Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 69/09
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
w sprawie z wniosku Prowincji C. – P. w C.
Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia […]
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty P. i Fundacji
Zakłady K. w K.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Skarbu Państwa Starosty
P. od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 21 sierpnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od uczestnika
postępowania Skarbu Państwa – Starosty P. na rzecz
wnioskodawcy kwotę 600 (sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2007 r. stwierdził, że
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia […] nabyło przez zasiedzenie prawo własności
nieruchomości położonej w K. oznaczonej jako działka nr 850 o powierzchni 1,8099
ha zapisanej w KW tom VII karta 307 Sądu Rejonowego w Ś. na Zakłady K. w K. z
dniem 1 października 2005 r.
Sąd Rejonowy poczynił następujące ustalenia faktyczne. Zgromadzenie
Sióstr Miłosierdzia […](tzw. Szarytki) zostało sprowadzone do K. przez C. D. i T. D.
Zgodnie z układem zawartym w dniu 16 września 1857 r. Zgromadzenie otrzymało
w zarząd Dom Miłosierdzia w K. Zgodnie z treścią układu zarząd polegał na:
prowadzeniu schroniska dla kilku chorych z dóbr K. i ich opatrywaniu,
wychowywaniu kilku sierot z tych dóbr, prowadzeniu ochronki dla małych dzieci i
szkoły szycia dla dzieci starszych, odwiedzania ubogich chorych w miasteczkach i
wioskach w pobliżu ich zamieszkania. Układ przewidywał finansowanie Domu,
przede wszystkim poprzez zaopatrywanie sióstr i prowadzonego przez nie Domu
w niezbędne sprzęty, lekarstwa, materiały do szycia, pomieszczenia do
prowadzenia działalności, przez jego darczyńców, tj. przez T. i C. D. Pieniądze
uzyskane od założycieli Siostra Przełożona rozliczała, przedkładając miesięczne
zestawienie wydatków. Układ powyższy został potwierdzony kontraktem zawartym
w dniu 31 grudnia 1862 r. pomiędzy C. D. a Dyrektorem i Wizytatorką
Zgromadzenia […].
Początkowo siostry zamieszkiwały w części należącej do Zamku w K.
i prowadziły znajdujący się przy Zamku szpitalik. Trzy lata później siostry przeniosły
się do budynku Opatrzności Bożej przy ul. Ś. W lutym 1892 r. zarządca dóbr
kórnickich dr Z. C. na polecenie W. Z. zakupił w drodze licytacji nieruchomość
niezabudowaną o powierzchni 1,87 ha położoną w K. zapisaną w KW K. tom VII
wykaz 307 należącą do małżonków L. Nieruchomość tę objęły w posiadanie siostry.
W. Z. wystąpił w 1900 r. o pozwolenie na budowę budynku na tej nieruchomości, w
następnym roku budynek mieszkalny został postawiony. W okresie gdy
właścicielem nieruchomości był W. Z. ponowił on wszelkie koszty jej utrzymania.
3
Uchwałą sejmową z dnia 30 lipca 1925 r., która weszła w życie w dniu
26 sierpnia 1925 r. (Dz. U. Nr 86, poz. 592) powołana została Fundacja „Zakłady
K”. J. Z. i jej syn W. Z. aktem donacyjnym z 1924 r. przekazali swój majątek
nieruchomy na rzecz Fundacji. W skład przekazanych nieruchomości wchodziła
również nieruchomość zapisana w KW K., tom VII wykaz 307 będąca w posiadaniu
Zgromadzenia. Własność tej nieruchomości została przeniesiona na Fundacje
„Zakłady K.”, która została wpisana w księdze wieczystej jako właściciel. Fundacja
była właścicielem tej nieruchomości od 1925 r. do 1952 r. W tym czasie Fundacja,
zgodnie z wolą jej darczyńców utrzymywała Dom Miłosierdzia. Fundacja
dokonywała również niezbędnych napraw i remontów, o które zwracały się do niej
siostry. W latach międzywojennych Zgromadzenie prowadziło ochronkę dla dzieci i
dom chorych, siostry uprawiały pola znajdujące się na tyłach budynku
mieszkalnego i ogród warzywny.
Podczas II wojny światowej siostry wyjechały z K. W księdze wieczystej jako
właściciela nieruchomości wpisano w 1944 r. Fundację Rzeszy Niemieckich Badań
Wschodu.
Po zakończeniu wojny Zgromadzenie Sióstr powróciło do K. i objęło
w posiadanie przedmiotową nieruchomość. W 1948 r. Zarząd Miejski w K.
reprezentowany przez Burmistrza M., za zgodą Fundacji, przekształcił ochronkę
prowadzoną przez Zgromadzenie na przedszkole państwowe, a siostry przeniosły
się na piętro budynku, gdyż stopniowo przedszkole rozrastało się i zajmowało
kolejne pomieszczenia. Od 1952 r. siostry przestały pracować w przedszkolu jako
opiekunki, do 1962 r. jedna z sióstr pracowała w kuchni przedszkola jako kucharka.
Przedszkole zajmowało parter budynku na podstawie umowy najmu.
Dekretem z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji (Dz. U. Nr 25,
poz. 172), który wszedł w życie w dniu 22 maja 1952 r. Fundacja „Zakłady K.”
została zniesiona. Jej majątek nieruchomy został przejęty przez Skarb Państwa bez
odszkodowania. Siostry nadal zajmowały piętro budynku, użytkowały inne budynki
znajdujące się na nieruchomości, uprawiały ogród warzywny, a także
wydzierżawiały pola położone na tyłach budynku, na podstawie ustnych umów,
okolicznym rolnikom w zamian za drobne opłaty, wystarczające na opłatę podatku
4
od nieruchomości i podatku rolnego, a także w zamian za część plonów.
Zgromadzenie samodzielnie opłacało również podatek gruntowy od całej
nieruchomości, ubezpieczało budynek i opłacało ubezpieczenie rolne. Od dnia
zniesienia Fundacji siostry samodzielnie wykonywały remonty. W latach 90-tych
wyremontowane zostały łazienki, naprawiony dach. Wcześniej położona została
wewnątrz budynku boazeria, wyremontowano budynki gospodarcze. W ramach
rekompensaty za zajęcie przez przedszkole parteru budynku Gmina K. nie
pobierała od Zgromadzenia części podatku oraz założyła w całym budynku
centralne ogrzewanie. Podmioty prowadzące przedszkole na parterze budynku
nigdy nie postępowały z nieruchomością jak właściciele. Nawet w okresie, w którym
przedszkole było upaństwowione Skarb Państwa nie wykonywał uprawnień
właścicielskich co do nieruchomości. Nigdy nie podjęto próby skomunalizowania
przedmiotowej nieruchomości na rzecz Gminy K.
Ustawą z dnia 18 września 2001 r. o fundacji – Zakłady K. (Dz. U. Nr 130,
poz. 1451) dążąc do umożliwienia kontynuacji tradycji fundacji „Zakłady K.”,
ustanowiona została Fundacja „Zakłady K.” z siedzibą w K. Dla realizacji
wskazanych w ustawie celów Fundacja została wyposażona nieodpłatnie w majątek
obejmujący w dniu wejścia w życie ustawy nieruchomości Skarbu Państwa
wymienione w załączniku nr 2 do ustawy. Fundacja nie została wyposażona w
przedmiotową nieruchomość.
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia […] było i jej przez mieszkańców K.
postrzegane jako właściciel nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego
postępowania. W 2004 r. Zgromadzenie wystąpiło do Wojewody […] z wnioskiem o
stwierdzenie przejścia własności nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego
postępowania. Decyzja z dnia 14 marca 2005 r. Wojewoda odmówił stwierdzenia
przejścia na rzecz Zgromadzenia własności nieruchomości, ze względu na to, że
nie była własnością instytucji kościelnej, klasztoru ani zgromadzenia zakonnego w
rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła katolickiego i nie została upaństwowiona na mocy ustawy z dnia 20 marca
1950 r. o dobrach martwej ręki.
5
Podmiotowa nieruchomość położona jest w K. Na skutek odnowienia
ewidencji nastąpił ubytek powierzchni o 0,0601 ha i obecnie działka ma
powierzchnię 1,8099 ha. W księdze wieczystej w dniu 18 marca 1946 r. wykreślono
wpis prawa własności na rzecz Fundacji Rzeszy Niemieckich Badań Wschodu i
przywrócono wpis na rzecz Zakładów K. w K. Stan taki istnieje do dziś.
W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca Zgromadzenie Sióstr
Miłosierdzia […] jest samoistnym posiadaczem nieruchomości od dnia 22 maja
1952 r., kiedy to zniesiona została Fundacja „Zakłady K”. Zgromadzenie opłacało
podatki i to od całego obszaru nieruchomości, dzierżawiło grunty rolne i pobierało
za to czynsz dzierżawny oraz wynagrodzenie w postaci części plonów, finansowało
większe remonty i zlecało ich wykonanie. Remonty sfinansowane przez Gminę były
jedynie wynikiem umowy Gminy ze Zgromadzeniem i stanowić miały rekompensatę
za zajęcie parteru budynku.
Postępowanie dowodowe nie wykazało by Skarb Państwa traktował
przedmiotową nieruchomość jako swą własność. Okoliczność, że na parterze
budynku posadowionego na przedmiotowej nieruchomości znajdowało się
przedszkole państwowe nie świadczy o samoistnym posiadaniu nieruchomości
przez Skarb Państwa. Skarb Państwa nigdy nie ujawnił się jako właściciel
w księdze wieczystej, nigdy nie sfinansował remontów. Przedszkole było
prowadzone na parterze budynku jeszcze w okresie kiedy istniały Zakłady K. tj.
przed 1952 r. Z pisma burmistrza K. M. z dnia 7 lutego 1950 r. adresowanego do
Zakładów K. wynika, że przedszkole było już prowadzone i burmistrz zwracał się o
skazanie kto jest właścicielem nieruchomości i z kim można zawrzeć umowę
najmu. Przed 1952 r. Gmina weszła w posiadanie części nieruchomości (parteru)
jako posiadacz zależny. Po likwidacji samorządu terytorialnego, przedszkole
przeszło w zarząd państwa. W ocenie Sądu Okręgowego posiadanie parteru
budynku przez Gminę od 1948 r., a następnie po likwidacji samorządów przez
Skarb Państwa było posiadaniem zależnym. Nic nie wskazuje na to by charakter
tego posiadania zmienił się po 1952 r., pomimo że Skarb Państwa stał się
właścicielem nieruchomości. Po 1989 r. przedszkole przejęła Gmina, która
traktowała Zgromadzenie jako właściciela nieruchomości. Po opuszczeniu budynku
przez przedszkole, klucze od parteru oddano wnioskodawcy.
6
Sąd Okręgowy uznał, że posiadanie wnioskodawcy było w złej wierze,
wnioskodawca bowiem z łatwością mógł się dowiedzieć, kto jest wpisany jako
właściciel nieruchomości w księdze wieczystej, co zresztą było mu wiadomym.
Fakt, że od 1952 r. podmiot wpisany jako właściciel nie istniał, nie uzasadnia
istnienia po stronie wnioskodawcy dobrej wiary, gdyż dekret z 1952 r. stanowił
jednoznacznie, że majątek fundacji przechodzi na rzecz Skarbu Państwa.
W art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach
i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 150) nastąpiło wyłączenie dopuszczalności
zasiedzenia w stosunku do nieruchomości państwowych położonych w granicach
miast i osiedli oraz położonych poza granicami administracyjnymi miast i osiedli ale
włączonych do planu zagospodarowania przestrzennego miasta (osiedla). Przepis
powyższej ustawy został następnie uchylony przez przepisy wprowadzające kodeks
cywilny i zastąpiony art. 177 k.c., który stanowił, że przepisów o nabyciu własności
przez zasiedzenie nie stosuje się, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem własności
państwowej. Przepis art. 177 k.c. został uchylony ustawą zmieniającą kodeks
cywilny z dnia 28 lipca 1990 r. Ograniczenie co do zasiadywania nieruchomości
państwowych przestało istnieć. Skutki prawne powstałe w wyniku uchylenia art. 177
k.c. reguluje przepis przejściowy – art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie
ustawy Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 10, jeżeli przed dniem wejścia w życie
ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie
nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie ustawy
prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia jej wejścia w życie, jednakże
termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem
w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę (przy czym chodzi tu o okres 10 albo
15 lat).
Wnioskodawca posiadał przedmiotową nieruchomość jako posiadacz
samoistny od dnia 22 maja 1952 r. Okresu posiadania przed dniem 1 stycznia
1965 r. nie może doliczyć do biegu zasiedzenia. Bieg terminu zasiedzenia
rozpoczął się dla wnioskodawcy z dniem 1 października 1990 r. Do dnia
1 października 2005 r. upłynęło 15 lat samoistnego posiadania przez
wnioskodawcę. Do tego okresu wnioskodawca może doliczyć okres posiadania od
dnia 1 października 1965 r. do dnia 30 września 1990 r., nie więcej jednak niż
7
15 lat. Stosownie do art. 172 k.c. okres potrzebny do zasiedzenia nieruchomości
przez posiadacza samoistnego w złej wierze wynosi 30 lat. Zatem, Sąd Okręgowy
uznał, że wnioskodawca nabył przez zasiedzenie z dniem 1 października 2005 r.
prawo własności przedmiotowej nieruchomości.
Od powyższego postanowienia Skarb Państwa – Starosta P. oraz Fundacja
„Zakłady K.” wnieśli apelacje. Sąd Apelacyjny postanowieniami z dnia 21 sierpnia
2007 r. i z dnia 26 sierpnia 2008 r. oddalił obie apelacje. Apelacja Fundacji „Zakłady
K.” początkowo została odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 21
sierpnia 2007 r., gdyż Sąd ten odmówił Fundacji dalszego uczestnictwa w
postępowaniu z uwagi na brak interesu prawnego. Jednakże na skutek zażalenia
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 27 marca 2008 r. uchylił postanowienie o
odrzuceniu apelacji, uznając, że interes prawny jest przesłanką merytoryczną
rozstrzygnięcia, której brak nie uzasadnia odrzucenia apelacji.
Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane
przez Sąd pierwszej instancji – z dwoma wyjątkami dotyczącymi kwestii
zajmowania pomieszczeń przedszkola na podstawie umowy najmu oraz określenia
początku posiadania samoistnego przez wnioskodawcę. W ocenie Sądu
Okręgowego brak podstaw do przyjmowania, że pomieszczenie na przedszkole
było wynajmowane, co jednak nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji wadliwie przyjął, że
wnioskodawca był samoistnym posiadaczem nieruchomości już od dnia 22 maja
1952 r. W każdym razie przed dniem 1 października 1975 r. nastąpiła i została
przez wnioskodawcę zamanifestowana na zewnątrz zmiana charakteru
wykonywanego przez niego posiadania z zależnego na samoistne .Świadczą o tym
cztery okoliczności. Po pierwsze, pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku
siostry postawiły przed domem figurkę św. […], co było jawną manifestacją
poczucia dysponowania tym miejscem jak swoją własnością. Po drugie, po
likwidacji Fundacji „Zakłady K.” siostry same decydowały i wykonywały remonty
budynku. Dokonywanie znacznych nakładów było oczywistym i widocznym dla
osób trzecich znakiem chęci posiadania rzeczy dla siebie. Po trzecie, siostry same
uprawiały ogród i pola na nieruchomości, także oddawały je do korzystania osobom
trzecim, zachowując się przy zawieraniu umów jak właściciel. Po czwarte,
8
wnioskodawca od lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku uiszczał podatek rolny
i od nieruchomości.
Sąd Okręgowy za prawidłową uznał ocenę Sądu pierwszej instancji, że
materiał zgromadzony w sprawie nie dostarczył ani jednego przykładu zachowania
Skarbu Państwa czy Gminy, który by świadczył o tym, że przedmioty te uważały się
za właściciela nieruchomości i wykonywały w stosunku do niej jakiekolwiek
działania właścicielskie.
Wnioskodawca posiadanie o charakterze samoistnym wykonuje
nieprzerwanie do dzisiaj. Sąd Okręgowy podzielił ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji, że spełnione zostały przesłanki określone w art. 172 k.c. i w rezultacie
wnioskodawca nabył własność przedmiotowej nieruchomości przez zasiedzenie.
W księdze wieczystej nieruchomości, której dotyczy wniosek, jako właściciel
nieruchomości wpisana jest Fundacja „Zakłady K.”, jednakże wpis ten odnosi się do
podmiotu, który dekretem z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji utracił
byt prawny, a jego majątek został w całości przejęty przez Skarb Państwa.
Natomiast wnoszący apelację uczestnik postępowania o takiej samej nazwie został
utworzony dopiero ustawą z dnia 18 września 2001 r. o fundacji – Zakłady K. (Dz.U.
Nr 1330, poz. 1451), która weszła w życie w dniu 16 lutego 2002 r. Na mocy tego
aktu prawnego powstała fundacja pod nazwą „Zakłady K.”, wyposażono ją
w majątek, obejmujący nieruchomości wymienione w załączniku nr 2 do ustawy.
Wśród nieruchomości, które zostały Zakładowi K. przyznane tą ustawą nie ma
nieruchomości, której dotyczy wniosek.
Zdaniem Sądu Okręgowego nie sposób uznać za uzasadnione poglądów
skarżącego, iż z preambuły ustawy z dnia 18 września 2001 r. o fundacji - Zakłady
K. wynika, że jest on następca prawnym podmiotu wpisanego jako właściciel w
księdze wieczystej nieruchomości, będącej przedmiotem wniosku. Z preambuły
ustawy wynika jedynie, że uczestnik postępowania został ustanowiony w wyniku
dążenia do kontynuacji tradycji Fundacji „Zakłady K.” ustanowionej ustawą
z dnia 30 lipca 1925 r. Kontynuowanie tradycji nie jest równoznaczne
z następstwem prawnym. Sukcesja prawna w wyniku której uczestnik nabyłby
w całości lub w części prawa i obowiązki Fundacji ustanowionej w 1925 r., możliwa
9
byłaby jedynie na mocy wyraźnego przepisu ustawy. Takiego przepisu nie ma,
Analiza przepisów ustawy z dnia 18 września 2001 r. o fundacji - Zakłady K.
prowadzi do wniosku, że podmiot utworzony tym aktem prawnym w intencji
ustawodawcy nie jest następcą prawnym przedwojennej fundacji o tej samej
nazwie. Wynika to choćby z faktu wyposażenia nowoutworzonej fundacji w majątek,
co byłoby zbędne w razie założenia przez ustawodawcę następstwa prawnego.
Skarb Państwa – Starosta P. i Fundacja „Zakłady K.” wnieśli skargi
kasacyjne od postanowień Sądu Okręgowego oddalających ich apelację. Skarb
Państwa zaskarżył postanowienia z dnia 21 sierpnia 2007 r. zaś Fundacja „Zakłady
K.” zaskarżyła postanowienie z dnia 26 sierpnia 2008 r. Skargi kasacyjne zostały
oparte na obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c.
W skardze kasacyjnej Skarbu Państwa zarzucono naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię:
- art. 172 k.c. w zw. z art. 336 k.c. polegające na zakwalifikowaniu stanu
władania nieruchomością przez wnioskodawcę jako posiadania samoistnego
począwszy od 1969 r. i określeniu jego skutku jako prowadzącego do
zasiedzenia, a tym samym uznanie, wbrew właściwej i przyjętej wykładni
wyżej wymienionych norm, że:
- faktyczne korzystanie przez Skarb Państwa z części nieruchomości: tj.
części gruntu i części budynku na nim posadowionego, przez prowadzenie
przedszkola państwowego i placu zabaw, nie przeczy istnienia samoistnego
posiadania po stronie wnioskodawcy co do całej tej nieruchomości,
- uzupełnienie dotychczasowego władztwa, wykonywanego przez
wnioskodawcę elementem woli władania nieruchomością jako właściciel,
jako przesądzającym o przekształceniu posiadania zależnego w posiadanie
samoistne i prowadzące do zasiedzenia możliwe jest przy jednoczesnym
wykonywaniu uprawnień przez właściciela nieruchomości, a także
uzewnętrznienie, wyżej wymienionego elementu może nastąpić niezależnie
od faktycznego zamiaru posiadacza i bez odniesienia do jego rozumienia
przez otoczenie,
10
- opłacanie podatku od nieruchomości i podatku rolnego stanowi o jednym
z elementów samoistności posiadania nieruchomości Skarbu Państwa,
pomimo treści przepisów ustaw z zakresu prawa podatkowego,
określających jako podatnika podatku od nieruchomości i podatku rolnego
także posiadacza nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa,
w tym także w ramach posiadania bezumownego;
po stronie wnioskodawcy zachowana została ciągłość posiadania nieruchomości
w znaczeniu podmiotowym, pomimo uregulowania kwestii osobowości prawnej
personalnych jednostek organizacyjnych kościoła dopiero ustawą z dnia 17 maja
1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.).
- art. 172 k.c. w zw. z art. 336 k.c. w zw. z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca
1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, po. 321) poprzez
przyjęcie, że skrócenie ustawowego okresu zasiedzenia następuje
niezależnie od tego, czy zachowana została ciągłość posiadania
nieruchomości przez wnioskodawcę jako podmiot prawa.
Zarzucono również naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie art. 172 k.c. w zw. z art. 336 k.c. w zw. z art. 10 ustawy z dnia 28
lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321) pomimo
niespełnienia przesłanek prowadzących do zasiedzenia nieruchomości, w tym
kryterium ciągłości, a także skrócenie okresu zasiedzenia przy braku ciągłości
posiadania nieruchomości przez wnioskodawcę jako podmiot prawa.
Podniesiono także zarzut naruszenia przepisów postępowania: - art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez
niezamieszczenie w ramach wyjaśnienia podstawy faktycznej określenia momentu
zmiany przez wnioskodawcę posiadania zależnego na posiadanie samoistne oraz
ciągłości posiadania nieruchomości w znaczeniu podmiotowym, w kontekście
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, brak weryfikacji znaczenia
organu osoby prawnej oraz nieodniesienie się do wszystkich zarzutów
apelacyjnych, jako mające wpływ na wynik sprawy z uwagi na możliwość
zasadniczej weryfikacji rozstrzygnięcia.
11
W skardze kasacyjnej Fundacji „Zakłady K.” zarzucono naruszenie
przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 39820
k.p.c. poprzez niezastosowanie się do wykładni prawa dokonanej w tej sprawie
przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 marca 2008 r.;
- art. 387 § 1 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez
oddalenie apelacji uczestnika postępowania - Fundacji „Zakłady K.” przy
jednoczesnym nierozpoznaniu przez Sąd drugiej instancji zarzutów apelacji
podniesionych przez tego uczestnika postępowania;
- art. 510 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe przyjęcie, że wynik postępowania nie
dotyczy praw Fundacji „Zakłady K.”, że brak związku pomiędzy wynikiem
postępowania a sferą praw tego uczestnika postępowania.
Zarzucono także naruszenie prawa materialnego przez błędną jego
wykładnię tj.:
- art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 § 1 Konstytucji poprzez pozbawienie
Fundacji „Zakłady K.” prawa udziału w postępowaniu sądowym w sprawie,
w której wynik postępowania dotyczy bezpośrednio jej praw;
przez niewłaściwe zastosowanie art. 172 k.c. poprzez nierozpoznanie
przesłanek koniecznych do stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości tj. przedmiotu
zasiedzenia upływu czasu, samoistności posiadania nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 172 k.c. do nabycia własności nieruchomości w drodze
zasiedzenia konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: samoistnego
i nieprzerwanego posiadania oraz upływu ustawowego terminu. Samoistnym
posiadaczem nieruchomości w rozumieniu art. 172 k.c. jest ten, który nią włada
jak właściciel (art. 336 k.c.), czyli wykonuje uprawnienia składające się na treść
prawa własności (art. 140 k.c.). Posiadanie zależne może ulec przekształceniu
w posiadanie samoistne, co wymaga uzewnętrznienia.
Sąd Okręgowy ustalił kilka istotnych okoliczności, które zaistniały już przed
dniem 1 października 1975 r., a mianowicie, że siostry z domu zakonnego w K.
wystawiły pomnik przed domem, wykonywały remonty uprawiały ogród i pola, a
12
także oddawały je do korzystania osobom trzecim, wreszcie uiszczały podatek rolny
i od nieruchomości. Trafny jest wniosek Sądu Okręgowego, że okoliczności te
świadczą o zamanifestowaniu przez wnioskodawcę na zewnątrz zmiany charakteru
wykonywanego przez niego posiadania z zależnego na samoistne.
Wbrew twierdzeniom skarżącego Skarb Państwa, to że posiadacz, nawet
bez tytułu prawnego, obciążany jest na mocy ustawy obowiązkiem podatkowym nie
przeszkadza uznaniu opłacania podatków jako jednego z elementów
charakteryzujących posiadanie samoistne.
Nie jest także przeszkodą w uznaniu samoistności posiadania wnioskodawcy
okoliczności, że w części budynku i na placu przed budynkiem prowadzone było
przedszkole – państwowe w latach 1948-1989, gminne w latach 1989-2005.
Przedszkole było prowadzone także przed 1948 r. i jeszcze przed wojną -
wówczas przez Zgromadzenie Sióstr. Do prowadzenia przedszkola nie jest
niezbędna własność nieruchomości, jest to bowiem przedsięwzięcie organizacyjne
z zakresu opieki nad dziećmi i ich wychowania, a więc oderwane od praw
rzeczowych. Dlatego prowadzenie przedszkola nie może przesądzać
o wykonywaniu praw właścicielskich przez Skarb Państwa w odniesieniu do części
nieruchomości. Poprawne więc było przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że
wnioskodawca posiadał całą nieruchomość.
Sąd Okręgowy nie określił konkretnej daty zmiany przez wnioskodawcę
posiadania należnego na posiadanie samoistne, ograniczając się do ustalenia, że
zmiana ta nastąpiła przed dniem 1 października 1975 r. W warunkach konkretnej
sprawy nie jest to uchybienie, które mogłoby mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia.
Sprawa dotyczy bowiem nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości
państwowej. Do dnia 1 października 1990 r. niemożliwe było nabycie w drodze
zasiedzenia tej nieruchomości ze względu na treść art. 177 k.c. Przepis ten został
uchylony ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U.
Nr 55, poz. 321). Od tej daty zasiedzenie nieruchomości państwowej podlega
ogólnym regułom, z tym, że według art. 1 tej ustawy zasiedzenie nieruchomości,
które nabycie tą metodą było wyłączone, biegnie od dnia wejścia w życie ustawy,
czyli od 1 października 1990 r., jednakże termin ten ulega skróceniu o czas,
13
w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy lecz nie więcej niż
połowę.
Oznacza to, że posiadacz w złej wierze może zaliczyć najwyżej 15 lat, a więc
tylko okres posiadania od dnia 1 października 1975 r. Zatem, mając na względzie
termin jako przesłankę zasiedzenia bez znaczenia jest jak długo przed dniem
1 października 1975 r. wnioskodawca był samoistnym posiadaczem przedmiotowej
nieruchomości.
Skarżący Skarb Państwa przywiązuje wielką wagę do tego, że uchwałą
Rządu z dnia 12 października 1945 r. uznana za nieobowiązujący konkordat ze
Stolicą Apostolską podpisany w dniu 10 lutego 1925 r. Zdaniem skarżącego
uznanie konkordatu za nieobowiązujący spowodowało, że w okresie od 1945 r. do
1989 r. w świetle regulacji prawnych jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego
nie miały osobowości prawnej. Sytuacja zmieniła się dopiero po wejściu w życie
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.). Na podstawie art. 13
ust. 1 bądź art. 72 ust. 1 pkt 2 lub ust. 2 tej ustawy prowincja zakonu jako
personalna jednostka organizacyjna Kościoła uzyskuje osobowość prawną z chwilą
zawiadomienia właściwego organu administracji państwowej. Zdaniem skarżącego
zawiadomienie to ma charakter konstytutywny a nie deklaratywny. Prowincja C.-P.
w C. Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia […]- jak wskazał skarżący Skarb Państwa –
powstała w dniu 15 kwietnia 1991 r. w miejsce Prowincji C. Wnioskodawca uzyskał
osobowość prawną z chwilą przyjęcia przez Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji pisma zawiadamiającego skierowanego w dniu 8 lipca 1997 r.
Wcześniej. Wcześniej Prowincja C.-P. i jej poprzedniczka Prowincja C. nie miały
osobowości prawnej.
Zagadnienie osobowości prawnej jednostek organizacyjnych Kościoła
Katolickiego w latach 1945-1989, bywało rozstrzygane także korzystnie dla tych
jednostek na co wskazywał w swojej skardze kasacyjnej sam skarżący Skarb
Państwa. Mimo braku uregulowań prawnych Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 18 kwietnia 1963 r., sygn. akt I CR 223/63, (ONCP z 1964 r., nr 10, poz. 198)
stwierdził, że parafie, diecezje i diecezjalne seminaria duchowne Kościoła Rzymsko
14
katolickiego mają osobowość prawną. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej obok art. 13 ust. 1
dotyczącego nabywania osobowości prawnej przez nowo utworzone kościelne
jednostki organizacyjne, co następuje z chwilą powiadomienia właściwego organu
administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę kościelną zawiera art. 72.
Ten drugi przepis stanowi, że dowodem posiadania osobowości prawnej przez
istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, osoby prawne jest między innymi
wymienienie ich w: 1) ostatnim wydanym drukiem przez diecezję lub archidiecezję
przed wejściem w życie ustawy wykazie jednostek kościelnych i duchowieństwa
(schematyźmie diecezjalnym), 2) ankiecie statystycznej zakonu lub prowincji
zakonnej, złożonej według stanu z dnia 31 grudnia 1998 r. Urzędowi do spraw
wyznań. Celem art. 72 nie było przyznawanie kościelnym osobom prawnym
osobowości prawnej prawa polskiego, a jedynie uporządkowanie stanu prawnego.
Można powiedzieć, że ustawodawca poprzez art. 72 uznał osobowość prawną
instytucji kościelnych, które wcześniej uzyskały taką osobowość na podstawie
prawa kanonicznego. Zapewne więc Prowincja C. będąca poprzedniczką obecnej
Prowincji Ch.-P. Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia […] miała osobowość prawną.
Jednakże wbrew pozorom, nie jest to zagadnienie istotne dla rozstrzygnięcia
sprawy. Nawet, gdyby przyjąć, jak chce skarżący Skarb Państwa, że wnioskodawca
uzyskał osobowość prawną dopiero w 1997 r., to w konsekwencji należałoby
przyjąć, że wcześniej współposiadaczkami nieruchomości były siostry jako osoby
fizyczne i z chwilą uzyskania osobowości prawej przez Prowincje Zakonu nastąpiło
na nią przeniesienie posiadania. Zgodnie zaś z art. 176 § 1 k.c., jeżeli podczas
biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może
doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swojego
poprzednika.
Oczywiście bezzasadne są zarzuty procesowe zawarte w skardze kasacyjnej
Fundacji „Zakłady K”. Sąd Okręgowy po uchyleniu pierwszego postanowienia
odrzucającego apelację, rozpoznał ją merytorycznie. Oczywiście trafna jest
konstatacja Sądu Okręgowego, że uczestnik ten nigdy nie był i nie jest właścicielem
przedmiotowej nieruchomości. Właścicielem nieruchomości była fundacja „Zakłady
K.” utworzona ustawą z dnia 30 lipca 1925 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 592) Fundacja ta
15
została zniesiona przepisami dekretu z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu
fundacji (Dz.U. Nr 25, poz. 172), a własność jej majątku a przejęło Państwo (art. 2
dekretu). Fundacja utworzona ustawą z dnia 18 września 2001 r. (Dz.U. Nr 130,
poz. 1451) mimo takiej samej nazwy nie jest następcą prawnym Fundacji zniesionej
w 1952 r. Nie wykazała żadnych praw do przedmiotowej nieruchomości. Zatem,
trafnie oddalono jej apelację.
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji.