Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 495/08
POSTANOWIENIE
Dnia 5 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku K. Operatora Systemu Dystrybucyjnego Spółki
z o.o. w T. Oddziału - Zakładu Gazowniczego w J. (poprzednio K. Spółki
Gazownictwa Spółki z o.o. w T.)
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
i R. P.
o zasiedzenie służbności gruntowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 13 maja 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestnika postępowania R. P. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt)
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w K. stwierdził, że
K. Spółka Gazownictwa spółka z.o.o. w T. nabyła z dniem 2 października 2005 r.
przez zasiedzenie, na rzecz pozostającej w jej użytkowaniu wieczystym
nieruchomości stanowiącej działkę nr [x], służebność gruntową przesyłu,
obciążającą nieruchomość stanowiącą działkę nr [xx], pozostającą w użytkowaniu
wieczystym R. P.
Sąd Rejonowy ustalił, że obie nieruchomości stanowiły własność Skarbu
Państwa. Działka nr [xx] pozostawała w zarządzie K. Hut Szkła, które, za zgodą
poprzednika prawnego wnioskodawcy: T. Okręgowych Zakładów Gazownictwa
przebudowały na nieruchomości stację redukcyjno-pomiarową służącą do przesyłu
gazu, która od grudnia 1974r. została przekazana T. Okręgowym Zakładom
Gazownictwa, wprowadzona do ewidencji ich środków trwałych i od tej pory
pozostawała w użytkowaniu poprzedników prawnych wnioskodawcy, a następnie
wnioskodawcy. Od dnia 14 grudnia 2006 r. użytkownikiem wieczystym
nieruchomości stanowiącej działkę nr [xx] jest R. P., który nabył to prawo od Spółki
K. Huty Szkła.
Wnioskodawca jest spółką grupy kapitałowej PGNiG, która powstała w dniu
30 października 1996 r., w wyniku przekształcenia Przedsiębiorstwa Państwowego
Polskie Górnictwo i Gazownictwo (dawnych T. Zakładów Gazownictwa) w Spółkę
Akcyjną.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawca
i jego poprzednik prawny byli posiadaczami w złej wierze służebności gruntowej
przesyłu, która, stanowiąc element sieci przesyłowej, zwiększa użyteczność działki
nr [x] i biorąc pod uwagę okres posiadania poprzednika prawnego oraz
wnioskodawcy uznał, że 30-letni okres zasiedzenia upłynął z dniem 1 października
2005 r.
W wyniku apelacji uczestnika postępowania R. P. Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 13 maja 2008 r. zmienił orzeczenie Sądu pierwszej instancji
i oddalił wniosek.
Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia Sądu Rejonowego stwierdził
jednak, że do chwili zmiany art. 128 k.c., który do dnia 1 lutego 1989 r. stanowił
3
normatywną podstawę zasady jednolitości własności państwowej, władztwo
przedsiębiorstw państwowych nad nieruchomościami i innym mieniem Skarbu
Państwa miało charakter dzierżenia w rozumieniu art. 338 k.c. i dopiero od dnia
1 lutego 1989 r. państwowe osoby prawne miały możliwość nabywania dla siebie
własności nieruchomości i innych praw rzeczowych. W tym czasie
przedsiębiorstwem państwowym był zarówno posiadacz instalacji- służebności,
poprzednik prawny wnioskodawcy, jak i zarządca nieruchomości, na której
urządzenie to było posadowione. Wprawdzie, zgodnie ze stanowiskiem Sądu
Najwyższego, osoba prawna, która jako przedsiębiorstwo państwowe nie mogła
przed dniem 1 lutego 1989 r. nabyć własności nieruchomości i innych praw
rzeczowych, może zaliczyć do okresu samoistnego posiadania po dniu 1 lutego
1989r., okres posiadania przed tą datą, wykonywanego w imieniu i na rzecz Skarbu
Państwa, ale tylko wówczas, gdy wykaże, że po dniu 1 lutego 1989 r. jej poprzednik
przeniósł na nią posiadanie nieruchomości władnącej i jej części składowych, lecz
przede wszystkim tylko wtedy, jak podkreślił Sąd Okręgowy, gdy sam grunt należał
do innej osoby, nie zaś w sytuacji, gdy i nieruchomość i służebność należały do
tego samego podmiotu. Skoro zatem w rozpoznawanej sprawie do dnia 1 lutego
1989r. właścicielem gruntu oraz posiadaczem służebności był Skarb Państwa, co
wykluczało zasiedzenie, dopiero od dnia 1 lutego 1989 r. mógł rozpocząć się bieg
okresu zasiedzenia, gdy przedsiębiorstwo państwowe mogło nabywać na swoją
rzecz własność i inne prawa rzeczowe. Od tej zaś chwili nie upłynął jeszcze okres
30 lat niezbędny do zasiedzenia. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił wniosek,
wskazując dodatkowo, że wnioskodawca nie wykazał też, iż po dniu 1 lutego
1989 r. doszło do przeniesienia na niego lub jego poprzednika prawnego, w jeden
ze sposobów wskazanych w art. 348-351 k.c., posiadania służebności przesyłu
przez Skarb Państwa.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach, wnioskodawca zarzucił
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez nie dokonanie oceny i interpretacji materiału
dowodowego, mimo że Sąd odwoławczy na podstawie ustaleń Sądu pierwszej
instancji dokonał innej oceny prawnej, naruszenie art. 230 i art. 228 § 1 k.p.c.,
przez pominięcie powszechnie znanych faktów dotyczących przekształceń
organizacyjnych w przemyśle gazowym i w ich wyniku powstania wnioskodawcy
4
jako osoby prawnej, które wykazują przejście posiadania służebności, jak również
pominięcie, że uczestnik R. P. nie kwestionował tych okoliczności. Zarzuciła też
naruszenie art. 352 par.1 k.c. przez jego nie zastosowanie i błędne przejście na
przepisy ogólne o posiadaniu, w tym art. 336 k.c., oraz naruszenie art. 128 k.c.
przez błędną wykładnię i w jej wyniku przyjęcie, iż obciążony grunt i służebność
należały do tego samego podmiotu, choć w rzeczywistości należały do podmiotów
z dwóch odrębnych kategorii oraz nieusprawiedliwione zastosowanie w sprawie
przepisów o dzierżeniu (art. 338 k.c.) zamiast o posiadaniu (art. 336 k.c.)
prowadzącym do zasiedzenia (art. 292 k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 285 k.c. służebność gruntowa obciąża jedną nieruchomość na
rzecz każdoczesnego właściciela innej nieruchomości, przy czym chodzi o dwie
różne nieruchomości w znaczeniu prawnorzeczowym, a więc należące do różnych
właścicieli. W związku z tym służebność gruntowa nie może obciążać
nieruchomości na rzecz tego samego właściciela innej nieruchomości. Innymi słowy
nieruchomość władnąca i nieruchomość obciążona nie mogą być własnością
(pozostawać w użytkowaniu wieczystym) tej samej osoby. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 1994 r. III CZP 28/94 (nie publ.) służebność
gruntowa jest prawem na rzeczy cudzej, a zatem właściciel nieruchomości nie
może nabyć przez zasiedzenie służebności na swojej własnej nieruchomości.
Zasiedzenie polega bowiem na nabyciu przez nieuprawnionego posiadacza
jakiegoś prawa wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w określonym
czasie i zgodnie z art. 172 k.c. jest sposobem nabycia własności lub innych praw
rzeczowych na rzeczy cudzej.
W rozpoznawanej sprawie w okresie, gdy powstało urządzenie przesyłowe
oraz w okresie, gdy poprzednik prawny wnioskodawcy posiadał je w zakresie
służebności gruntowej, właścicielem nieruchomości, na której je posadowiono
(nieruchomości obciążonej) oraz właścicielem nieruchomości, której użyteczność
służebność miała zwiększyć (nieruchomości władnącej) był Skarb Państwa, który
był także właścicielem przedsiębiorstwa przesyłowego korzystającego
ze służebności. Obie nieruchomości: władnąca i obciążona oraz przedsiębiorstwo
5
przesyłowe pozostawały jedynie w tzw. zarządzie operatywnym przedsiębiorstw
państwowych: nieruchomość obciążona w zarządzie K. Hut Szkła, poprzednika
prawnego uczestnika R. P., zaś nieruchomość władnąca oraz przedsiębiorstwo
przesyłowe w zarządzie T. Okręgowych Zakładów Gazownictwa, poprzednika
prawnego wnioskodawcy. Obowiązujące do chwili wejścia w życie ustawy z dnia 31
stycznia 1989 r. nowelizującej k.c. (Dz. U. Nr 3, poz. 11), t.j: do dnia 31 stycznia
1989 r., przepisy art. 128 k.c. przewidywały, że własność państwowa przysługuje
niepodzielnie państwu a państwowe osoby prawne, w granicach swej zdolności
prawnej, wykonują w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części
mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej.
Przedsiębiorstwa państwowe wykonywały zatem jedynie zarząd mieniem
państwowym, w imieniu własnym, ale na rzecz Skarbu Państwa. Wszelkie prawa
mogły nabywać jedynie na własność Skarbu Państwa, a nie na swoją rzecz. Taka
wykładnia art. 128 k.c. była jednolicie przyjmowana w doktrynie oraz orzecznictwie i
wbrew zarzutom wnioskodawcy, takie samo stanowisko zajął Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu powołanego przez skarżącego wyroku z dnia 15 kwietnia 1966 r. I CR
80/66 (OSNC 1967/2/24) wydanego już na gruncie art. 128 k.c. oraz we
wcześniejszej uchwale z dnia 16 października 1961 r. I CO 20/61 (OSNC
1962/2/41). Także obecnie wykładnia taka jest powszechnie przyjmowana przez
Sąd Najwyższy (porównaj między innymi postanowienie z dnia 25 stycznia 2006r. I
CSK 11/05 (nie publ.). Powyższe zasady odnosiły się także do posiadania, jeżeli
wykonywane było przez przedsiębiorstwo państwowe. Posiadanie stanowiło
wówczas składnik mienia państwowego a posiadaczem był Skarb Państwa, choć
na zewnątrz jako posiadacz występowała zarządzająca mieniem państwowym
osoba prawna. W konsekwencji upływu okresu zasiedzenia, własność lub inne
prawo rzeczowe nabywał Skarb Państwa, a nie państwowa osoba prawna będąca
zarządcą mienia państwowego. Korzystanie z nieruchomości oraz ze służebności
gruntowych przez przedsiębiorstwo państwowe następowało zatem na rzecz
Skarbu Państwa.
Do dnia 31 stycznia 1989 r., gdy obowiązywały powyższe zasady i gdy
zarówno właścicielem nieruchomości obciążonej jak i posiadaczem służebności
gruntowej przesyłu oraz właścicielem nieruchomości władnącej był Skarb Państwa,
6
nie mogło w ogóle dojść do zasiedzenia służebności gruntowej przesyłu, skoro, jak
wskazano wyżej, właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności
gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność.
Nie ma zatem podstaw do zaliczenia do okresu posiadania służebności
przez wnioskodawcę po dniu 1 lutego 1989 r., okresu korzystania ze służebności
przed tą datą przez jego poprzednika prawnego - przedsiębiorstwo państwowe,
skoro posiadanie to nie mogło doprowadzić do zasiedzenia. Podobne stanowisko
zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 lipca 2008 r. III CSK 73/08
(nie publ.), wydanym w sprawie o zbliżonym stanie faktycznym i prawnym.
Trzeba więc uznać, że dopiero od chwili, gdy przedsiębiorstwo państwowe,
będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy mogło nabyć na swoją rzecz przez
zasiedzenie służebność przesyłu, a więc od dnia 1 lutego 1989 r., może zacząć
biec okres posiadania służebności prowadzący do jej zasiedzenia, bowiem doszło
wówczas do rozdzielenia osoby posiadacza służebności oraz osoby właściciela
nieruchomości obciążonej i zasiedzenie służebności przez posiadające
ją przedsiębiorstwo państwowe stało się możliwe. Wnioskodawca może zatem
zaliczyć do okresu swojego posiadania służebności okres posiadania jej przez jego
poprzednika prawnego od powyższej daty, co jednak, przy niekwestionowanej
przez skarżącego złej wierze oraz niekwestionowanym okresie zasiedzenia, nie
wystarcza do upływu tego okresu, koniecznego do zasiedzenia służebności.
Bez znaczenia są w tej sytuacji zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące kwestii
wykazania przejścia posiadania służebności ze Skarbu Państwa na poprzednika
prawnego wnioskodawcy, w jeden ze sposobów wskazanych w art. 348-351 k.c.
Można więc jedynie na marginesie stwierdzić, że nie chodzi o wykazanie,
iż wnioskodawca jest następcą prawnym swojego poprzednika - przedsiębiorstwa
państwowego, jak zdaje się rozumieć wnioskodawca, lecz o wykazanie
przeniesienia posiadania służebności przesyłu przez Skarb Państwa na
poprzednika prawnego wnioskodawcy lub wnioskodawcę. Zagadnienie w jaki
sposób przeniesienie to można wykazać w odniesieniu do przejścia posiadania
nieruchomości, a więc zbliżonej kwestii, rozważał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
18 maja 2007 r. I CSK 64/07 (nie publ.) i uznał, że za dokument stwierdzający,
7
iż doszło do przeniesienia posiadania nieruchomości, może służyć decyzja
uwłaszczeniowa wydana w oparciu o art. 2 ust. 3 ustawy o zmianie u.g.g. (Dz. U.
z 1990 r., Nr 79, poz. 464, ze zm.). Jak wskazano wyżej kwestia ta jednak nie ma
znaczenia w rozpoznawanej sprawie, wobec nie upłynięcia jeszcze okresu
koniecznego do zasiedzenia nieruchomości, także przy wykazaniu przejścia
posiadania służebności. Podobnie, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy,
są kasacyjne zarzuty oparte na drugiej podstawie, które niezależnie od tego
są także nieuzasadnione, bowiem Sąd drugiej instancji nie naruszył art. 230 ani
art. 228 k.p.c., a jego uzasadnienie odpowiada wymaganiom art. 328 § 3 w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c.
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną a na podstawie art. 520 § 2 w zw. z art. 13 § 2, art. 391
§ 1 oraz art. 39821
k.p.c. zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika R. P. zwrot
kosztów postępowania kasacyjnego.