Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 403/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Małgorzata Gersdorf
Protokolant Anna Gryżniewska
w sprawie z wniosku T. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej M. P. i B. O.
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 9 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 grudnia 2007 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od T. P. na rzecz O Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów
zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 22 stycznia 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
orzekł, że T. P. niesłusznie pobrał zasiłek chorobowy za okres niezdolności do
pracy w okresie od 4 marca 1998 r. do 17 marca 1998 r., od 7 kwietnia 1998 r. do
20 maja 1998 r., od 24 czerwca 1998 r. do 7 lipca 1998 r., od 13 sierpnia 1998r. do
11 września 1998 r., od 8 października 1998 r. do 28 października 1998 r., od 17
listopada 1998 r. do 16 grudnia 1998 r. na łączną kwotę 40.014,18 zł oraz
niesłusznie pobrał zasiłek chorobowy za okres niezdolności do pracy od 12 maja
1999 r. do 30 lipca 1999 r., od 1 sierpnia 1999 r. do 25 września 1999 r. i od 27
września 1999 r. do 26 października 1999 r. na łączną kwotę 167.558 zł.
Jednocześnie zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu wskazanych wyżej kwot wraz
z odsetkami. W uzasadnieniu decyzji pozwany wskazał, że w trakcie
przeprowadzanych czynności kontrolnych ustalono, że ubezpieczony w okresie
niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową prowadząc działalność
gospodarczą - Firmę Wielobranżową „P.", w której nie został ustanowiony
pełnomocnik lub inna osoba wykonująca nadzór właścicielski, a ponadto we
wspomnianym okresie ubezpieczony był pełnomocnikiem PPH „T." i dokonywał
czynności związane z obowiązkami pracodawcy w zakresie zatrudnienia
pracowników, sprawowania nadzoru nad zatrudnionymi pracownikami oraz
czynności związane z obrotem gospodarczym, tj. dokonywała zakupów i usług.
Wyrokiem z dnia 18 września 2006 r. Sąd Okręgowy Sąd Ubezpieczeń
Społecznych zmienił decyzję pozwanego i ustalił, iż powód był uprawniony do
zasiłków chorobowych za okresy niezdolności do pracy wskazane w zaskarżonej
decyzji.
Pozwany zaskarżył w całości powyższy wyrok, zarzucając naruszenie
przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwą wykładnię, a w szczególności
art. 13 pkt 1 i 2, art. 17, art. 66 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie macierzyństwa w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 września 1999 r. oraz art. 18, art. 53 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 1983 r., Nr 30, poz. 14 ze zm.) w związku z art.
3
84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887).
Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił
odwołanie T. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 stycznia
2001 r. w zakresie utraty uprawnień do zasiłków chorobowych za okres od 20
sierpnia 1998 r. do 26 października 1999 r., pozostawiając pozwanemu ustalenie
kwoty świadczeń, do których zwrotu jest zobowiązany (pkt 1) oraz oddalił apelację
w pozostałym zakresie (pkt 2).
Sąd Apelacyjny mając na względzie fakt, iż przesłuchani przez Sąd
Okręgowy świadkowie /.../ potwierdzili, że ubezpieczony faktycznie i bardzo rzadko
wykonywał czynności związane z prowadzeniem od 20 października 1997 r. do 25
marca 1999 r. spółki cywilnej „A." - Sąd drugiej instancji uznał za trafne stanowisko
Sądu Okręgowego, iż organ rentowy nie udowodnił w sprawie wykonywania przez
skarżącego innej pracy zarobkowej podczas korzystania ze zwolnień od pracy do
20 sierpnia 1998 r. tj. do czasu rozpoczęcia prowadzenia na własny rachunek firmy
„P." obok równoczesnego zatrudnienia w PPH „T." do 30 września 1999 r. w tym
też zakresie Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do kwestionowania ustaleń Sądu
Okręgowego i treści zaskarżonego przez organ rentowy wyroku w zakresie
uprawnień ubezpieczonego do zasiłków chorobowych za okres od 28 stycznia do
19 sierpnia 1998 r. i na mocy art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie drugim wyroku. W
pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej od Sądu pierwszej
instancji oceny dowodów.
Mając na względzie treść zeznań świadków /.../oraz dowody zgłoszenia
firm „T." i „P." do rejestru działalności gospodarczej - biura „T." i firmy "P." były w
tym samym miejscu dla obu firm oraz uwzględniając okoliczność, że zgłoszenie
rozpoczęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego dokonane zostało
podczas korzystania z trwającej od 13 sierpnia do 11 września 1998 r. czasowej
niezdolności do pracy i nie dając wiary zeznaniom A. T. - Sąd drugiej instancji
podzielił stanowisko organu rentowego, iż od 20 sierpnia 1998 r. do 31 sierpnia
1999 r. ubezpieczony wykonując pracę zarobkową na własny rachunek utracił
uprawnienia do zasiłków chorobowych nabytych z tytułu zatrudnienia w firmie „T." w
4
oparciu o treść art. 18 ustawy z 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W tym stanie i na
mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.
Na powyższe orzeczenie ubezpieczony wniósł skargę kasacyjną
podnosząc w niej naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię
przepisu art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz przepisu art. 17
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa - polegającą na prostym przyjęciu, iż
sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek i
równoległego pozostawania w zatrudnieniu pozbawia ubezpieczonego prawa do
zasiłku chorobowego w okresie faktycznej niezdolności do pracy bez potrzeby
wykazania, że ubezpieczony w okresie zwolnienia wykonywał bezpośrednio
czynności związane z działalnością gospodarczą oraz czy osiągał z działalności
gospodarczej dochód. Ponadto podniósł argument, iż Sąd dokonał niewłaściwej
subsumcji ustalonego stanu faktycznego sprawy pod dyspozycję przepisu art. 18
ustawy z dnia 17 grudnia1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa i przepisu art. 17 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa polegającą na pozbawieniu prawa do zasiłku
chorobowego ubezpieczonego, który w okresie korzystania z zasiłku miał
zarejestrowaną na siebie działalność gospodarczą i jednocześnie nie wykonywał
żadnych czynności związanych z tą działalnością, nie wykorzystywał zwolnienia
lekarskiego niezgodnie z jego celem i nie wykonywał innych uciążliwych czynności,
które mogły przedłużyć okres niezdolności do pracy. Ubezpieczony wskazał także
naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c. poprzez nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia - nie wskazanie faktów, które Sąd uznał za udowodnione,
dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił
wiarygodności i mocy dowodowej, nie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku tj, nie
wyjaśnienie, dlaczego Sąd zastosował przepis art. 18 ustawy z dnia 17.12.1974r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
5
macierzyństwa i w jaki sposób wpłynął on na rozstrzygnięcie sprawy - przez co
niemożliwa jest kontrola kasacyjna prawidłowości zastosowania przez Sąd
Apelacyjny prawa materialnego oraz art. 382 k.p.c. poprzez pominięcie części
materiału dowodowego tj. zeznań świadków /.../dowodu z opinii biegłego sądowego
z dziedziny grafometrii oraz akt śledztwa przez co uniemożliwiło poczynienie
ustaleń faktycznych sprawy istotnych dla rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu, bowiem nie jest uzasadniona.
Istota przedmiotowego sporu sprowadza się do konieczności rozstrzygnięcia, czy
prowadzenie działalności gospodarczej może stanowić podstawę do pozbawienia
prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie art.
17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz obowiązującego pod rządami
starej ustawy przepisu art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.). Zgodnie z powołaną regu-
lacją, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę
zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego
celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Zdarzeniem ubezpieczeniowym, z którym omawiana ustawa wiąże powstanie
prawa do zasiłku chorobowego jest przejściowa niezdolność do pracy (wskutek
choroby) lub niemożność jej wykonywania (wskutek odosobnienia lub konieczności
sprawowania osobistej opieki). Wraz z wystąpieniem tych zdarzeń u
ubezpieczonego powstaje swoista szkoda rozumiana jako „uszczerbek” w
wynagrodzeniu za pracę, przy czym brak wynagrodzenia jest koniecznym skutkiem
powstania prawa do świadczenia. W niniejszej sprawie nie wywołuje zasadniczych
wątpliwości, że wnioskodawca z tytułu istnienia pracowniczego tytułu
ubezpieczenia doznał takiego uszczerbku. Nie zmienia to jednak faktu, że zgodnie
z art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. może być on pozbawiony prawa do tego
świadczenia, jeśli w czasie orzeczonej niezdolności podejmuje wykonywanie pracy
zarobkowej lub wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem. W do-
tychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego problematyka prowadzenia
6
działalności gospodarczej w czasie pobierania zasiłku chorobowego rozważana
była wielokrotnie. Nie straciło ono na swojej aktualności, mimo że większość
orzeczeń zapadła na gruncie wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.), która
skądinąd w przepisie art. 18 regulowała przedmiotowe zagadnienie w podobny
sposób. Z podjętych rozstrzygnięć płynie wniosek, że wykonywanie przez osobę
prowadzącą działalność gospodarczą w trakcie pozostawania na zwolnieniu lekar-
skim czynności związanych z tą działalnością stanowi - poza przypadkiem kontynu-
owania działalności w okresie hospitalizacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
lipca 2000 r., II UKN 634/99, OSNAPiUS 2002 Nr 2, poz. 48) - wykorzystywanie
przez nią zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem i jako takie
powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 3 grudnia 1999 r., II UKN 236/99, OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 237). W tym sen-
sie pod pojęciem pracy zarobkowej należy rozumieć wszelką aktywność ludzką,
która zmierza do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynno-
ściach nieobciążających przedsiębiorcę (i zarazem pracownika pozostającego na
zwolnieniu lekarskim) w istotny sposób. Taka interpretacja omawianej regulacji wy-
pływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecz-
nych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm
prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych.
Przechodząc do stanu faktycznego niniejszej sprawy, wskazać należy, że
rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji oparte zostało na faktach niespornych, a w
każdym razie ustalonych w sposób niebudzący wątpliwości. Z ustaleń tych wynikało
miedzy innymi, że ubezpieczony w okresie pobierania świadczeń od 20 sierpnia
1998 r. rozpoczął prowadzenie na zasadach pozarolniczej działalności
gospodarczej Firmę Wielobranżową „P." posiadającą podobnie jak firmy P.P.H. „T."
i S.c. „A." status zakładu pracy chronionej. Sąd Apelacyjny ustalił, iż w okresie
pobierania świadczenia od 20 sierpnia 1998 r. do 30 września 1999 r.
ubezpieczony wykonywał pracę zarobkową. Powyższe ustalenie wynikało z
zeznań świadków /.../. We wskazanym okresie skarżący w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej wyrażał zgodę na pobranie pieniędzy z banku,
7
podpisywał czeki, a w okresie od powstania firmy do końca 1998 r. był w pracy
codziennie. Wszystkie czynności związane z prowadzeniem firmy wykonywał
osobiście, tak jak np.: akceptowanie zamówień przedkładanych mu przez M. J. w
celu realizacji umów z kontrahentami, co potwierdza przyjęte przez Sąd
stanowisko, że skarżący był osobą która faktycznie zarządzała firmą. Dlatego
podzielić należy także stanowisko Sądu w kwestii nieprawdziwości zeznań A. T., z
których wynikało, iż ona jednocześnie świadcząc pracę jako pielęgniarka w firmie
„T.”, pełniła również w firmie „P.” funkcję pełnomocnika zarządzającego firmą bez
udziału skarżącego. Mając na uwadze powyższe przyjęcie stanowiska jakie
reprezentuje skarżący, iż twórcą rozwoju i sukcesów jego firmy była wyłącznie A. T.
z wykształcenia pielęgniarka faktycznie pełniąca w firmie skarżącego swego
rodzaju funkcję „menedżera”, jest absurdalne i nie może być przyjęte za prawdziwe.
Nie można podzielić także zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. oraz 382
k.p.c., gdyż skarżący nie wykazał, iż ewentualne uchybienia w sporządzeniu
uzasadnienie wyroku czy pominięcie nieistotnych dla sprawy dowodów miało wpływ
na wynik sprawy. Sporządzenie uzasadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający
stawianym mu wymaganiom może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji
wyjątkowo wtedy, gdy przedstawione w nim motywy nie pozwalają na
przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia jedynie bowiem w
takim wypadku uchybienia art. 328 § 2 może mieć wpływ na wynik sprawy. W
niniejszej sprawie taka sytuacja nie wystąpiła.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39314
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną.