Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 92/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. G.
przeciwko M. G. i W. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 września 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
dotyczącej roszczenia o zapłatę kwoty 268.779,48 zł i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego;
odrzuca skargę kasacyjną w pozostałej części.
Uzasadnienie
2
Powód W. G., po sprecyzowaniu roszczeń, domagał się zasądzenia od
pozwanych 11.642,13 zł. z tytułu zapłaty za wykonane prace związane z budową
sieci gazowniczej na rzecz Gminy w C., za które należność otrzymali pozwani, a
ponadto 268.779,48 z tytułu przysługującego mu udziału w zyskach za lata 1990 –
1994 w prowadzonej razem z pozwanymi spółce cywilnej W.G., z której wystąpił z
dniem 31 sierpnia 1994r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 6 grudnia 2006 r. oddalił powództwo z uwagi
na przedawnienie roszczeń, uznając je za roszczenia związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej i przyjmując, że pozwani zgłosili skutecznie zarzut ich
przedawnienia.
Apelacja powoda od tego rozstrzygnięcia została oddalona przez Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 września 2007 r., który potwierdził prawidłowość
ustaleń dokonanych przez Sąd I-ej Instancji. Sąd Apelacyjny wskazał przede
wszystkim na to, że powód nie udowodnił zasadności swoich roszczeń, a nawet
gdyby je wykazał, to uległy one przedawnieniu, Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
wbrew stanowisku apelującego, zarzut przedawnienia, jako zarzut
materialnoprawny, można skutecznie zgłaszać przez cały czas trwania procesu,
a zatem nie ma żadnego znaczenia fakt, że pozwani zgłosili go w piśmie
stanowiącym odpowiedź na pozew, która została im zwrócona, jako wniesiona po
upływie terminu zakreślonego im w tym celu przez przewodniczącego.
W skardze kasacyjnej powód zakwestionował wyrok Sądu Apelacyjnego
w całości i zarzucił naruszenie następujących przepisów kodeksu cywilnego: art. 6,
art. 117 § 2 i art. 118, art. 123, art. 871 w zw. z art. 860 oraz art. 871 § 2, a także
art. 47912
k.p.c. W piśmie uzupełniającym skargę zarzucił dodatkowo naruszenie
art. 207 i art. 47914
k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. a także art. 378 § 1 k.p.c. przez
nieuwzględnienie z urzędu nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym
z racji niewłaściwego umocowania do działania przed tym Sądem pełnomocnika
pozwanych radcy prawnego A. B.
3
Skarżący prezentuje generalnie stanowisko, że skoro pismo pozwanych,
stanowiące odpowiedź na pozew, zostało przez Sąd zwrócone, to zawarty w nim
zarzut przedawnienia roszczeń powoda trzeba uznać na podstawie art. 47914
k.p.c.
za spóźniony i niebyły, a tym samym bezskuteczny, co podważa podstawową
koncepcję prawną obu Sądów orzekających. Wnosi zatem o uchylenie orzeczeń
tych Sądów i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu. W kolejnym uzupełnieniu uzasadnienia skargi kasacyjnej, zawartym
w piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2009 r., powód – z powołaniem się na
stanowisko Sądu Okręgowego w P. wyrażone w uzasadnieniu prawomocnego
wyroku z dnia 24 kwietnia 2009 r. II Ca …/09 – wykazywał, że jego roszczenie o
wypłatę zysku nie mogło się przedawnić, gdyż jest wątpliwe, czy stało się już ono
wymagalne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Z urzędu należy stwierdzić, że skarga kasacyjna w zakresie dotyczącym
roszczenia o kwotę 11.634,13 zł. z tytułu należności za wykonane przez
pozwanego prace przy budowie gazociągu w C. podlega odrzuceniu, jako
niedopuszczalna. Wartość tego, odrębnego przecież, przedmiotu żądania
i zaskarżenia jest bowiem niższa od ustalonego w art. 3982
§ 1 k.p.c. progu
zaskarżalności orzeczenia sądu odwoławczego. Dlatego też w tej części skargę
należało odrzucić (art. 3986
§ 3 k.p.c.).
2. Przechodząc do zarzutów skargi kasacyjnej, w pierwszym rzędzie należy
odnieść się do zarzutu nieważności postępowania przed Sądem I-ej Instancji, którą,
zdaniem skarżącego, powinien był uwzględnić Sąd Apelacyjny z urzędu. Zarzut ten
opiera się na założeniu, że skoro pozwanym zwrócono – jako spóźnioną –
odpowiedź na pozew w niniejszej sprawie wraz z załącznikami, a jednym z tych
załączników było pełnomocnictwo udzielone przez pozwanych do reprezentowania
ich w sprawie przez adw. A. B., to tym samym pełnomocnik ten działał w ich imieniu
bez umocowania, co pociąga za sobą nieważność postępowania przed Sądem
Okręgowym.
Jest to stanowisko błędne. Pozwani zostali zobowiązani do złożenia
odpowiedzi na pozew, którą złożyli po upływie zakreślonego terminu. Złożenie
4
odpowiedzi z przekroczeniem terminu ustalonego w art. 47914
§ 1 zd. pierwsze
k.p.c. skutkowało, stosownie do art. 47914
§ 2 k.p.c., zwrot tego pisma
procesowego. Zwrot ten nie mógł jednak dotyczyć udzielonego przez pozwanych
adw. B. pełnomocnictwa, gdyż sankcja z tego przepisu nie obejmuje udzielonych
pełnomocnictw, a zatem pełnomocnictwo to pozostawało w mocy. Dlatego też
zarzut powoda o nieważności postępowania przed Sądem I-ej Instancji, która
miałaby wynikać z braku umocowania do działania przed tym Sądem pełnomocnika
pozwanych, jest bezpodstawny.
3. Podstawowym problemem w sprawie z zakresu prawa materialnego jest
kwestia ewentualnego przedawnienia dochodzonego przez powoda roszczenia
o zapłatę przypadającej na niego części zysku spółki za lata 1990 – 1994 w kwocie
268.779,52 zł. Nie ulega przy tym wątpliwości, że jest to roszczenie związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej, które przedawnia się z upływem trzech
lat (art. 118 in fine k.c.) – por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego
2005 r., IV CK 461/04, niepubl.). Sądy obu Instancji przyjęły, że wymagalność tego
roszczenia rozpoczęła się następnego dnia po wystąpieniu powoda ze spółki
cywilnej prowadzonej z pozwanymi, czyli w dniu 1 września 1994 r. Ustaliły, że
powód sformułował to roszczenie w sposób wyraźny dopiero w piśmie procesowym
z dnia 15 grudnia 2004 r., wniesionym w sprawie GNs …/04 Sądu Rejonowego
Wydział Gospodarczy w P. o zmianę postanowienia tegoż Sądu z dnia 3 lipca 2001
r., V GNs …/00, którym oddalono jego wniosek o zniesienie współwłasności
majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej W. G. Pismo zawierające to
roszczenie zostało wyłączone z akt spawy GNs …/04 i przekazane do rozpoznania
w trybie procesowym w sprawie niniejszej.
W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro upływ trzyletniego terminu
od początku wymagalności roszczenia jest bezsporny, powód – chcąc się z nim
utrzymać – musiałby udowodnić, że zachodzi któraś z przyczyn wymienionych
w art. 123 k.c., skutkujących przerwanie biegu przedawnienia. Skarżący wskazywał
w tej mierze na zaistnienie dwóch przyczyn: uznanie roszczenia przez pozwanych
oraz wniesienie sprawy sądowej, która obejmowała także to roszczenie. Jeśli
chodzi o pierwszą z nich, to zdaniem Sądów obu Instancji, nawet jeśli przyjąć, że
uznanie tego roszczenia w pismach pełnomocnika pozwanych dnia 2 sierpnia
5
1997 r. oraz z dnia 1 lipca 1998 r., adresowanych do pozwanych, było prawnie
skuteczne, to i tak do dnia zgłoszenia roszczenia w Sądzie, tj. 15 grudnia 2004 r.
uległo one przedawnieniu. Sądy orzekające w niniejszej sprawie ustaliły też, że
powód nie wykazał aby z przedmiotowym roszczeniem występował w którejś
z wcześniej inicjowanych przez niego spraw sądowych, a niewątpliwie taki ciężar
procesowy spoczywał na nim (art. 6 k.c.). Nie zajmowały się natomiast bliżej
kwestią, podniesioną w piśmie pełnomocnika powoda z dnia 8 lipca 2009 r.,
adresowanym do Sądu Najwyższego - czy w ogóle roszczenie o wypłatę zysku za
lata 1990 – 1994 stało się już wymagalne. Wątpliwości w tym zakresie wzbudza
ustalenie Sądu Okręgowego w P., zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia
24 kwietnia 2009 r. w sprawie II Ca …/09, w którym przyjęto, że dochodzenie tego
roszczenie obecnie jest przedwczesne. Sąd w tamtej sprawie zaaprobował
stanowisko Sądu I-ej Instancji, uznając, że strony po wyjściu powoda ze spółki
zawarły porozumienie, w którym powód uzależnił dokonanie rozliczenia jego
roszczeń związanych z wniesieniem wkładu do spółki oraz roszczeń z tytułu
nierozliczonych zysków z jej działalności od uprzedniego zniesienia współwłasności
nieruchomości położonej w B. W ocenie Sądu Okręgowego, sam powód
przyznawał zarówno w pismach procesowych, jak i przesłuchiwany na rozprawie,
że wymagalność jego roszczenia o wypłatę zysków w spółce zależy od zniesienia
współwłasności nieruchomości, której dotyczy postępowanie w sprawie
o sygnaturze Ns …/98, a to zdaniem tego Sądu, świadczy o przedwczesności tego
jego roszczenia. Tymczasem w niniejszej sprawie Sądy obu Instancji zajęły w tej
zasadniczej kwestii zupełnie odmienne stanowisko, co powoduje, że bez
stanowczego wyjaśnienia tych rozbieżności nie da się rozstrzygnąć niniejszej
sprawy w sposób definitywny. W tej sytuacji już sam wzgląd na konstytucyjny
obowiązek Sądu Najwyższego dbałości o jednolitość orzecznictwa jest
wystarczającą podstawą do uwzględnienia skargi kasacyjnej i uchylenia
zaskarżonego wyroku w celu pogłębionego zbadania i przesądzenia kwestii
wymagalności dochodzonego roszczenia (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
4. Jeżeli po ponownym rozpoznaniu sprawy utrzymają się dokonane w niej
dotychczasowe ustalenia, że roszczenie jest wymagalne i to od 1 września 1994 r.,
doniosłą stanie się kwestia, czy pozwani zgłosili w terminie, a tym samym
6
skutecznie, zarzut przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.). Jak bowiem przyjmuje się
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zarzut przedawnienia objęty jest prekluzją
procesową z art. 47912
§ 2 k.p.c. (por. uchwałę z dnia 17 lutego 2004 r.,
III CZP 115/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 77, czy wyroki: z dnia 28 października
2004 r., III CK 442/03, z dnia 5 grudnia 2007 r., I CSK 295/07 oraz z dnia
5 listopada 2008 r., I CSK 198/08 – niepubl.). Odmienne stanowisko Sądu
Apelacyjnego, dopuszczające zgłoszenie tego zarzutu, jako materialnoprawnego,
przez cały czas trwania postępowania, jest więc nietrafne.
W niniejszej sprawie rozbieżność poglądów co do tego czy ostatecznie
zarzut przedawnienia został zgłoszony przez pozwanych skutecznie, bierze się
stąd, że Sąd zwrócił im odpowiedź na pozew, w której ten zarzut sformułowali, jako
spóźnioną. Zgodnie zaś z art. 130 § 2 zd. drugie k.p.c., pismo zwrócone nie
wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego
do sądu. W tym właśnie skarżący upatruje naruszenia art. 47914
k.p.c., uznając, że
w takim stanie rzeczy zarzut przedawnienia trzeba uznać za prawnie niebyły.
Wbrew jednak jego przekonaniu nie można kwestii zgłoszenia zarzutu
przedawnienia ograniczać tylko do pisma procesowego zawierającego odpowiedź
na pozew w niniejszej sprawie. Jak bowiem trafnie zwrócono na to uwagę
w uzasadnieniu skarżonego wyroku oraz w odpowiedzi pozwanych na skargę
kasacyjną, zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę 268.779,48 zł. z tytułu
udziału w zyskach spółki został podniesiony przez pozwanych już w piśmie
procesowym z dnia 5 stycznia 2005 r., w sprawie GNs …/04. Stanowi ono
odpowiedź na pismo powoda z dnia 15 grudnia 2004 r., w którym sformułował on to
roszczenie. Jak już o tym była mowa na wstępie, pismo zawierające to żądanie
zostało wyłączone z akt sprawy nieprocesowej i przekazane do rozpoznania
w trybie procesowym, a stało się ono przedmiotem rozstrzygnięcia Sądów
w niniejszej sprawie. Wprawdzie decyzja Sądu o wyłączeniu tego roszczenia
formalnie nie obejmowała także pisma pozwanych z dnia 5 stycznia 2005 r., ale jest
rzeczą jasną, że pismo to, jako związane w sposób bezpośredni z roszczeniem
powoda, powinno – w ramach prawidłowego urzędowania – zostać przekazane
razem sądowi mającemu rozpatrywać roszczenie powoda w trybie procesowym.
Ksero tego pisma znajduje się zresztą w aktach niniejszej sprawy na k. 60 – 63,
7
zatem nie można go ignorować, jak tego chce skarżący. Uwzględniając zaś jego
treść trzeba stwierdzić, że pozwani wyraźnie podnieśli w nim zarzut przedawnienia,
a w takim razie Sądy obu Instancji miały podstawę do jego merytorycznego
rozpoznania.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
w zw. z art. 108 § 2
k.p.c.).
md