przysłu-
3
guje mu wyłącznie odszkodowanie, obejmujące dodatek funkcyjny za czas, do
upływu którego pełnienie funkcji miało trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące,
powołując się przy tym na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku II
PKN 138/97. Wywiódł także, że roszczenie powoda domagającego się pełnej rekom-
pensaty szkody wywołanej odwołaniem ze stanowiska dyrektora oparte jest na po-
glądzie Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym wyroku z dnia 27 listopada 2007 r.,
SK 18/05, (OTK-A 2007 nr 10, poz.128), zgodnie z którym art. 58 k.p. w związku z
art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone
w art. 58 k.p., roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiąza-
niem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z
art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i
art. 77 ust. 2 Konstytucji. Podkreślił, że pracownik dochodzący wyrównania szkody w
granicach przekraczających roszczenia wynikające z art. 58 k.p. winien wykazać
przesłanki odpowiedzialności z art. 415 k.c. lub art. 471 k.c. Źródłem szkody w niniej-
szej sprawie jest odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora, uznane za niezgodne z
prawem, którego to odwołania dokonał organ podmiotu prowadzącego szkołę, tj.
Powiatu L. Zatem szkodę tę należy wiązać z uchwałą tego organu i dlatego tak spre-
cyzowane roszczenie skierowane zostało przeciw niewłaściwemu pozwanemu. Le-
gitymację bierną posiadałby jedynie Powiat L., a nie [...] Liceum Ogólnokształcące w
L. Te same zasady dotyczą roszczenia o zadośćuczynienie za publiczne wypowiedzi
Starosty L. i rzecznika Starostwa, naruszające dobra osobiste powoda. Natomiast za
uzasadnione Sąd uznał żądanie pozwu dotyczące dodatku motywacyjnego.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, powód zarzucił naruszenie
prawa materialnego - poprzez błędną wykładnię art. 38 ustawy o systemie oświaty w
związku z art. 45 § 2 k.p. i art. 471
k.p. oraz naruszenie prawa procesowego - art. 5
k.p.c.
W uzasadnieniu zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego skarżą-
cy podniósł, że przepisy Kodeksu pracy, określające wysokość odszkodowania w
związku z wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę bądź wadliwym wypowiedze-
niem zmieniającym limitują wysokość tego odszkodowania, niezależnie od tego czy
pracownik poniósł szkodę, czy też nie. Odszkodowanie nie może być niższe niż wy-
sokość wynagrodzenia za trzy miesiące. Z przepisów art. 471
k.p..
, art. 50 § 3 i 4 k.p. i
art. 58 k.p. nie wynika, że mają one wyrównywać utracone wynagrodzenie. Skarżący
podkreślił, że w sprawie I PKN 138/97, do której odwołał się Sąd Okręgowy, powód -
4
inaczej niż w niniejszej sprawie - został odwołany ze stanowiska dyrektora szkoły z
zachowaniem okresu wypowiedzenia. Podkreślił, że zasądzone odszkodowanie w
wysokości trzymiesięcznego dodatku funkcyjnego nie kompensuje odwołania go ze
stanowiska, gdyż utracił on także dodatek motywacyjny.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 5 k.p.c. skarżący stwierdził, że pierwotnie
pozwał Starostwo Powiatowe w L., następnie, w wyniku pouczenia przez Sąd Rejo-
nowy, roszczenia skierował przeciwko [...] Liceum Ogólnokształcącemu w L. i cofnął
pozew wobec Starostwa. Potem zaś sprecyzował roszczenie i domagał się odszko-
dowania za niezgodne z prawem odwołanie ze stanowiska dyrektora w wysokości
28.000 zł i zadośćuczynienia w kwocie 20.000 zł. Skarżący działał bez profesjonal-
nego pełnomocnika, zatem Sąd Rejonowy winien go pouczyć o konieczności skiero-
wania pozwu przeciwko właściwemu pozwanemu. Z tej właśnie przyczyny Sąd dru-
giej instancji winien uchylić zaskarżony przez powoda wyrok w części oddalającej
powództwo o dalej idące odszkodowanie i zadośćuczynienie i sprawę w tym zakresie
przekazać Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie w części powództwa poprzez zasądzenie odszkodowania w wysoko-
ści trzymiesięcznego wynagrodzenia”, o uchylenie wyroku w części dotyczącej rosz-
czenia przekraczającego odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego wynagro-
dzenia oraz zadośćuczynienia i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgo-
wemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm
przepisanych.
Pozwany w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od po-
woda kosztów postępowania, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego,
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowo uzasadniona i dotyczy to zarzutu naruszenia
art. 38 ust. 2 ustawy o systemie oświaty w związku z art. 45 § 2 k.p. i art. 471
k.p. W
uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1993 r., I PZP 71/92, (OSNCP 1993 nr
9, poz. 144) oraz z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93 (OSNCP 1993 nr 12, poz. 217)
5
przyjęto, że nauczycielowi mianowanemu odwołanemu z funkcji wicedyrektora
szkoły, powierzonej na czas nieokreślony, z naruszeniem art. 37 ust. 1 lub art. 38
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty nie przysługuje roszczenie o
orzeczenie bezskuteczności odwołania czy o przywrócenie do pracy na dotychcza-
sowym stanowisku; przysługuje mu natomiast roszczenie o odszkodowanie na pod-
stawie stosowanych odpowiednio art. 45 § 2 i art. 471
k.p. Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że z norm Kodeksu pracy, ze względu na zasadniczą różnicę w charakterze instytu-
cji, nie mogą być stosowane przepisy dotyczące odwołania kierownika zakładu pracy
(art. 68 k.p. i nast. k.p.), a w szczególności art. 69 k.p. O wiele bardziej zbliżony cha-
rakter mają unormowania dotyczące wypowiedzenia zmieniającego i przewidujące
roszczenia o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, przywrócenie na poprzednie
warunki pracy lub odszkodowanie (art. 42 § 1 k.p. i art. 45 k.p.). Stosowanie przepi-
sów art. 45 k.p. powinno być jednak odpowiednie, uwzględniające przede wszystkim
charakter powierzenia funkcji kierowniczej w szkole i zasad jej sprawowania. Odpo-
wiednie stosowanie norm art. 45 k.p. prowadzi w tej sytuacji do uznania, że niecelo-
we jest orzekanie o przywróceniu do pracy na poprzednie stanowisko czy uznanie
odwołania za bezskuteczne. Omawiana sytuacja jest wprawdzie spowodowana in-
nymi przyczynami niż wymienione w art. 45 § 2 k.p., należy jednak uznać, że norma
tego przepisu powinna znaleźć odpowiednie zastosowanie, gdyż z jednej strony gwa-
rantuje odwołanemu wicedyrektorowi ochronę, z drugiej zaś nie przekreśla istoty od-
wołania z tego stanowiska. Stanowisko to zasadniczo poparł Sąd Najwyższy w wyro-
ku z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 138/97 (OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 261). Jednakże
ograniczył zakres odszkodowania, stwierdzając, że nauczycielowi mianowanemu,
odwołanemu z funkcji dyrektora szkoły z naruszeniem art. 38 ust. 2 ustawy o syste-
mie oświaty, przysługuje wyłącznie odszkodowanie, obejmujące dodatek funkcyjny
za czas, do upływu którego pełnienie funkcji miało trwać, nie więcej jednak niż za 3
miesiące. Uzasadnił to tym, że przewidziana w art. 50 § 3 i 4 k.p. sankcja odszkodo-
wawcza (w rozpoznawanej sprawie powód podobnie jak w niniejszej sprawie powo-
łany został na stanowisko dyrektora na czas określony) jest adekwatna do występu-
jącej w sprawie sytuacji faktycznej i prawnej. Stanowisko to znalazło akceptację
Sądu Okręgowego, który zmniejszył zasądzone przez Sąd pierwszej instancji od-
szkodowanie do kwoty równoważnej dodatkowi funkcyjnemu za okres 3 miesięcy.
Wbrew natomiast wywodom odpowiedzi na skargę nie można uznać, że pogląd ten
znalazł akceptację w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2003 r., I PK
6
74/02 (OSNP 2004 nr 13, poz. 221), bowiem zaznaczono w nim wyraźnie, że skoro
skarżący błędnie oznaczył w kasacji stronę pozwaną, a ponadto uprawomocnił się
wyrok Sądu pierwszej instancji oddalający powództwo przeciwko pozwanemu Ze-
społowi Szkół, to Sąd Najwyższy nie miał możliwości dalszego roztrząsania wątku
przysługujących powodowi roszczeń wynikających z pozbawienia go stanowiska dy-
rektora tej szkoły - poza kwestią pomocniczego stosowania przepisów Kodeksu
pracy dotyczących rozwiązywania umów o pracę.
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę uznaje przedstawioną w wyro-
ku I PKN 138/97 koncepcję za nieuzasadnioną. Przede wszystkim podkreślić należy,
że nie została wsparta ona pogłębioną argumentacją. U jej podstaw, jak się zdaje,
legła okoliczność, że odwołanie z funkcji dyrektora szkoły nie powoduje rozwiązania
stosunku pracy a jedynie utratę dodatku funkcyjnego, stąd „adekwatność” wysokości
odszkodowania. Jednakże trafnie wywodzi skarżący, że odszkodowania, o których
mowa w przepisach art. 471
k.p..
, art. 50 § 3 i 4 k.p. i art. 58 k.p., nie są powiązane z
rzeczywistą szkodą i przysługują niezależnie od jej wystąpienia. Przykładem tego
może być obowiązek wypłaty odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania
umowy o pracę za wypowiedzeniem, chociażby pracownik, podjąwszy natychmiast
inną pracę, ani jednego dnia nie pozostawał bez pracy, a jego zarobki związane z
nowym zatrudnieniem są wyższe niż te, które osiągał u poprzedniego pracodawcy.
Takie rozumienie funkcji odszkodowania przysługującego na podstawie art. 58 k.p.
przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 1981 r., I PR 91/81
(OSNCP 1982 nr 5 - 6, poz. 81) oraz z dnia 29 maja 1987 r., I PRN 24/87 (Służba
Pracownicza 1998 nr 2, s. 26). Tak rozumianej funkcji odszkodowania z art. 58 k.p.
nie zakwestionował także Trybunał Konstytucyjny w przywołanym przez Sąd Okrę-
gowy wyroku z dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05, podkreślając, że wystąpienie
szkody, rozumianej jako uszczerbek w prawnie chronionych dobrach pracownika, a
także jej ewentualna wysokość, nie stanowią przesłanek powstania tego roszczenia i
nie mają wpływu na jego wysokość.
Wprawdzie odwołanie nauczyciela mianowanego ze stanowiska dyrektora
szkoły nie jest tożsame z wypowiedzeniem zmieniającym (art. 42 § 1 k.p.), jednakże
w sferze faktycznej odnosi podobny skutek. Stanowi bowiem jednostronną zmianę
warunków pracy i to niekorzystną dla pracownika. Zmiana ta dotyczy treści stosunku
pracy nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, gdyż pozbawia go funkcji i
uprawnień organu zarządzającego szkołą (art. 31
k.p.) oraz w istotny sposób uszczu-
7
pla należne mu wynagrodzenie za pracę, pozbawiając go dodatku funkcyjnego (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 10 stycznia 2003 r., I PK 74/02, OSNP 2004 nr 13,
poz. 221, z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 88/97, OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 10). W
przypadku wypowiedzenia warunków pracy i płacy również niekoniecznie musi dojść
do rozwiązania stosunku pracy, który będzie kontynuowany na nowych warunkach w
przypadku ich przyjęcia przez pracownika. Przyjęcie tych nowych warunków pracy
nie wyklucza możliwości dochodzenia przez pracownika roszczenia odszkodo-
wawczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2001 r., I PKN 515/99,
OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 414) i w takim przypadku w judykaturze nie ma wątpli-
wości, że odszkodowanie za wadliwe wypowiedzenie zmieniające nie jest odnoszone
do różnicy zarobków, sprzed i po wypowiedzeniu. Za Trybunałem Konstytucyjnym
(przywołany wyrok w sprawie SK 18/05) podkreślić także należy, że omawiane od-
szkodowania są to roszczenie majątkowe sui generis, u których podstaw leży rów-
nież funkcja socjalna i represyjna, co także przemawia za brakiem możliwości
zmniejszenia odszkodowania. Bezprawność odwołania mianowanego nauczyciela ze
stanowiska dyrektora szkoły wynikająca z braku uzasadnionych podstaw ku temu czy
też będąca skutkiem naruszenia przepisów dotyczących tego odwołania winna wy-
woływać skutek podobny jak bezprawność działania pracodawcy przy wypowiedze-
niu zmieniającym, bowiem są to rodzajowo podobne uchybienia prawom pracownika.
Odpowiednie stosowanie do odwołanego dyrektora szkoły art. 45 § 2 k.p. i art. 471
k.p. nie może zatem prowadzić do zmniejszenia wysokości ustawowego odszkodo-
wania.
Natomiast nie ma usprawiedliwionej podstawy zarzut naruszenia art. 5 k.p.c.
Biorąc pod uwagę argumentację przedstawioną na poparcie tego zarzutu, to wła-
ściwszy byłby, jako dalej idący, zarzut naruszenia art. 477 zdanie pierwsze k.p.c.,
zgodnie z którym w postępowaniu wszczętym z powództwa pracownika wezwania do
udziału w sprawie, o którym mowa w art. 194 § 1 i § 3 k.p.c., sąd może dokonać
również z urzędu. Skarżący w pierwszej kolejności upatruje tego naruszenia przez
Sąd pierwszej instancji, który, jego zdaniem, powinien pouczyć go o konieczności
skierowania roszczenia opartego na poglądzie wyrażonym w wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego w sprawie SK 18/05 przeciwko właściwemu pozwanemu i wywodzi, że z
powodu uchybienia temu obowiązkowi przez Sąd pierwszej instancji Sąd drugiej in-
stancji winien był uchylić zaskarżony apelacją powoda wyrok. Jednakże w apelacji
powoda nie podniesiono, nawet w formie opisowej, stosownego zarzutu naruszenia
8
prawa procesowego. Z treści apelacji wynika natomiast, że dalej idące roszczenie o
odszkodowanie oraz roszczenie o zadośćuczynienie powód nadal kierował przeciw-
ko pozwanemu Liceum. Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje
sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod
uwagę nieważność postępowania. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 31
stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC 2008 nr 6, poz. 55), której nadano moc zasa-
dy prawnej, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że sąd drugiej instancji rozpoznający
sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami doty-
czącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty naruszenia
prawa procesowego. W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że sąd drugiej instancji -
bez podniesienia w apelacji lub w toku postępowania apelacyjnego odpowiedniego
zarzutu - nie może wziąć z urzędu pod rozwagę uchybień prawu procesowemu, po-
pełnionych przez sąd pierwszej instancji, choćby miały wpływ na wynik sprawy. Wy-
łom w tej regule został ustanowiony w art. 378 § 1 zdanie drugie k.p.c., odnoszącym
się do nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji. Zatem Sąd Okrę-
gowy nie był uprawniony do uwzględnienia z urzędu ewentualnego naruszenia przez
Sąd Rejonowy art. 477 k.p.c. czy też art. 5 k.p.c. Również Sąd drugiej instancji nie
mógł samodzielnie naruszyć art. 477 k.p.c., gdyż wyłączenie przez art. 391 § 1 k.p.c.
możliwości stosowania przed sądem drugiej instancji art. 194-196 i 198 k.p.c. obej-
muje także art. 477 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2001 r., I
PKN 342/00, OSNP 2003 nr 1, poz. 15).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia o odszkodowanie za nie-
zgodne z prawem odwołanie z funkcji dyrektora szkoły przysługujące na podstawie
przepisów Kodeksu pracy oraz na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyj-
ną w pozostałej części. O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., a także (w pkt III) na podstawie art. 98 k.p.c. w
związku z § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163,
poz. 1349 ze zm.).
========================================