Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lipca 2009 r.
I BP 5/09
Niewypłacenie należności przysługujących pracownikowi z tytułu po-
dróży służbowej może - stosownie do okoliczności - uzasadniać rozwiązanie
przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 55 § 11
k.p.). Oświad-
czenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno
nastąpić przed upływem 1 miesiąca od uzyskania przez pracownika wiadomo-
ści o ostatnim z powtarzających się naruszeń obowiązków pracodawcy w za-
kresie rozliczenia podróży służbowej (art. 55 § 2 i art. 52 § 2 k.p.).
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska, Sędziowie SN: Bogusław
Cudowski, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 lipca
2009 r. sprawy z powództwa Bogusława S. przeciwko M.K. SA w K. o zapłatę, na
skutek skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orze-
czenia - wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kra-
kowie z dnia 8 marca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Powód Bogusław S. domagał się zasądzenia od pozwanej M.K. SA w K. kwoty
5.906 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania za rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedze-
nia.
Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie zasądził od pozwanej na rzecz
powoda żądaną kwotę 5.906 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 23 stycznia 2006 r.
do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za rozwiązanie przez pracownika umowy o
pracę bez wypowiedzenia (pkt I); w pkt II orzekł o kosztach procesu; w pkt III orzekł o
2
rygorze natychmiastowej wykonalności co do kwoty 1.968,66 zł. Sąd Rejonowy usta-
lił, że powód w okresie od 1 października 1992 r. do 16 września 2005 r. był zatrud-
niony u pozwanego pracodawcy na stanowisku montera konstrukcji. Dnia 16 wrześ-
nia 2005 r. powód rozwiązał z pracodawcą umowę o pracę bez wypowiedzenia z
powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy w postaci
uporczywego niewypłacania należności z tytułu podróży służbowych począwszy od
czerwca 2002 r. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2001
r., I PKN 700/00, Sąd Rejonowy uznał, że skoro należne powodowi diety za podróże
służbowe począwszy od sierpnia 2002 r. do dnia wyrokowania nie zostały mu wypła-
cone, to strona pozwana pozostawała w zawinionym zaniechaniu, w konsekwencji
czego termin do rozwiązania umowy z art. 52 § 2 k.p. nie rozpoczął biegu. Stan na-
ruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika nadal się na ten dzień
utrzymywał.
Wyrokiem z dnia 8 marca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Krakowie po
rozpoznaniu apelacji strony pozwanej, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił za-
skarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił powództwo i zasądził od
powoda na rzecz pozwanej 1.350 zł tytułem kosztów postępowania za obie instancje.
Sąd drugiej instancji zgodził się z tym, że niewypłacanie przez pracodawcę należno-
ści z tytułu podróży służbowych uzasadniało rozwiązanie przez pracownika umowy o
pracę bez wypowiedzenia. Uznał jednak, że rozwiązanie umowy o pracę we wskaza-
nym trybie nastąpiło z przekroczeniem miesięcznego terminu, określonego w art. 52
§ 2 k.p., liczonego od uzyskania przez pracownika wiadomości o okoliczności je uza-
sadniającej - niewypłacaniu przez pracodawcę należnych powodowi w określonych
terminach diet z tytułu podróży służbowych. Według Sądu drugiej instancji diety z
tytułu podróży służbowej, chociaż nie stanowią składnika wynagrodzenia za pracę, to
będąc dodatkowym świadczeniem związanym ze stosunkiem pracy powinny być -
zgodnie z art. 85 § 1 k.p. - wypłacane raz w miesiącu, w stałym i z góry ustalonym
terminie. Oznacza to, że naruszenie przez pracodawcę obowiązku wypłaty przed-
miotowych świadczeń następowało co miesiąc w terminie płatności wynagrodzenia.
Termin z art. 52 § 2 k.p. powinien być liczony od dowiedzenia się przez pracownika o
okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy. Sąd drugiej instancji, powołując się
na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 19 grudnia 1997 r., I
PKN 443/97 (OSNP 1998 nr 21, poz. 631), uznał, że zaniechanie pracodawcy miało
charakter ciągły, było jednorodzajowe i mieściło się w określonym odcinku czasu. W
3
takim zaś przypadku termin miesięczny rozpoczyna bieg od ostatniego zdarzenia
zakwalifikowanego jako część zachowania ciągłego. Wobec tego, termin do rozwią-
zania umowy o pracę rozpoczął bieg od dnia uchylenia się przez pracodawcę od
obowiązku wypłaty ostatniej należnej powodowi diety, to jest od listopada 2004 r. W
tym terminie pracownik nabrał uzasadnionego przekonania o nagannym postępowa-
niu pracodawcy. Skoro powód złożył oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę
dopiero w dniu 16 września 2005 r. - to nastąpiło to ze znacznym przekroczeniem
terminu jednego miesiąca - od dowiedzenia się w listopadzie 2004 r., że pracodawca
nie wypłacił mu należnych diet.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego powód zaskarżył w całości skargą o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Skarga w ramach podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa material-
nego zarzuca błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 55 § 2 k.p. w
związku z art. 52 § 2 k.p., polegające na przyjęciu, że powód naruszył miesięczny
termin do złożenia oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowie-
dzenia, pomimo że powyższy termin nie rozpoczął biegu, a ciężkie naruszenie obo-
wiązków przez pracodawcę polegające na zawinionym zaniechaniu trwało do dnia
rozwiązania przez powoda stosunku pracy oraz przez przyjęcie, że termin miesięcz-
ny do złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia na-
leży liczyć od dnia, w którym miało miejsce ostatnie ciężkie naruszenie obowiązków
wobec pracownika, a nie od dnia uzyskania wiadomości o okoliczności uzasadniają-
cej rozwiązanie umowy o pracę; 2) art. 85 § 1 k.p., przez przyjęcie, że wskazany
przepis ma zastosowanie do wypłaty kwot z tytułu diet za podróże służbowe, które
stanowią dodatek do wynagrodzenia za pracę i powinny być wypłacane raz w mie-
siącu w stałym określonym z góry terminie.
Stosownie do art. 4245
§ 1 pkt 3 k.p.c. skarżący wskazał, że zaskarżony wyrok
jest niezgodny z art. 55 § 2 k.p. w związku z art. 52 § 2 k.p., a ponadto jest nie-
zgodny z art. 85 § 1 k.p. Jako uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodo-
wanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.),
skarżący wskazał, że na podstawie art. 55 § 11
k.p. przysługiwało mu odszkodowanie
z tytułu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, którego w związku z wyda-
niem wyroku Sądu drugiej instancji niezgodnego z prawem został pozbawiony.
Szkodę stanowi kwota 5.906 zł stanowiąca kwotę utraconego odszkodowania od
pracodawcy.
4
Skarżący wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy w Krakowie z dnia 8 marca 2007 r. [...]. W uzasadnieniu skargi
podniesiono, że Sąd drugiej instancji błędnie przyjął, że termin miesięczny do złoże-
nia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia został przekro-
czony. Stan faktyczny sprawy nie pozwalał bowiem na ustalenie daty, od której ter-
min ten miałby rozpocząć bieg.
Skarżący podniósł ponadto, że niewypłacanie pracownikowi świadczeń w po-
staci diet z tytułu podróży służbowych stanowi wykroczenie przeciwko prawom pra-
cownika (art. 282 § 1 pkt 1 k.p.). W literaturze podkreślone zostało, że niewypłacanie
świadczenia ma charakter wykroczenia trwałego, które trwa przez cały czas, w któ-
rym pracodawca jest zobowiązany dane świadczenie pracownikowi wypłacić. Stan
bezprawności ustaje dopiero z chwilą wypłacenia świadczenia i od tego momentu
biegnie termin przedawnienia tego wykroczenia. (por. T.Nycz: Wybrane problemy
wykroczeń przeciwko prawom osób wykonującym pracę zarobkową PiZS 2000 nr 3,
s. 23-30). Według skarżącego niewypłacanie diet z tytułu podróży służbowych przez
stronę pozwaną spowodowało powstanie stanu bezprawności mającego charakter
trwały, w którym termin do złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia rozpoczynał bieg w każdym kolejnym dniu, w którym stan bezprawny
wywołany zaniechaniem pozwanej się utrzymywał. Przyjęcie takiego stanowiska
oznacza, że upływ miesięcznego terminu nie może nastąpić dopóty, dopóki trwa
permanentny stan naruszania obowiązków pracowniczych a termin ten rozpocznie
bieg z chwilą, w której stan naruszenia ustąpi. Ponadto Sąd drugiej instancji naruszył
art. 85 § 1 k.p., uznając że przepis ten ma zastosowanie do wypłaty diet z tytułu po-
dróży służbowych, chociaż odnosi się on do wypłaty wynagrodzenia przysługującego
z tytułu świadczenia pracy, a nie odnosi się do wypłaty diety z tytułu podróży służbo-
wych. Zdaniem skarżącego w prawie pracy brak jest przepisu określającego termin,
w którym diety z tytułu podróży służbowej powinny być przez pracodawcę wypłaca-
ne.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Z dwu możliwych podstaw kwestionowania zgodności z prawem prawomoc-
nego wyroku (art. 4244
k.p.c.) powód reprezentowany przez swego profesjonalnego
pełnomocnika powołał wyłącznie podstawę pierwszą i zarzucił naruszenie wskaza-
5
nych przepisów prawa materialnego, nie kwestionując proceduralnej poprawności
zaskarżonego wyroku. Wobec tego zaskarżony prawomocny wyrok nie podlega we-
ryfikacji z powodu naruszenia przepisów postępowania. Sąd Najwyższy, badając
sprawę w granicach zaskarżenia, związany jest ustaleniami faktycznymi stanowią-
cymi podstawę zaskarżonego wyroku bez możliwości ich weryfikacji; weryfikacji
także zupełności dokonanych w zaskarżonym wyroku ustaleń.
Podstawę subsumcyjną oceny prawnej wyroku stanowiło ustalenie uchybienia
obowiązkom pracodawcy z określeniem jego postaci, czasu trwania i stopnia winy;
wszystko to w odniesieniu do przyczyny wskazanej przez powoda w oświadczeniu o
rozwiązaniu umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. z powodu dopuszczenia się
przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracow-
nika. Zostało ustalone, że podaną przez powoda przyczynę uzasadniającą rozwiąza-
nie stosunku pracy stanowiły na skutek „co najmniej rażącego niedbalstwa” praco-
dawcy zaniechania wypłacania „diet delegacyjnych” za podróże służbowe odbywane
w okresie od sierpnia 2002 r. do października 2004 r. Sąd ustalił także, iż po zakoń-
czeniu powyższego okresu, od listopada 2004 r. powód „nabrał uzasadnione przeko-
nanie o nagannym postępowaniu pracodawcy”.
Pomimo określonej podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku i pomimo nie-
zakwestionowania proceduralnej poprawności wyroku, skarżący podniesione zarzuty
materialnoprawne w niedopuszczalny sposób uzasadnia twierdzeniami faktycznymi,
które z podstawą wyroku są sprzeczne. O ile bowiem - o czym była mowa wyżej -
ocenę prawną wyroku Sąd budował ze względu na ustalony i zakończony w paź-
dzierniku 2004 r. okres objęty uchybieniami pracodawcy będącymi przyczyną rozwią-
zania stosunku pracy, to w argumentacji zarzutu skargi podaje się nowe fakty doty-
czące podróży służbowej odbytej od października 2004 r. do kwietnia 2005 r. Równie
niedopuszczalną zmianą okoliczności stanowiących przyczynę uzasadniającą roz-
wiązanie stosunku pracy stanowi powołanie się w skardze na to, jakoby „powód za
pośrednictwem swojego pełnomocnika zwrócił się jeszcze przed rozwiązaniem
umowy o pracę do Pozwanej o wypłatę zaległych należności, co jednak spotkało się
z brakiem reakcji”. Z takiego twierdzenia niedopuszczalnego, bo nieobjętego ustale-
niami faktycznymi wyroku, skarżący wyprowadza bezpodstawne w tej sytuacji wnio-
ski dotyczące znaczenia stanu rzeczy polegającego na zaniechaniu wypłaty powo-
dowi należnych mu diet także bezpośrednio przed rozwiązaniem stosunku pracy. Z
nowych twierdzeń faktycznych zdaje się skarżący wyprowadzać argument za tym, że
6
pracodawca naruszył swe podstawowe obowiązki przez to, iż pomimo wyraźnego
żądania pracownika nie wypłacił mu zaległych należności z tytułu diet. Z podobnych
przyczyn nie ma znaczenia prawnego twierdzenie skarżącego, jakoby powód - po-
mimo innych ustaleń wyroku - dopiero przed rozwiązaniem umowy o pracę uzyskał
świadomość o tym, że pracodawca zalega z obowiązkiem wypłaty diet. Ta ostatnia
argumentacja skargi jest zresztą niekonsekwentna, skoro wśród nowych twierdzeń
faktycznych znalazło się i to, że powód pozostawał w niepewności co do tego, czy
należą mu się diety aż do wydania określonego w skardze wyroku w innej sprawie z
dnia 19 kwietnia 2005 r. Warto przy okazji takiego sposobu argumentacji postawio-
nego zarzutu zauważyć, że powód oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę zło-
żył w dniu 16 września 2005 r., a więc z przekroczeniem miesięcznego terminu na-
wet w stosunku do owego upewnienia się o zwłoce pracodawcy dopiero w kwietniu
2005 r.
Bezzasadna jest także argumentacja, którą skarżący nazwał argumentacją
formalno-prawną, jak gdyby przyznając w ten sposób, że powołanie się w skardze na
nowe twierdzenia faktyczne ma jakieś inne, a nie prawne znaczenie. Według skarżą-
cego nie było możliwe ustalenie konkretnej daty, z jaką rozpoczął się miesięczny
termin, o którym mowa w art. 52 § 2 k.p., z odpowiednią modyfikacją wynikającą z
art. 55 § 2 k.p. Wbrew zarzutowi skargi ocena prawna w tej kwestii zaskarżonego
wyroku jest odpowiednia do ustalonego stanu faktycznego i odpowiada standardom
interpretacji prawa wymaganym od sędziów. Chodzi tu o rozstrzygnięcie w wyroku o
tym, że istotę będącego przedmiotem sprawy ciężkiego naruszenia przez pracodaw-
cę jego podstawowych obowiązków stanowiło niewypłacanie należnych pracowniko-
wi świadczeń z tytułu podróży służbowych odbywanych w okresie od sierpnia 2002 r.
do października 2004 r., w którym nastąpiło ostatnie naruszenie. O wymaganej w art.
55 § 11
k.p. przesłance ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pra-
cownika świadczyła uporczywość i powtarzalność takich samych rodzajowo naru-
szeń - po każdej z podróży służbowej wykonywanej przez powoda we wskazanym
okresie. Skoro stosownie do wyjaśnionego faktu - o bezprawności postępowania
pracodawcy związanego z podróżami służbowymi odbywanymi do października 2004
r. - powód uzyskał wiadomość w listopadzie 2004 r., to nie ma błędu w odpowiednim
zastosowaniu art. 52 § 2 k.p. do ustalonego stanu faktycznego. Sąd Okręgowy usta-
lił, że okolicznością uzasadniającą rozwiązanie umowy, tą okolicznością, na którą
powołał się powód w swym oświadczeniu o rozwiązaniu umowy, był ostatni z powta-
7
rzających się na przestrzeni określonego czasu incydent nierozliczenia podróży służ-
bowej po jej odbyciu. To na tę sytuację miał prawo zareagować powód w okresie
miesięcznym od dowiedzenia się o tym, że pracodawca dopuścił się ciężkiego naru-
szenia podstawowych obowiązków. Rację ma Sąd, a nie skarżący, zauważając spe-
cjalne znaczenie instytucji prawa pracy umożliwiającej rozwiązanie umowy o pracę
tylko w krótkim czasie od uzyskania wiadomości o okoliczności uzasadniającej roz-
wiązanie umowy. Pokrzywdzony pracownik może rozwiązać umowę o pracę, ale nie
jest do tego zobowiązany. Jeżeli nie korzysta z przyznanego mu uprawnienia do
rozwiązania stosunku pracy w określonym czasie, to następuje w ten sposób swoista
konwalidacja naruszenia prawa. W takim sensie, że pozostaje w mocy (stabilizuje
się) zakłócony stosunek pracy, a pracownik liczy na zgodne z prawem relacje z pra-
codawcą. W rozpoznawanym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uchwycił specjalne
znaczenie terminu miesięcznego, o którym mowa w art. 52 § 2 k.p. w związku z art.
55 § 2 k.p., zwracając uwagę na to, że wystąpienie z oświadczeniem o rozwiązaniu
umowy o pracę po dłuższym okresie czasu od naruszenia prawa pracownika może
być pozorną przyczyną rozwiązania umowy o pracę. W rozpoznawanym przypadku
powód nie zareagował we właściwym czasie na uzyskaną wiadomość o niewypłace-
niu mu należnych diet, a właśnie ta sytuacja stanowiła okoliczność uzasadniającą
rozwiązanie umowy o pracę. Skutki naruszenia prawa przez pracodawcę trwały
nadal, bo nadal - po dokonaniu przedmiotowych naruszeń - pracodawca pozostawał
w zwłoce z realizacją obowiązku zapłaty należnych powodowi diet. Jednakże ta
zwłoka nie była poddana ocenie pod kątem ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracodawcy. Taka ocena zaskarżonego wyroku jest odpowiednia do
ustalonego stanu faktycznego. Warto w związku z tym przypomnieć omówione wyżej
nowe twierdzenie faktyczne skargi, jakoby pozostający w zwłoce pracodawca nie
zareagował na żądanie pracownika wypłacenia mu zaległych należności. Gdyby tak
było, zaistniałby inny niż poddany ocenie w sprawie stan faktyczny umożliwiający
potraktowanie takiej hipotetycznej sytuacji jako ciężkiego naruszenia przez praco-
dawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika.
W kontekście ustalonego w wyroku stanu faktycznego sprawy nie może być
skuteczny podniesiony w skardze - jak to określono - „na marginesie” argument o
tym, że we wskazanej wypowiedzi z literatury prawniczej wyrażono pogląd, iż niewy-
płacenie przez pracodawcę świadczeń z tytułu zatrudnienia może być kwalifikowane
jako postać wykroczenia trwałego - trwającego aż do momentu zaspokojenia pra-
8
cownika z takim skutkiem prawnym, że termin przedawnienia tego wykroczenia bie-
gnie dopiero od ustania stanu bezprawności. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
trafnie rozważono specjalną, niepoddającą się zatem analogii do przedawnienia wy-
kroczenia, ratio legis prawa pracownika do złożenia oświadczenia o rozwiązaniu
umowy o pracę w krótkim (miesięcznym) terminie od uzyskania wiadomości o oko-
liczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Nie ma racji skarżący, jakoby nie ma podstaw prawnych do ustalenia terminu,
w jakim pracodawca powinien wykonać swój obowiązek w zakresie wypłacenia pra-
cownikowi przypadających mu należności z tytułu podróży służbowych. Stanowisko
w tym przedmiocie wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jakoby kwestię
tę rozstrzygał art. 85 k.p., też jest błędne. Przysługujące z tytułu podróży służbowej
diety nie są wynagrodzeniem za pracę, któremu poświęcony jest art. 85 k.p. Kwestie
warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej uregulowane są w art.
775
k.p. Stosownie do art. 775
§ 5 k.p. w przypadku, gdy układ zbiorowy pracy i re-
gulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień o warunkach
wypłacania należności z tytułu podróży służbowej, pracownikowi przysługują należ-
ności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów, o któ-
rych mowa w § 2. Jeżeli - jak twierdzi skarżący - w danym przypadku brak jest regu-
lacji wewnątrzzakładowej, to znajduje zastosowanie rozporządzenie Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub
samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granica-
mi kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.). W myśl zaś § 13 ust. 3 tego rozporządze-
nia rozliczenie kosztów podróży jest dokonywane w terminie 14 dni od dnia zakoń-
czenia podróży. Niezauważenie powyższej regulacji w zaskarżonym wyroku i przyję-
cie miesięcznego terminu wypłacania diet nie miało znaczenia w zakresie zarzuconej
w skardze niezgodności wyroku z art. 55 § 2 k.p. w związku z art. 52 § 2 k.p.
Z powyższych przyczyn wobec bezzasadności podstawy skargi orzeczono o
jej oddaleniu (art. 42411
§ 1 k.p.c.).
========================================