Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 12/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa B. Spółki Akcyjnej
przeciwko H. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset
złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji utrzymał w całości nakaz zapłaty przeciwko
pozwanemu dłużnikowi hipotecznemu, podnosząc że w zarzutach od nakazu
zapłaty pozwany nie kwestionował zarówno istnienia jak i wysokości wierzytelności,
a akcentował jedynie obowiązek wykreślenia wpisu hipotek w księdze wieczystej.
Rozpoznając apelację pozwanego Sąd Apelacyjny zawiesił postępowanie
apelacyjne do czasu prawomocnego zakończenia między stronami sprawy
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w której
pozwany w niniejszej sprawie domagał się wykreślenia wpisu dwóch hipotek
ustanowionych na rzecz B., będącego powodem w obecnie rozpoznawanej
sprawie. Podjęcie w tej sprawie postępowania apelacyjnego nastąpiło po
prawomocnym oddaleniu powództwa dochodzonego na podstawie art. 10 ust. 1
u.k.w.h., co nastąpiło wyrokiem Sądu pierwszej instancji z dnia 30 listopada 2006 r.,
od którego apelację oddalił Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 lipca 2007 r..
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2008 r., zaskarżonym skargą kasacyjną strony
pozwanej, Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego. Uznał, że jest związany
prawomocnym wyrokiem oddalającym powództwo o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, którym to powództwem powód
domagał się nakazania wykreślenia wpisów obu hipotek. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego wyrok ten wyklucza możliwość badania w niniejszym postępowaniu
zarzutów skarżącego kwestionujących prawidłowość wpisów tych hipotek w księdze
wieczystej. Sąd odwoławczy uznał, że moc wiążąca wspomnianego
prawomocnego wyroku przesądziła kwestię o prejudycjalnym charakterze,
a w konsekwencji i odpowiedzialność rzeczową, co do zasady, pozwanego jako
dłużnika hipotecznego. Jako wadliwy oceniony został pogląd apelującego
o możliwości skutecznego zwalczania w niniejszym procesie domniemania
prawdziwości wpisu hipotek, wynikającego z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. Sąd Apelacyjny
uznał, że wyrok oddalający powództwo o uzgodnienie jest w zakresie doniosłości
skutków tożsamy z orzeczeniem uwzględniającym takie powództwo, a zatem
legitymacja procesowa pozwanego wynika z istniejącego w księdze wieczystej
wpisu, o prawidłowości którego przesądzono już w prejudycjalnym dla niniejszego
postępowania prawomocnym orzeczeniu Sądu Rejonowego w W. z dnia 30
listopada 2006 r.
3
Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozwany mógł bronić się zarzutami
dotyczącymi istnienia lub wysokości zabezpieczonej wierzytelności, jednakże
uprawnienie do ich zgłoszenia utracił z mocy art. 495 § 3 k.p.c. nie zgłaszając
zarzutów w wymaganym wskazanym tym przepisem terminie prekluzyjnym.
Brak aktywności procesowej pozwanego, w ramach czasowych zakreślonych
wskazanym przepisem, uprawniał Sąd do uznania faktu przyznania istnienia
i wysokości wierzytelności hipotecznych, stwierdził Sąd Apelacyjny.
Wyrok Sądu drugiej instancji pozwany zaskarżył w całości opierając skargę
kasacyjną na drugiej podstawie kasacyjnej. Zarzucił, mające istotny wpływ na wynik
sprawy, naruszenie:
- art. 236 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. przez
niedopuszczenie w sposób formalny i nieprzeprowadzenie na rozprawie
apelacyjnej dowodów z dokumentów w postaci wyroków sądowych
wydanych w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
w sytuacji, w której Sąd Apelacyjny przyjął związanie tymi wyrokami
w kwestii prawomocnego przesądzenia odpowiedzialności pozwanego
i uznania ich istnienia za podstawę rozstrzygnięcia;
- art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w następstwie uznania,
że wspomniane wyroki sądowe przesądziły o odpowiedzialności pozwanego
jako dłużnika hipotecznego, wykluczając badanie tej kwestii przez Sąd
Apelacyjny w niniejszym postępowaniu.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej strona pozwana wywodzi, że Sąd, „...o ile
zamierza przyjąć...” związanie wcześniejszym prawomocnym wyrokiem sądu,
powinien formalnie dopuścić postanowieniem przeprowadzenie dowodu z takiego
dokumentu, czego Sąd Apelacyjny nie uczynił naruszając reguły postępowania
dowodowego. Nadto, uzasadniając zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c., strona
skarżąca twierdzi, że przedmiotem prawomocności materialnej jest ostateczny
rezultat rozstrzygnięcia określony sentencją wyroku, a nie ustalenia faktyczne
i poglądy prawne Sądu zawarte w jego uzasadnieniu.
4
Strona powodowa, w odpowiedzi na skargę kasacyjną, wniosła o jej
oddalenie w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania, podważając
zasadność zarzutów jako mających uzasadniać wystąpienie drugiej podstawy
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ zarzucane
w niej naruszenie wskazanych przepisów postępowania nie mogło mieć istotnego
wpływu na wynik sprawy.
Z mocy art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, biorąc z urzędu pod rozwagę
tylko nieważność postępowania. Strona pozwana przytoczyła w skardze kasacyjnej
tylko drugą podstawę kasacyjną, co oznacza, że dla uwzględnienia skargi
w granicach określonych w ramach tej podstawy skarżąca musiałaby wykazać,
że doszło nie tylko do naruszenia wskazanych przepisów postępowania, ale także
że uchybienie im mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Badanie zarzutów
skargi kasacyjnej nie potwierdziło wystąpienia drugiej podstawy kasacyjnej
w kształcie określonym w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
W orzecznictwie przyjęto, że nawet przeprowadzenie dowodu z naruszeniem
art. 236 k.p.c. nie należy do kategorii uchybień procesowych, mogących mieć
istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ nie można zgodzić się z poglądem, że
brak postanowienia o przeprowadzeniu dowodu uniemożliwia „podjęcie polemiki
z ustaleniami faktycznymi będącymi podstawą rozstrzygnięcia”. Sąd Najwyższy
przyjął zarazem, że art. 236 k.p.c. określa tylko formalne wymagania stawiane
postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu, natomiast nie wskazuje ani zasad
oceny dowodów, ani wymagań, którym powinno czynić zadość uzasadnienie
wyroku (wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., III CK 613/04, niepubl.).
Niewydanie formalnych postanowień o dopuszczeniu środków dowodowych
(art. 236 k.p.c.) uznano za uchybienie nie mające istotnego wpływu na
rozstrzygnięcie, ale jedynie w sytuacji, w której Sąd w sposób dostatecznie pewny
określi materiał dowodowy mogący stanowić podstawę merytorycznego orzekania
(wyrok SN z dnia 19 stycznia 2007 r., III CSK 268/06 niepubl.). W uzasadnieniu
5
wyroku wydanego w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny, co prawda, wyraźnie
wskazał na środek dowodowy w postaci prawomocnego wyroku rozstrzygającego
sprawę wszczętą powództwem opartym o art. 10 u.k.w.h., ale wobec nie
przeprowadzenia dowodu z tego wyroku w postępowaniu apelacyjnym uniemożliwił
stronie pozwanej podważanie dalszego istnienia przesłanek, na których oparto jego
wydanie, a mianowicie istnienia nadal wierzytelności zabezpieczonych hipotekami i
ich wysokości. O wykorzystaniu przez Sąd Apelacyjny, przy rozstrzyganiu w
niniejszej sprawie, skutków prawnych wynikających z prawomocnego wyroku
zapadłego w postępowaniu o usunięcie niezgodności (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.) strona
pozwana dowiedziała się bowiem dopiero z uzasadnienia wyroku zaskarżonego
rozpoznawaną skargą kasacyjną. Zaniechanie wydania formalnego postanowienia
o dopuszczeniu środka dowodowego w postępowaniu apelacyjnym stanowiło więc,
w okolicznościach niniejszej sprawy, naruszenie art. 236 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. Jednakże uchybienie to nie mogło mieć istotnego wpływu na rozstrzygnięcie
w niniejszej sprawie powództwa o zapłatę, ponieważ strona pozwana utraciła
z mocy art. 495 § 3 k.p.c. uprawienie do podważania dopiero w postępowaniu
apelacyjnym istnienia wierzytelności zabezpieczonych hipotekami oraz ich
wysokości, jak to trafnie przyjął Sąd Apelacyjny. Skarga kasacyjna nie zarzuca
natomiast wadliwego zastosowania przepisu art. 495 § 3 k.p.c., co oznacza że
przyjęte przez Sąd Apelacyjny skutki prekluzji dowodowej obowiązującej
w postępowaniu nakazowym nie zostały zakwestionowane przez skarżącą, a więc
pozwana i tak pozbawiona byłaby inicjatywy i aktywności dowodowej
w postępowaniu apelacyjnym nawet w razie prawidłowego wydania postanowienia
o dopuszczeniu środka dowodowego.
Chybiony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.,
ponieważ wynikająca z prawomocnego wyroku zgodność wpisu hipotek,
ujawnionych w księdze wieczystej, z rzeczywistym stanem prawnym nie była
dowodem - jak trafnie przyjął Sąd II instancji - dalszego istnienia i wysokości
wierzytelności, lecz potwierdzała jedynie istnienie rzeczowego zabezpieczenia.
Stan związania omawianym prawomocnym wyrokiem odnosił się więc tylko
do stanu rzeczy (także stanu prawnego) istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy,
po którym nastąpiło wydanie tego wyroku (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
6
k.p.c.). Teoretycznie otwartą więc była kwestia oceny dalszego istnienia i wysokości
wierzytelności w czasie toczącego się w niniejszej sprawie postępowania
apelacyjnego, na co trafnie wskazał Sąd odwoławczy, przyjmując zarazem, że
prekluzja dowodowa pozbawiła jednak pozwaną skuteczności zgłaszania zarzutów
w tym zakresie.
Wbrew stanowisku skarżącej, Sąd Apelacyjny nie przyjął więc, że
prawomocny wyrok zapadły w sprawie o usunięcie niezgodności przesądził
o odpowiedzialności pozwanej jako dłużnika hipotecznego wykluczając badanie tej
kwestii w niniejszym postępowaniu. Sąd ten uznał tylko, że przepis art. 495 § 3
k.p.c. wyłączył jedynie możliwość zgłaszania przez pozwaną dopiero
w postępowaniu apelacyjnym zarzutów dotyczących dalszego istnienia samych
wierzytelności zabezpieczonych hipotekami oraz ich wysokości. Takie stanowisko
Sądu Apelacyjnego nie stanowiło naruszenia art. 365 § 1 k.p.c., ponieważ
przewidziany w tym przepisie zakres związania prawomocnym wyrokiem także
wydanym w sprawie wszczętej powództwem na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h.,
nie wyłącza możliwości późniejszego obalenia domniemania, wynikającego z art. 3
ust. 1 u.k.w.h., istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką zwykłą (art. 71
u.k.w.h.), ani potrzeby dowodzenia istnienia i wysokości wierzytelności
zabezpieczonej hipoteką kaucyjną (art. 105 u.k.w.h.). Prawomocność materialna
wyroków wyraża nakaz przyjmowania, że w danej sytuacji (art. 316 § 1 k.p.c.) stan
prawny przedstawia się tak jak to wynika z zawartego w orzeczeniu rozstrzygnięcia,
a więc z ostatecznego rezultatu tego rozstrzygnięcia uwzględniającego jednak stan
rzeczy na datę zamknięcia rozprawy (wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK
452/06, niepubl.; wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, niepubl.; wyrok
SN z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 59/06, niepubl.; wyrok SN z dnia 13 kwietnia
2005 r., IV CK 663/04, niepubl.).
W tym stanie rzeczy, wobec braku podstaw do przyjęcia za uzasadnioną
przytoczonej drugiej podstawy kasacyjnej, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
7
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).