Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 lipca 2009 r.
III SK 10/09
Istota praktyki ograniczającej konkurencję determinuje sposób wykona-
nia decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznającej za-
chowanie przedsiębiorcy za praktykę ograniczającą konkurencję i nakazującej
jej zaniechanie. Zaniechanie stosowania tej praktyki to rzeczywiste zaprzesta-
nie zachowania, które zakwalifikowane zostało we wcześniejszym postępowa-
niu jako naruszające konkurencję.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 lipca
2009 r. sprawy z powództwa L.. Rynku Hurtowego SA w E. przeciwko Prezesowi
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o wymierzenie kary pieniężnej, na
skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w War-
szawie z dnia 17 września 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 17 września 2008 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił
apelację L. Rynku Hurtowego SA w E. (dalej jako powódka) od wyroku Sądu Okrę-
gowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 paź-
dziernika 2007 r. [...] w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów (dalej jako Prezes Urzędu) z dnia 20 marca 2006 r., [...]
o wymierzenie kary pieniężnej z tytułu niewykonania decyzji Prezesa Urzędu z dnia
31 stycznia 2002 r. [...]. Wyrok ten wydano w następującym stanie faktycznym.
2
Decyzją Prezesa Urzędu z dnia 31 stycznia 2002 r. [...] uznano za praktykę
ograniczającą konkurencję i nakazano zaniechania nadużywania pozycji dominującej
na rynku wynajmu powierzchni handlowej dla celów handlu hurtowego na terenie
giełdy poprzez uzależnianie zawarcia umowy najmu boksu handlowego od przyjęcia
przez najemców zobowiązania do wykupu akcji powódki. Postępowanie z odwołania
od tej decyzji zostało zakończone wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2004 r.,
III SK 29/04, oddalającym skargę kasacyjną powódki.
Decyzją z dnia 20 marca 2006 r. [...] Prezes Urzędu nałożył na powódkę na
podstawie art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm., dalej jako
ustawa) karę pieniężną w wysokości 671.605,20 zł z tytułu niewykonania prawomoc-
nej decyzji Prezesa Urzędu z dnia 31 stycznia 2002 r. [...] poczynając od dnia 7
czerwca 2004 r. do dnia 20 maja 2005 r. Powódka zaskarżyła decyzję Prezesa
Urzędu z dnia 20 marca 2006 r. [...] odwołaniem, które zostało oddalone wyrokiem
Sądu Okręgowego z dnia 30 października 2007 r. [...]. Powódka wniosła apelację,
zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości. Oddalając apelację, Sąd Apelacyjny
w Warszawie uznał za nieuprawniony zarzut naruszenia art. 213 § 1 k.p.c., poprzez
przyjęcie za fakt powszechnie znany pozycji dominującej powoda na rynku właści-
wym, ponieważ rynek właściwy w postaci „wynajmu terenu na prowadzenie działal-
ności handlowej w postaci obrotu hurtowego artykułami spożywczymi na terenie giełd
handlowych w L. i okolicach” został zaakceptowany przez Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 16 kwietnia 2003 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego na tak określonym rynku po-
wódka posiadała i nadal posiada, będąc jedyną giełdą hurtową o takim profilu, pozy-
cję monopolistyczną. Czynności dowodowe podjęte przez Prezesa Urzędu po wnie-
sieniu odwołania poprzez powódkę potwierdziły, że rynek ten pod względem geogra-
ficznym nie uległ zmianom, których skutkiem byłaby utrata przez powódkę pozycji
dominującej. Niedopuszczalne jest ponowne określenie rynku właściwego i uznanie,
że powódka utraciła pozycję dominującą na tym rynku, gdyż prowadziłoby to do
wzruszenia prawomocnej decyzji Prezesa Urzędu z 31 stycznia 2002 r. [...] zaś
przedmiotem niniejszego postępowania jest merytoryczna ocena decyzji z 20 marca
2006 r. [...] o nałożeniu kary pieniężnej za niewykonanie prawomocnej decyzji z 31
stycznia 2002 r. [...]. Sąd Apelacyjny nie uwzględnił również zarzutu naruszenia art. 4
pkt 9 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz
art. 8 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 9 oraz 102 ustawy, poprzez nieustalenie rynku
3
właściwego dla potrzeb prowadzonego postępowania. Sąd Apelacyjny uznał również
za nieuprawniony zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji RP, ponieważ Prezes wydał
decyzję na podstawie przepisów ustawy i aktów wykonawczych do niej, zgodnie z
przyznanymi mu uprawnieniami. Zdaniem Sądu Apelacyjnego twierdzenia powódki o
braku świadomości co do sposobu wykonania decyzji pozostają w sprzeczności z
zebranym w sprawie materiałem dowodowym, gdyż w piśmie z 10 czerwca 2005 r.
skierowanym do organu antymonopolowego po wszczęciu postępowania wyjaśniają-
cego w sprawie wykonania decyzji z 2002 r., powódka stwierdziła, że w jej rozumie-
niu „praktyka polegała na wprowadzeniu do umów najmu powierzchni handlowych
niedozwolonego warunku w postaci zobowiązania najemcy do wykupu określonej
liczby akcji”. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega więc wątpliwości, że wykonanie
decyzji miało polegać na zmianie warunków tych umów, w których znajdowały się
kwestionowane postanowienia dotyczące zobowiązania do wykupu określonej liczby
akcji, ale również wprowadzenie stosownych zmian do postanowień regulaminu wy-
najmu. Tymczasem dopiero z dniem 20 maja 2005 r. zarząd powódki podjął dwie
uchwały, w których usunięto postanowienia dotyczące zakupu akcji z postanowień
regulaminu wynajmu oraz cennika. Uchylenie to nastąpiło z datą wsteczną, to jest od
dnia 4 lutego 2002 r., a zatem od daty doręczenia decyzji pozwanego z 2002 r. Po-
nadto po wniesieniu odwołania od decyzji z 2002 r. powódka przedłużyła termin wy-
kupu akcji, jednocześnie dalej posługując się warunkiem umowy, który pozwalał na
rozwiązanie bez wypowiedzenia przez powoda. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że
nie zawarto nowych umów najmu ani aneksów do tych umów. Zmiany regulaminu i
cennika nastąpiły dopiero po wszczęciu postępowania w sprawie niewykonania de-
cyzji. Natomiast powódka od 7 kwietnia 2004 r. zawierała nowe umowy najmu, które
kwestionowanego postanowienia nie zwierały. Według Sądu Apelacyjnego zaprze-
stanie faktyczne powstrzymywania się od realizacji zakwestionowanych postanowień
umów zawartych przed 7 kwietnia 2004 r., stanowi tylko częściowe wykonanie decy-
zji, co zostało uwzględnione przez Prezesa Urzędu przy ustalaniu wysokości kary,
zaś zdjęcie z najemców obowiązku wykupu akcji oraz wyeliminowanie zagrożenia
wypowiedzeniem umów najmu mogło być wykonane jedynie poprzez zmianę odpo-
wiednich postanowień umów i regulaminu, gdyż decyzję Prezesa Urzędu można
uznać za wykonaną, jeżeli zaprzestano zakazanych praktyk, w tym usunięto skutki,
które zakazane praktyki wywołały.
4
Powódka wniosła skargę kasacyjną od powyższego wyroku, zaskarżając go w
całości. W zakresie dotyczącym prawa materialnego zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie: 1) art. 2 i 42 Konstytucji RP; 2) art. 32 Konstytucji RP; 3) art. 102 ust. 1 w
związku z art. 9 i art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 4 ustawy; 4) art. 102 ust. 1 ustawy; 5) art.
104 w związku z art. 102 ust. 1 ustawy; 6) art. 3531
k.c. w związku z art. 102 w
związku z art. 9 oraz art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 4 ustawy; 7) art. 8 ust. 3 ustawy; 8) art. 6
k.c. w związku z art. 102 ust. 1, art. 9 oraz art. 8 ust. 1 ustawy; 9) art. 65 § 1 k.c.; 10)
art. 387 § 1 k.c. W zakresie podstawy dotyczącej przepisów postępowania, powódka
zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu naruszenie: 1) art. 235 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c.; 2) art. 236 k.p.c.; 3) art. 328 § 2 k.p.c.; 4) art. 382 k.p.c.; 5) art. 386 § 1 i 4
k.p.c.
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki wniósł o jej odda-
lenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, choć nie wszystkie podniesione w niej za-
rzuty zasługują na uwzględnienie. Bezzasadny jest zarzut naruszenia zaskarżonym
wyrokiem art. 386 § 1 i 4 k.p.c., poprzez brak uchylenie wyroku Sądu pierwszej in-
stancji, w sytuacji w której uzasadnienie tego wyroku zostało sporządzone w sposób
niekompletny i wskazujący na nierozpoznanie przez ten Sąd istoty sprawy, gdyż po-
wódka nie przedstawiła żadnych argumentów pozwalających przyjąć, że Sąd Okrę-
gowy nie rozpoznał istoty sprawy. Sąd Apelacyjny nie naruszył także art. 328 § 2
k.p.c., poprzez nieustosunkowanie się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich zarzu-
tów podniesionych w apelacji oraz dokumentów złożonych do akt sprawy, gdyż z
utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej o tyle, o ile uzasad-
nienie zaskarżonego orzeczenia nie pozwala na kontrolę kasacyjną tego orzeczenia.
Tylko bowiem w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może być uznane za
mogące mieć wpływ na wynik sprawy. Powódka nie wykazała zaś, by uzasadnienie
wyroku Sądu Apelacyjnego było dotknięte takimi wadami, które uniemożliwiałyby
jego kontrolę kasacyjną.
Zarzuty naruszenia art. 32 Konstytucji RP oraz art. 236 k.p.c. są również nie-
uzasadnione. Z powołanego przez powódkę fragmentu decyzji Prezesa Urzędu z
5
dnia 9 maja 2005 r. [...] nie wynika, by faktyczne zaprzestanie stosowania praktyki
ograniczającej konkurencję było jedynym sposobem wykonania decyzji Prezesa
Urzędu, wydanej na podstawie art. 9 ustawy. W decyzji tej Prezes Urzędu przyjął, że
wykonanie jego orzeczenia wymaga zarówno zmiany wzorca umownego, jak i fak-
tycznego zaprzestania uzależniania zawarcia umów najmu od zobowiązania się do
wykonania innego świadczenia. Natomiast w niniejszej sprawie Prezes Urzędu przy-
jął, że samo faktyczne zaprzestanie uzależniania zawarcia umowy najmu od zobo-
wiązania się potencjalnego najemcy do spełnienia innego świadczenia nie wystarcza
do wykonania decyzji Prezesa Urzędu z art. 9 ustawy, gdyż dodatkowo konieczne
jest wprowadzenie stosownych zmian w treści zawartych umów oraz postanowie-
niach regulaminów, do których umowy odsyłają. Zarzut naruszenia art. 32 Konstytucji
RP byłby zasadny jedynie wówczas, gdyby Prezes Urzędu odmiennie potraktował
dwa takie same sposoby wykonania decyzji, dotyczących takiej samej praktyki ogra-
niczającej konkurencję, to jest gdyby uznał w sprawie powódki, że wystarczające jest
zaprzestanie uzależniania zawarcia umowy, zaś w sprawie zakończonej decyzją [...],
że wystarczające jest wprowadzenie zmian wzorca umowy.
Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 2 i 42 Konstytucji RP przez przyjęcie, że wy-
pływające z nich normy dotyczą wyłącznie formalnej podstawy wydania decyzji, zaś
nałożenie kary pieniężnej za niewykonanie obowiązku określonego w sposób niepre-
cyzyjny i niejasny nie stoi w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa praw-
nego oraz art. 104 w związku z art. 102 ust. 1 ustawy poprzez nieuwzględnienie oko-
liczności, że ewentualne niewykonanie decyzji Prezesa nastąpiło z przyczyn leżą-
cych po stronie Prezesa, gdyż decyzja nie zawiera jasnych i precyzyjnych sformuło-
wań, z których powódka mogłaby wywieść istotne dla siebie elementy potrzebne do
wykonania decyzji, ponieważ przyjął taką wykładnię art. 102 w związku z art. 8 ust. 2
pkt 4 ustawy, zgodnie z którą wykonanie decyzji Prezesa Urzędu uznającej zacho-
wanie przedsiębiorcy za praktykę ograniczającą konkurencję z art. 8 ust. 2 pkt 4
ustawy wymaga nie tylko faktycznego zaprzestania uzależniania zawarcia umowy od
zobowiązania się do dodatkowego świadczenia, ale także zmiany zawartych wcze-
śniej umów.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 387 § 1 k.c. oraz art. 8 ust. 3
ustawy poprzez uznanie, że umieszczenie w umowie najmu zawartej po 31 grudnia
2002 r. zobowiązania tożsamego ze stwierdzoną praktyką, nie jest równoznaczne ze
zobowiązaniem do świadczenia niemożliwego, a tym samym oznaczającym nieważ-
6
nością postanowienia. Okoliczność, że zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy czynności
prawne będące przejawem nadużycia pozycji dominującej są nieważne z mocy
prawa nie ma wpływu na ocenę zachowania przedsiębiorcy z punktu widzenia prze-
pisów ustawy, w szczególności jej art. 102. Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 3531
k.c.
w związku z art. 102 w związku z art. 9 oraz art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 4 ustawy, po-
przez przyjęcie, że sam fakt istnienia w umowie postanowienia tożsamego lub zbli-
żonego do zakazanej praktyki, bez zbadania okoliczności jego umieszczenia w
umowie jest przejawem niewykonania decyzji. W postępowaniu w sprawie z odwoła-
nia od decyzji Prezesa Urzędu o nałożeniu kary z tytułu niewykonania decyzji uzna-
jącej praktykę za ograniczającą konkurencję i nakazującej jej zaniechanie ciężar do-
wodu w zakresie wskazanym w powyższym zarzucie obciąża przedsiębiorcę.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 65 § 1 k.c., poprzez przypisanie
oświadczeniom powoda treści bez uwzględnienia okoliczności, w jakich zostały zło-
żone, ponieważ pisma procesowego powódki z dnia 10 czerwca 2005 r. nie można
traktować jako oświadczenia woli w rozumieniu art. 65 k.c.
Bezzasadne są zarzuty naruszenia art. 102 ust. 1 w związku z art. 9 i art. 8
ust. 1 i ust. 2 pkt 4 ustawy, w przypadku tego ostatniego przepisu w zakresie doty-
czącym zaaprobowania nałożenia kary pieniężnej za niewykonanie decyzji nakazują-
cej zaniechanie praktyk ograniczających konkurencję, gdy ustalony w sprawie stan
faktyczny nie obejmował ustalenia rynku właściwego, wykazania pozycji dominującej;
art. 102 ust. 1 ustawy, poprzez przyjęcie, że w postępowaniu, w celu nałożenia kary
pieniężnej nie mogą być czynione ustalenia podważające ustalenia poczynione w
trakcie postępowania w przedmiocie uznania danej praktyki za ograniczającą konku-
rencję; art. 6 k.c. w związku z art. 102 ust. 1, art. 9 oraz art. 8 ust. 1 ustawy, poprzez
obciążenie powoda obowiązkiem wykazania, że decyzja Prezesa Urzędu nie ma
oparcia w stanie faktycznym i prawnym, w tym braku aktualności ustaleń w zakresie
rynku właściwego oraz pozycji powoda na tym rynku; art. 235 k.p.c. w związku z art.
391 k.p.c., poprzez nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczności
istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności przyjęcie na zasadzie faktów
powszechnie znanych ustaleń dotyczących rynku właściwego i pozycji na nim po-
wódki.
Kara z art. 102 ustawy nakładana jest z tytułu niewykonania decyzji Prezesa.
Przedmiotem postępowania jest zatem ustalenie, czy decyzja została wykonana, a
zatem, czy przedsiębiorca zaniechał stosowania praktyki ograniczającej konkurencję;
7
wystarczające jest stwierdzenie samego zaniechania obowiązku wykonania orzecze-
nia. Inne okoliczności są nieistotne; nie jest konieczne wywołanie negatywnych skut-
ków. Nie ma zatem potrzeby badania rynku właściwego, zarówno pod względem
przedmiotowym, jak i geograficznym, ponieważ kwestie te zostały już rozstrzygnięte
we wcześniejszym postępowaniu. Nie bada się także, czy przedsiębiorca posiada
nadal pozycję dominującą. Utrata pozycji dominującej po dacie wydania decyzji
uznającej zachowanie za praktykę ograniczającą konkurencję nie wyłącza możliwo-
ści nałożenia kary pieniężnej z tytułu niewykonanie tej decyzji. Może mieć natomiast
znaczenie przy wymierzaniu kary, która powinna być liczona do dnia, kiedy przedsię-
biorca przestał taką pozycję zajmować. W przypadku utraty pozycji dominującej po
wydaniu decyzji, lecz przed datą, od której podlega ona wykonaniu, również nie
można nałożyć kary na podstawie art. 102 ustawy, bowiem utrata pozycji dominują-
cej na rynku powoduje, że zakazy wydane na podstawie art. 9 ustawy przestają wią-
zać przedsiębiorcę (tak również wyrok SOKiK z 11 października 2006 r., XVII 70/05).
Jednakże ciężar dowodu w tym zakresie obciąża przedsiębiorcę (tak również wyrok
SOKiK z 9 lutego 2000 r., XVII Ama 77/99). O ograniczeniu możliwości nałożenia
kary pieniężnej na podstawie art. 102 ustawy można mówić co do zasady wówczas,
gdy przedsiębiorca utracił pozycję dominującą na tym samym rynku właściwym, któ-
rego dotyczy decyzja. Jedynie w przypadku dynamicznie rozwijających się rynków,
może dojść do utraty pozycji dominującej ze względu na zmianę wymiaru produkto-
wego i terytorialnego rynku właściwego. Niewykonanie decyzji Prezesa UOKiK może
być również obiektywnie uzasadnione, na przykład pogorszeniem sytuacji finansowej
kontrahenta.
Zasadne są natomiast rozpatrywane łącznie zarzuty naruszenia art. 102 ust. 1
w związku z art. 9 i art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 4 ustawy oraz art. 382 k.p.c., poprzez za-
aprobowanie nałożenia kary pieniężnej za niewykonanie decyzji nakazującej zanie-
chanie praktyk ograniczających konkurencję, gdy ustalony w sprawie stan faktyczny
nie obejmował ustalenia tego, czy w okresie po uprawomocnieniu się decyzji stwier-
dzającej naruszenie ustawy powódka choć raz uzależniła zawarcie umowy najmu od
umieszczenia w niej zobowiązania najemcy do wykupu akcji oraz przez przyjęcie, że
faktyczne zaniechanie uzależnienia zawarcia umowy od spełnienia dodatkowego
świadczenia niemającego związku z przedmiotem umowy oraz niepodejmowanie
czynności zmierzających do wyegzekwowania takiego świadczenia, nie stanowi wy-
konania decyzji określającej taką praktykę. Zgodnie z art. 102 ust. 1 ustawy „Prezes
8
Urzędu może nałożyć na przedsiębiorców, w drodze decyzji, karę pieniężną [...] za
każdy dzień zwłoki w wykonaniu decyzji”. Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie
jest sposób wykonania decyzji Prezesa Urzędu wydanej na podstawie art. 9 ustawy,
zgodnie z którym Prezes Urzędu „wydaje decyzję o uznaniu praktyki za ograniczają-
cą konkurencję i nakazującą zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie
art. 8”. W decyzjach wydawanych na podstawie art. 9 Prezes Urzędu stwierdza, że
określone zachowanie przedsiębiorcy naruszyło zakaz porozumień ograniczających
konkurencję lub nadużywania pozycji dominującej oraz nakazuje zaniechania stoso-
wania praktyki. W ten sposób Prezes Urzędu nakłada na przedsiębiorcę powinność
określonego zachowania się. Decyzja Prezesa nie rozstrzyga jednak o prawach i
obowiązkach przedsiębiorcy w stosunkach z podmiotami trzecimi, zaś w przypadku
porozumień ograniczających konkurencję w stosunkach między przedsiębiorcami
uczestniczącymi w praktyce ograniczającej konkurencję. Prezes Urzędu nie jest bo-
wiem władny wskazać na czym ma polegać zaniechanie. Uprawnienie takie Prezes
Urzędu posiadał pod rządami ustawy z 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu prakty-
kom monopolistycznym (jednolity tekst: Dz.U. z 1999 r., Nr 52, poz. 547), której art. 8
upoważniał Prezesa Urzędu do określenia warunków zaniechania praktyki w przy-
padku stwierdzenia naruszenia zakazu praktyk monopolistycznych. Natomiast
ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów przyznała Prezesowi Urzędu kompe-
tencję do określenia sposobu usunięcia „trwających skutków naruszeń” przy wyko-
nywaniu decyzji Prezesa jedynie w odniesieniu do decyzji wydawanych na podstawie
art. 23c ust. 2 ustawy w sprawach dotyczących praktyk naruszających zbiorowe inte-
resy konsumentów. Podobnego uprawnienia nie przewidziano w odniesieniu do
praktyk ograniczających konkurencję. W konsekwencji sposób wykonania decyzji nie
może zostać określony ani w sentencji, ani uzasadnieniu decyzji, ponieważ Prezes
Urzędu nie ma uprawnienia do rozstrzygania w tej kwestii. Sposób ten jest bowiem
determinowany przez istotę praktyki ograniczającej konkurencję, której dopuścił się
przedsiębiorca. Nie można również podzielić wyrażonego w zaskarżonym wyroku
zapatrywania, zgodnie z którym „decyzję uznaje się za wykonaną, jeżeli zaprzestano
zakazanych praktyk, w tym usunięto skutki, które zakazane praktyki wywołały. Prze-
pis art. 1 ust. 2 ustawy odnosi się bowiem do skutków zakazanych praktyk”. Przepis
art. 1 ust. 2 ustawy dotyczy bowiem terytorialnego zakresu jej zastosowania i ma
wyłącznie charakter jurysdykcyjny. Upoważnia on Prezesa Urzędu do kontroli praktyk
ograniczających konkurencję, które wywołują lub mogą wywołać skutki na terytorium
9
Rzeczpospolitej. Nie można natomiast wywodzić z tego przepisu normy nakazującej
przedsiębiorcy, który dopuścił się naruszenia przepisów ustawy, usunięcia skutków
tego naruszenia.
Zaniechanie stosowania praktyki to rzeczywiste zaprzestanie zachowania, a
zatem zaprzestanie wykonywania działań lub podjęcia działań, w przypadku praktyki
przybierającej postać zaniechania, które kwalifikowane jest jako naruszające konku-
rencję. Dlatego zagadnienie prawidłowego wykonania decyzji Prezesa Urzędu po-
winno być relatywizowane do istoty praktyki, która została stwierdzona w postępowa-
niu antymonopolowym. Istota praktyki, a zatem to jakie zachowanie zostało uznane
za antykonkurencyjne, decyduje o tym, jakiego rodzaju czynności należy podjąć, aby
można było mówić o zaniechaniu stosowania praktyki ograniczającej konkurencję.
Jeżeli istota praktyki polega na stosowaniu określonych warunków umów, wówczas o
zaniechaniu stosowania praktyki można mówić dopiero w przypadku zaprzestania
stosowania, a zatem po wprowadzeniu odpowiednich zmian w zawartych wcześniej
umowach. Jeżeli praktyka ograniczająca konkurencję polega na odmowie wyrażenia
zgody na korzystanie z przystanków komunikacji miejskiej, „obowiązkiem miasta jest
przystąpienie do czynności bezpośrednio nakierowanych na uzgodnienie zasad ko-
rzystania przez przewoźników z jego przystanków, bez stawiania niezgodnego z
prawem warunku” (wyrok SOKiK z 4 grudnia 2003 r., XVII Ama 4/03). Z kolei, gdy
praktyka polega na przeciwdziałaniu powstaniu konkurencji poprzez odmowę po-
twierdzenia gotowości odbioru odpadów komunalnych, o zaniechaniu stosowania
praktyki tego rodzaju można mówić dopiero w przypadku wydania takiego potwier-
dzenia (wyrok SAM z 11 grudnia 2000 r., XVII Ama 45/00).
W niniejszej sprawie zachowanie powódki zostało zakwalifikowane jako prak-
tyka opisana w art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy („uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia
lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani
zwyczajowego związku z przedmiotem umowy”). Praktyka ta określana jest mianem
„wiązania świadczeń”, zaś jej istota polega na wymuszeniu na kontrahencie, dzięki
posiadanej sile ekonomicznej, zawarcia umowy najmu, pod warunkiem zobowiązania
się najemcy do wykupu - w określonym terminie - wskazanej w umowie liczby akcji
wynajmującego. Gdyby warunek ten nie został przyjęty przez najemcę, nie doszłoby
do zawarcia umowy najmu. Z istoty tego rodzaju praktyk wynika, że ujawniają się one
na etapie przedkontraktowym, zaś zawarcie, obowiązywanie i wykonywanie umowy,
w której słabszy ekonomicznie kontrahent przyjmuje na siebie dodatkowe zobowią-
10
zania, nie jest stosowaniem praktyki, lecz jedynie skutkiem niedozwolonego zacho-
wania. Prowadzi to do konkluzji, że praktyka opisana w art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy zo-
staje zaniechana z chwilą faktycznego zaprzestania uzależniania przez przedsiębior-
cę zawarcia umów od przyjęcia dodatkowych świadczeń, a nie z chwilą usunięcia z
zawartych wcześniej umów postanowień dotyczących świadczenia dodatkowego.
Zaniechanie stosowania praktyki nie oznacza bowiem nakazu usunięcia skutków na-
ruszenia. Taka interpretacja art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy oraz sformułowania „zaniecha-
nie stosowania” z art. 9 ustawy znajduje dodatkowo oparcie w orzecznictwie doty-
czącym praktyk polegających na narzucaniu uciążliwych warunków umów, zgodnie z
którym „nie traktuje się jako stosowania praktyki ograniczającej konkurencję uzyski-
wania przez przedsiębiorcę korzyści wskutek wykonywania umowy zawierającej
uciążliwe warunki umowy, gdyż jest to skutek praktyki” (zob. wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 5 stycznia 2007 r., III SK 17/06 i powołane tam orzecznictwo). Orzecznic-
two to ukształtowało się co prawda na kanwie spraw dotyczących tak zwanego
przedawnienia antymonopolowego (art. 93 ustawy), jednakże wypracowane w nim
stanowisko znajduje bezpośrednie zastosowanie także w niniejszej sprawie, ponie-
waż „zaniechanie” (art. 9 ustawy) oraz „zaprzestanie” (art. 93 ustawy) stosowania
praktyki ograniczającej konkurencję należy rozumieć jednakowo.
Interpretacja art. 102 ustawy, zgodnie z którą w przypadku gdy praktyka ogra-
niczająca konkurencję prowadzi do zawarcia umowy, wówczas zaniechanie stoso-
wania tej praktyki ma miejsce jedynie wówczas, gdy zawarta umowa zostanie odpo-
wiednio zmieniona lub rozwiązana, nie uwzględnia unormowania art. 8 ust. 3 ustawy.
Gdyby bowiem wykonanie decyzji Prezesa Urzędu wymagało zawsze wprowadzenia
zmian do zawartych wcześniej umów, sankcja nieważności byłaby zbędna. Zgodnie
zaś z art. 8 ust. 3 „czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji domi-
nującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne”. Umowa zawierająca zo-
bowiązanie do przyjęcia lub wykonania świadczenia, o którym mowa w art. 8 ust. 2
pkt 4 ustawy, jest czynnością prawną, która jest przejawem nadużycia pozycji domi-
nującej i w części dotyczącej tego zobowiązania oraz sankcji z tytułu jego niewyko-
nania dotknięta jest sankcją nieważności. Jednakże pozostawienie takich postano-
wień w zawartych wcześniej umowach, mimo iż może wprowadzać stan niepewności
na rynku, nie jest tożsame z niewykonaniem decyzji Prezesa Urzędu, w której za
antykonkurencyjną praktykę uznano „uzależnianie zawarcia umowy” od przyjęcia
świadczenia dodatkowego, a nie stosowanie określonych klauzul w umowach. W
11
przeciwnym razie nie byłoby różnicy między „zaniechaniem” stosowania praktyki
ograniczającej konkurencję, a usunięciem skutków stosowania takiej praktyki. Z tych
powodów nie można zgodzić się z poglądem, że w stosunku do umów zawartych
wcześniej, zawierających sporne postanowienia, do wykonania decyzji Prezesa
Urzędu konieczne było wprowadzenie zmian w ich treści. Zdaniem Sądu Najwyższe-
go nie można również kwalifikować jako niewykonania decyzji Prezesa stanu fak-
tycznego, w którym po 7 kwietnia 2004 r. obowiązują nadal umowy zawierające za-
kwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienia. Z powyższego wynika, że
powódka mogła być w zwłoce w wykonaniu decyzji Prezesa Urzędu z dnia 31 stycz-
nia 2002 r. [...] jedynie, jeżeli po uprawomocnieniu się tej decyzji zawierała umowy
najmu pod warunkiem akceptacji - zawartego w umowie lub regulaminie, do którego
przedmiotowa umowa odsyłała - postanowienia zobowiązujące do zakupu akcji.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================