Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 maja 2009 r.
II UK 370/08
Zastosowanie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.) do osób, które przed 1 lipca 2004 r. nie spełniały wszystkich warunków
nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze nie naruszą zasad wyrażonych w art. 2 i 32 Konstytu-
cji RP.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Jolanta Strusińska-
Żukowska, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 maja
2009 r. sprawy z wniosku Iwony B.-K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G. o emeryturę nauczycielską, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 lutego 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału Wojewódzkiego w G. z dnia 22 sierpnia 2006 r. i przyznał Iwonie
B.-K. emeryturę od dnia 1 lipca 2006 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następu-
jące ustalenia. Wnioskodawczyni, urodzona 13 maja 1953 r. i niebędąca członkiem
otwartego funduszu emerytalnego, w dniu 30 czerwca 2006 r. rozwiązała na swój
wniosek stosunek pracy z Ogólnokształcącą Szkołą Muzyczną w G. i w dacie 17
lipca 2006 r. zgłosiła wniosek o emeryturę nauczycielską. Organ rentowy odmówił
wnioskodawczyni prawa do świadczenia stwierdzając, że wykazała ona łącznie
okresy składkowe i nieskładkowe w rozmiarze 32 lat, 3 miesięcy i 18 dni oraz 18 lat,
8 miesięcy i 21 dni pracy nauczycielskiej. W tym ostatnim okresie nie zostały
2
uwzględnione przypadające od dnia 14 listopada 1991 r. okresy korzystania ze zwol-
nień lekarskich oraz urlopów zdrowotnych, natomiast przy uwzględnieniu tych okre-
sów, wnioskodawczyni legitymowałaby się na dzień 30 czerwca 2004 r. łącznym
okresem 19 lat i 6 dni pracy nauczycielskiej. Ponieważ do okresu tego podlega dal-
szemu zaliczeniu wykonywanie przez wnioskodawczynię pracy w charakterze nau-
czyciela nieprzerwanie do 30 czerwca 2006 r., z wyłączeniem jedynie korzystania z
urlopu zdrowotnego od 1 lipca do 30 sierpnia 2004 r. oraz ze zwolnienia lekarskiego
od 24 do 28 kwietnia 2006 r., to należy uznać, że wnioskodawczyni legitymuje się
ponad 20-letnim okresem pracy nauczycielskiej.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art.
32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.,
zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach lub ustawą), przy ustalaniu okresu za-
trudnienia w szczególnych warunkach nie uwzględnia się okresów niewykonywania
pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub
świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Prze-
pis ten wszedł w życie z dniem 1 lipca 2004 r. i - ze względu na zasadę ochrony praw
nabytych - nie może mieć zastosowania do stanów powstałych przed tą datą. Ozna-
cza to, że przypadające przed dniem 1 lipca 2004 r. okresy pobierania wynagrodze-
nia czy zasiłku chorobowego, a także okresy urlopu dla poratowania zdrowia mają-
cego w istocie taki sam charakter, mogą zostać zaliczone do pracy w charakterze
nauczyciela. W tym zakresie Sąd pierwszej instancji powołał się na pogląd wyrażony
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2004 r., II UK 219/04, uznając w kon-
sekwencji, że wnioskodawczyni spełniła warunki do emerytury określone w art. 88
ust. 1 w związku z art. 88 ust. 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczy-
ciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.).
W uwzględnieniu apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 26 lutego 2008 r., Sąd
Apelacyjny w Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodaw-
czyni.
W ocenie Sądu drugiej instancji, data wejścia w życie art. 32 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach (1 lipca 2004 r.) stanowi jedynie „cezurę czasową”, co ozna-
cza, że wnioski o emeryturę nauczycielską złożone od tej daty oceniane są z
uwzględnieniem jego treści. Sąd Apelacyjny wskazał, że ukształtowane i prezento-
wane w dotychczasowym orzecznictwie poglądy wspierane wykładnią historyczną o
3
wliczaniu do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze (w tym pracy nauczyciela) okresów faktycznego niewykonywania pracy w tych
warunkach, wywodzone były z wykładni przepisów obowiązujących do czasu doko-
nania istotnej ich zmiany, polegającej na określeniu okresów niewykonywania pracy
wliczanych do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze oraz okresów niepodlegających takiemu wliczeniu, ze wskazaniem daty 14 listo-
pada 1991 r. jako tej, od której okresy faktycznego niewykonywania pracy w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie mogą być uwzględniane w
tzw. „szczególnym stażu". Zmiana ta jest wyrazem woli ustawodawcy powiązania
możliwości zaliczenia do „szczególnego stażu pracy" (także nauczycieli) tylko tych
okresów zatrudnienia, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze była faktycznie wykonywana (z wyjątkiem urlopu wypoczynkowe-
go). Koresponduje ona z treścią art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, w myśl którego na-
uczyciel mający trzydziestoletni „okres zatrudnienia”, w tym 20 lat „wykonywania”
pracy w szczególnym charakterze może - po rozwiązaniu stosunku pracy na swój
wniosek - przejść na emeryturę.
W rezultacie wnioskodawczyni, która na dzień 30 czerwca 2006 r. posiada
„szczególny staż” pracy w charakterze nauczyciela w ilości 18 lat, 9 miesięcy i 10 dni,
nie spełnia warunku legitymowania się wymaganym okresem pracy nauczycielskiej w
rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła na-
ruszenia prawa materialnego, przez niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust. 1a ustawy
o emeryturach i rentach oraz błędną wykładnię art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że dokonana przez Sąd Ape-
lacyjny interpretacja znaczenia daty wejścia w życie art. 32 ust. 1a ustawy o emerytu-
rach i rentach pozostaje w sprzeczności z dotychczasowym orzecznictwem Sądu
Najwyższego oraz narusza art. 2 i 32 Konstytucji RP, bezpodstawnie dyskryminując
te osoby, które wystąpiły z wnioskiem o emeryturę nauczycielską po dniu 30 czerwca
2004 r. Odnośnie do błędnej wykładni art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a w szczegól-
ności zawartych w nim pojęć „okres zatrudnienia” i „wykonywanie pracy w szczegól-
nym charakterze”, skarżąca wskazała na ich interpretację dokonaną przez Sąd Naj-
wyższy w wyrokach z dnia 19 września 1996 r., I PRN 67/96, z dnia 20 kwietnia 2001
4
r., I PKN 377/00 oraz z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 32/02, zgodnie z którą, skoro by-
cie nauczycielem zostało powiązane z zatrudnieniem na określonych stanowiskach
pracy pedagogicznej, uznawanej za pracę w szczególnym charakterze, to wykony-
wanie tej pracy w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest równoznaczne z
pozostawaniem nauczyciela w stosunku pracy na takim stanowisku i nie ma podstaw
do rozróżniania pojęć wykonywania pracy nauczyciela i bycia zatrudnionym jako nau-
czyciel. W konsekwencji przerwy w pracy spowodowane czasową niezdolnością do
jej świadczenia w związku z chorobą oraz okresy urlopu dla poratowania zdrowia
pomyślanego jako czas niezbędny do regeneracji sił i zapewnienia możności dalsze-
go wykonywania pracy, nie mogą być traktowane inaczej niż okres zatrudnienia, ze
wszystkimi związanymi z tym uprawnieniami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów. Zgodnie z art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela, nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, mogą - po rozwiązaniu
na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Przepis ten znajduje zasto-
sowanie, poprzez art. 32 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach, do nauczycieli uro-
dzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a uprawnienia z niego wynikające zachowali
również - z mocy art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 21 lutego 2007 r. - nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., w ciągu dziewięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy o
emeryturach i rentach, po spełnieniu dodatkowego warunku nieprzystąpienia do
otwartego funduszu emerytalnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się
jednolicie, że skoro z mocy art. 32 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach przepis art.
88 ust. 1 należy do systemu emerytalnego, to do interpretacji użytych w nim pojęć
„okresu zatrudnienia” i „wykonywania pracy w szczególnym charakterze” stosuje się
definicje obowiązujące w tym systemie, a więc stosowane w związku z art. 32 ust. 4
przepisy § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporządze-
niem) ze zmianami wynikającymi z ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewalory-
zacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
5
ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), która weszła w życie z dniem 15 listopada
1991 r. oraz obowiązującego od dnia 1 lipca 2004 r. przepisu art. 32 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja
2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz z dnia 17 września 2007 r., III
UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328). W stanie prawnym obowiązującym przed
dniem 1 lipca 2004 r. w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do
okresu pracy w szczególnym charakterze, a konkretnie pracy nauczyciela, wlicza się
okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do pracy, urlo-
pem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia (por. uchwałę z dnia 27 listo-
pada 2003 r., III UZP 10/03, OSNP 2004 nr 5, poz., 98 oraz wyrok z dnia 30 lipca
2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197). Zasada ta znajduje niewątpliwie
zastosowanie do nauczyciela, który przed dniem 1 lipca 2004 r. spełnił wszystkie wa-
runki określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, nawet jeżeli wniosek o emeryturę
złożył po tej dacie. Możliwość zastosowania odmiennej kwalifikacji okresów faktycz-
nego niewykonywania pracy w szczególnym charakterze w okresie trwania zatrud-
nienia może dotyczyć bowiem jedynie emerytur przysługujących po dniu 30 czerwca
2004 r., ze względu na wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadę ochrony praw na-
bytych, którą objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji
przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto zgodnie z ustawą przed
zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie (por. powołane wyżej wyroki z dnia 5 maja
2005 r., II UK 219/04 i z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07 oraz wyroki z dnia 5
maja 2005 r., II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 360, z dnia 7 lutego 2006 r., I UK
154/05, LEX nr 272581 i z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 204/07, LEX nr 447278).
Trafnie zatem skarżąca wywodzi, że wejście w życie z dniem 1 lipca 2004 r.
przepisu art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, rozumiane w ten sposób, że
norma ta dotyczy wniosków o świadczenia emerytalne złożonych od wskazanej daty,
niezależnie od tego, kiedy zostały spełnione warunki do nabycia prawa do tego
świadczenia, naruszałoby zasady określone w art. 2 i art. 32 ustawy zasadniczej.
Zgodnie bowiem z art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do świad-
czeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wy-
maganych do jego nabycia. W sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana
skarga kasacyjna, jest jednak niesporne, że przed dniem 1 lipca 2004 r. skarżąca nie
spełniała żadnego z warunków nabycia prawa do emerytury określonych w art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela, gdyż na wskazaną datę legitymowała się okresami skład-
6
kowymi i nieskładkowymi (okresami zatrudnienia) w łącznym rozmiarze 29 lat, 8 mie-
sięcy i 1 dnia, na które przypadało 19 lat i 6 dni zatrudnienia w charakterze nauczy-
ciela, a łączący ją ze szkołą stosunek pracy rozwiązała z dniem 30 czerwca 2006 r.
Oznacza to, że spełnienie przez skarżącą warunków wymaganych do nabycia prawa
do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek podlegało rozpoznaniu - z mocy
art. 186 ust. 2 pkt 1 w związku z ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach - na podsta-
wie stanu prawnego obowiązującego od dnia 1 lipca 2004 r.
W orzecznictwie Sadu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że art. 32 ust. 1a
ustawy o emeryturach i rentach, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okre-
sów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r.
wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa, w istotny sposób zmienił definicję pracy w szczególnych warunkach i w
szczególnym charakterze, poprzez szczegółowe określenie okresów faktycznego
niewykonywania pracy, które nie są wliczane do okresu wykonywania pracy rozu-
mianego jako okres pozostawania w stosunku pracy, którego to rozróżnienia nie za-
wierały przepisy dotychczasowe. Do okresów tych zaliczone zostały zarówno okresy
niewykonywania pracy z powodu niezdolności do pracy, za które pracownik otrzymał
wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa jak i okres udzielonego urlopu dla poratowania zdrowia (określany jako
„okres powstrzymywania się pracownika od pracy w celu przeprowadzenia zalecone-
go leczenia”, „przerwa w pracy”, „nieobecność w pracy”, „okres powstrzymywania się
od pracy, niezbędny do regeneracji sił i zapewnienia możliwości dalszego wykony-
wania pracy” - por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1996 r., I PRN
67/96, OSNAPiUS 1997 nr 6, poz. 99 i z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02, wyżej
przytoczony), za który pracownik otrzymał wynagrodzenie, co wynika z wykładni art.
32 ust. 1a ustawy dokonanej w powołanych wyżej wyrokach Sądu Najwyższego z
dnia 17 września 2007 r., III UK 57/07 i z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 204/07, jak i
kolejnych wyrokach z dnia 22 lutego 2008 r., I UK 228/07 (LEX nr 453095) oraz z
dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 194/08 (niepublikowanym) i czego skarżąca co do za-
sady nie kwestionuje. Zastosowanie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach
do osób, które przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia
prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze zostało w judykaturze Sądu Najwyższego uznane za nienaruszające
7
wyrażonych w art. 2 i art. 32 Konstytucji RP zasad równości i sprawiedliwości spo-
łecznej (por. przytoczone wyżej wyroki z dnia 17 września 2007 r., III UK 57/07 i z
dnia 22 lutego 2008 r., I UK 228/07), a Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności
wymienionego unormowania z art. 2 i art. 32 ustawy zasadniczej (por. wyrok Trybu-
nału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2008 r., K 33/06, OTK-A 2008 nr 6, poz. 106).
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================