Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 300/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. R. prowadzącej działalność gospodarczą
pod nazwą "Handel-Usługi" w S.
przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "Warta" S.A. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódkę J. R., prowadzącą m.in. działalność przewozową łączyła z
pozwanym Towarzystwem Ubezpieczeń i Reasekuracji „Warta” S.A. umowa
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego w ruchu
międzynarodowym. Zgodnie z § 4 ust. 1 ogólnych warunków ubezpieczenia
odpowiedzialnością zakładu ubezpieczeń objęta była odpowiedzialność cywilna
powódki powstała przy przewozie przesyłek na podstawie listu przewozowego CMR
wystawionego na ubezpieczającego (powódkę). W okresie objętym tą umową
powódka na zlecenie M&M sp. z o.o. przewoziła pralki z Łodzi do Aten.
Nadawcą przesyłki była B. sp. z o.o. W liście przewozowym CMR jako przewoźnik
został wskazany M&M sp. z o.o., podane zostały numery rejestracyjne samochodu
powódki, a jej kierowca potwierdził podpisem w rubryce 23 przyjęcie towaru i listu
przewozowego. W czasie wykonywania przewozu przez powódkę pralki uległy
uszkodzeniu w wyniku wypadku jakiemu w Bułgarii uległ samochód, którym były
przewożone. Pozwany odmówił wypłaty odszkodowania, powołując się na treść § 4
ust. 1 ogólnych warunków ubezpieczenia - wskazał, że w liście przewozowym
powódka nie figuruje jako przewoźnik.
Powódka wystąpiła na drogę sądowa z powództwem o zapłatę 102.606,06 zł
z odsetkami umownymi 5% w stosunku rocznym, tytułem odszkodowania
ubezpieczeniowego podnosząc, że towar przewoziła jako przewoźnik,
co potwierdzały zapisy indywidualizujące jej samochód i podpis kierowcy na liście
przewozowym CMR.
Wyrokiem z 27 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, uznając, że
umieszczenie ubezpieczającego jako przewoźnika w liście przewozowym było
konieczną przesłanką powstania po stronie pozwanego ubezpieczyciela obowiązku
wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego, ponieważ w ten sposób
konkretyzował się przedmiotowy i podmiotowy zakres ochrony udzielanej przez
zakład ubezpieczeń. W jego ocenie fakt, iż przewóz w rzeczywistości wykonywała
powódka na zlecenie M&M nie miał znaczenia, skoro ta ostatnia spółka wpisania
była w liście przewozowym CMR jako przewoźnik.
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powódki zmienił powyższy wyrok i
zasądził od pozwanego na rzecz powódki dochodzona kwotę 102.606,06 zł z
3
odsetkami w wysokości 5% w stosunku rocznym za okres od 6 sierpnia 2007 r. do
dnia zapłaty oraz koszty procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny uzupełnił stan faktyczny ustaleniem, że prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 17 grudnia 2007 r. zasądzono od powódki na
rzecz M&M Sp. z o. o. odszkodowanie w kwocie 102.606 zł z 5% odsetkami od dnia
6 sierpnia 2007 r. oraz kwotę 7.615 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Dokonując
subsumcji stanu faktycznego zwrócił uwagę, że zapis § 4 ogólnych warunków
odpowiedzialności cywilnej, na który powołuje się pozwany, odwołuje się do
przepisów Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów
(CMR), sporządzonej w Genewie z dnia 19 maja 1956 r. (załącznik do Dz. U. z
1969 r. Nr 49 poz. 238; sprost. Dz. U. z 1995 r. Nr 69, poz. 352), które w art. 4
uznaje list przewozowy jedynie za dowód zawarcia umowy przewozu. Brak,
nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa jednak na istnienie, ani
ważność umowy przewozu, która podlega przepisom Konwencji. W świetle tego
przepisu oraz art. 6 i art. 9 Konwencji wystawienie listu przewozowego nie jest
przesłanką zawarcia umowy przewozu, treść tego listu jest wiążąca tylko w braku
dowodu przeciwnego. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że wpisanie powódki
w rubryce „przewoźnik" listu przewozowego nie było konieczną przesłanką
powstania odpowiedzialności ubezpieczeniowej pozwanego. Istotne było jedynie,
że powódka w rzeczywistości była przewoźnikiem w rozumieniu art. 5 Konwencji, a
M&M Sp. z o. o. była nadawcą przesyłki. Odpowiedzialność powódki jako
przewoźnika wobec nadawcy za powstałą szkodę w przesyłce wynika z art. 17 ust.
1 Konwencji i została przesądzona prawomocnym wyrokiem.
W konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że wystąpiło zdarzenie objęte
zakresem ochrony ubezpieczeniowej ogólnych warunków umów, na podstawie
których powódka zawarła ze stroną pozwaną umowę ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej.
Pozwany wniósł od powyższego wyroku skargę kasacyjną opartą na
podstawie naruszenie prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) poprzez
niezastosowanie art. 822 § 2 k.c. w zw. z § 4 ust 1 ogólnych warunków
4
ubezpieczenia i orzeczenie o roszczeniu powódki jedynie w oparciu o przepisy
Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów CMR.
Powódka domagała się oddalenia skargi kasacyjnej, prezentując stanowisko,
że niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na zarzucie naruszenia umowy
stron, a art. 822 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym w momencie zawierania
umowy ubezpieczenia nie odsyłał do postanowień umownych.
Prokurator Generalny, który wyraził swoje stanowisko odnośnie skargi
kasacyjnej i odpowiedzi na nią na podstawie art. 3988
§ 1 k.p.c., ocenił, że skarga
kasacyjna powinna zostać uwzględniona, ponieważ Sąd Apelacyjny nie zbadał
treści umowy łączącej strony i nie zastosował art. 822 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący słusznie podniósł, że spór między stronami nie dotyczył kwestii,
czy powódka była przewoźnikiem wykonującym przewóz partii pralek z Łodzi do
Aten. Taka pozycja powódki w stosunku do pozostałych stron umowy przewozu nie
była przez pozwanego kwestionowana w niniejszej sprawie, ani też nie stanowiła
przyczyny odmowy spełnienia świadczenia ubezpieczeniowego. Strony zajmowały
natomiast rozbieżne stanowiska odnośnie zakresu odpowiedzialności
ubezpieczeniowej pozwanego. Pozwany wywodził, że jedną z przesłanek
warunkujących powstanie po jego stronie obowiązku świadczenia w ramach
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej powódki jako przewoźnika jest
wylegitymowanie się przez nią listem przewozowym CMR, w którym występuje
w takim charakterze. Powódka natomiast łączyła odpowiedzialność pozwanego
z rzeczywistą pozycją prawną jaką miała w chwili powstania szkody.
Sąd Apelacyjny – jak wynika z uzasadnienia – podzielił stanowisko powódki,
przyjmując, że poprzez zawarte w § 4 ust. 1 ogólnych warunków ubezpieczenia
odwołanie do Konwencji CMR pozycja powódki podlega ocenie na podstawie
postanowień tej Konwencji. Jeżeli zatem powódka wykazała, że była
przewoźnikiem w samochodowym transporcie międzynarodowym, to fakt
niewpisania jej jako przewoźnika do listu przewozowego nie wyłącza
odpowiedzialności pozwanego. Swój pogląd Sąd II instancji oparł na
fragmentarycznie potraktowanym postanowieniu umowy ubezpieczenia, bez
5
odniesienia się do całości jej treści i bez umotywowania zajętego stanowiska.
W związku z tym nie sposób odeprzeć zarzutu pozwanego, że tak przeprowadzona
ocena prawna stanu faktycznego narusza art. 822 § 2 k.c. Przepis ten, w brzmieniu
obowiązującym w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia przez strony
(29 kwietnia 2004 r.) stanowił, że umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
obejmuje szkody, będące następstwem przewidzianego w umowie wypadku, który
miał miejsce w okresie ubezpieczenia. O powstaniu odpowiedzialności zakładu
ubezpieczeń nie decyduje zatem wyłącznie powstanie po stronie ubezpieczającego
cywilnoprawnego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej, lecz
wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego. Wypadek ubezpieczeniowy jest
zdarzeniem, które strony umowy ubezpieczenia określiły jako przyczynę
uzasadniającą odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Swoboda kształtowania
stosunku umownego umożliwia ułożenie go w taki sposób, że ochroną
ubezpieczeniowa będzie objęta tylko odpowiedzialność cywilna ubezpieczającego
powstała przy zachowaniu określonych wymagań dodatkowych. Z uwagi na cel
umowy ubezpieczenia, jakim jest zapewnienie ubezpieczającemu rzeczywistej
ochrony, konieczne jest, aby umowa lub stanowiące jej część ogólne warunki
ubezpieczenia precyzowały, w sposób nie budzący wątpliwości już w chwili
zawarcia umowy, jakie zdarzenia są, a jakie już nie są objęte odpowiedzialnością
zakładu ubezpieczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2004 r., V CK
481/03, nie publ.). O zakresie odpowiedzialności pozwanego decyduje zatem treść
umowy ubezpieczenia, wykładana według zasady określonej w art. 12 ust. 4 ustawy
z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz. 1151
ze zm.). Pominięcie w rozważaniach postanowień umownych, istotnych w świetle
art. 822 § 2 k.c., nie tylko uprawnia pozwanego do postawienia zarzutu naruszenia
tego przepisu, ale także uzasadnia uwzględnienie opartej na tej podstawie skargi
kasacyjnej. Niewątpliwie § 4 ogólnych warunków ubezpieczenia, przyjętych przez
strony, oznacza granice odpowiedzialności umownej pozwanego wskazując
konkretne warunki, które musza być spełnione, by ochrona ubezpieczeniowa
powstała. Jednym z nich, istotnym w rozpatrywanej sprawie, jest wykonywanie
przez ubezpieczającego przewozu przesyłki „na podstawie listu przewozowego
CMR wystawionego na ubezpieczającego”. Odesłanie do Konwencji CMR zawarte
6
w powyższym postanowieniu umownym dotyczy zatem jedynie kwestii czy list
przewozowy został w świetle tej Konwencji wystawiony na powódkę, nie zaś tego,
czy powódka była przewoźnikiem w rozumieniu jej przepisów.
Z przytoczonych względów, ponieważ zaskarżone rozstrzygnięcie zapadło
bez należytego odniesienia się przez Sąd Apelacyjny do treści stosunku prawnego
łączącego strony, konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
w zw. z art. 391 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.
jz