Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 24 lipca 2009 r.
I PZP 3/09
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lipca 2009 r. sprawy z
powództwa Zdzisława S. przeciwko L. Spółce z o. o. w C. o zapłatę, na skutek za-
gadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 9 lutego 2009 r. [...]
„Czy podstawę zasądzenia przez sąd opłaty za czynności radcy prawnego, z
tytułu zastępstwa prawnego w sprawie z zakresu prawa pracy o odszkodowanie na-
leżne z tytułu rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę, zawartej na czas okre-
ślony lub na czas wykonania określonej pracy, z naruszeniem przepisów o rozwiązy-
waniu umów o pracę, stanowi stawka minimalna określona w § 11 ust. 1 pkt 1 rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163,
poz. 1349 ze zm.) czy stawka minimalna obliczona wg zasady z § 11 ust. 1 pkt 2
tego rozporządzenia?”
p o d j ą ł uchwałę:
W sprawie o odszkodowanie w związku z wypowiedzeniem umowy o
pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o wypowiedzeniu
takiej umowy opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawne-
go określa się z zastosowaniem § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).
2
U z a s a d n i e n i e
Powód Zdzisław S. domagał się od pozwanego pracodawcy L. Spółki z o.o. w
C. odszkodowania w wysokości 7.000 zł. w związku z rozwiązaniem umowy o pracę.
Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Oświęcimiu oddalił
powództwo (pkt I); zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 60 zł tytułem
kosztów zastępstwa procesowego i oddalił wniosek strony pozwanej o koszty za-
stępstwa procesowego w pozostałym zakresie (pkt II). Rozstrzygnięcie o kosztach
procesu zostało wydane na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. w
związku z § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 wrześ-
nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr
163, poz. 1349 ze zm.). Uzasadniając rozstrzygnięcie o kosztach procesu, Sąd Rejo-
nowy powołał pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002
r., III PZP 15/02 (OSNP 2003 nr 12, poz. 285), w której Sąd Najwyższy uznał, że „w
sprawie toczącej się na skutek odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę należy
przyjmować jednakową podstawę do zasądzania kosztów zastępstwa prawnego,
niezależnie od wyboru żądania”.
W zażaleniu na powyższe orzeczenie o kosztach procesu pełnomocnik po-
zwanego pracodawcy zarzucił błędne zastosowanie § 11 ust. 1 pkt 1 zamiast § 11
ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości i wniósł o zmianę zaskarżonego
postanowienia przez zasądzenie na rzecz pozwanego 900 zł zamiast zasądzonej
przez Sąd pierwszej instancji kwoty 60 zł.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Krakowie przy rozpoznawaniu zażalenia na pod-
stawie art. 390 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnię-
cia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o treści określonej w postanowieniu z
dnia 9 lutego 2009 r. W uzasadnieniu tego postanowienia wskazano, że przedsta-
wione zagadnienie powstało w sprawie, w której powód dochodzi odszkodowania z
tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o pracę na
czas określony. Zgodnie zaś z art. 50 § 3 k.p. wchodziło w rachubę wyłącznie od-
szkodowanie bez możliwości dochodzenia - a także zasądzenia - innego niż odszko-
dowanie roszczenia.
3
Źródłem wątpliwości są sprzeczne ze sobą wyniki różnych metod interpreta-
cyjnych. Stosując wykładnię językową § 11 ust. 1 rozporządzenia z 28 września 2002
r. trzeba byłoby przyjąć, że w sprawie, w której pracownik domaga się odszkodowa-
nia z innego tytułu niż odszkodowanie za wypadek przy pracy, wynagrodzenie peł-
nomocnika będącego radcą prawnym powinno być ustalane w oparciu o § 11 ust. 1
pkt 2 tego rozporządzenia. Dosłowne brzmienie tego przepisu nie daje bowiem pod-
staw do wyłączenia z kategorii spraw „o odszkodowanie”, o których tu mowa - spraw,
w których pracownik występuje z roszczeniem o odszkodowanie przyznawane na
podstawie art. 50 k.p, art. 45 § 1 k.p. lub art. 56 k.p.
Odmienne natomiast wnioski wynikają z zastosowania wykładni systemowej i
celowościowej przepisów przedmiotowego rozporządzenia. Sąd Okręgowy zwrócił
uwagę na § 2 ust. 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r., zgodnie z którym, zasą-
dzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bie-
rze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i
wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.
Według Sądu uprawniony jest pogląd, iż nie ma podstaw, aby w przypadku spraw o
roszczenia, których źródłem jest naruszające przepisy rozwiązanie umowy o pracę
za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia, wartość minimalnych stawek, według
których ustala się wynagrodzenie radcy prawnego lub adwokata z tytułu reprezento-
wania stron w postępowaniach sądowych o roszczenia oparte na art. 50 k.p., art. 45
§ 1 k.p. lub art. 56 k.p., była inna niż wartość stawki przewidzianej w rozporządzeniu
z 28 września 2002 r. dla pełnomocników stron w sprawach, których przedmiot rosz-
czenia opisany został wprost w pkt 1 § 11 ust. 1. W ujęciu abstrakcyjnym, według
brzmienia hipotezy normy, jaka stanowi źródło roszczeń z art. 45 § 1 k.p., art. 50 k.p.
i art. 56 k.p., jako zasadę należy przyjąć, że w każdej sprawie mającej za przedmiot
powództwo obejmujące roszczenia wywodzone z faktu bezprawnego rozwiązania
umowy o pracę, ani charakter sprawy, ani niezbędny nakład pracy, ani wkład pracy
pełnomocnika w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy, nie różni
się tylko z tego powodu, że pracownik zgłosił roszczenie o odszkodowanie a nie o
przywrócenie do pracy. Skuteczna realizacja roszczenia lub brak podstaw do jego
uwzględnienia wiąże się z potrzebą wykazania takich samych podstaw faktycznych,
zarówno w sprawach o odszkodowanie jak i w sprawach, gdzie w odwołaniu od wy-
powiedzenia pracownik żąda przywrócenia do pracy. Nie istnieją również racjonalne
podstawy by uznać, że ustawodawca, który wprowadził przepis § 2 ust. 1 rozporzą-
4
dzenia z 28 września 2002 r., zamierzał przepisem z § 11 tego samego aktu
prawnego wykreować normę stwarzającą stronom sporów o takiej samej istocie, a
różniących się często jedynie przez fakt wyboru takiego a nie innego roszczenia al-
ternatywnego, możliwość uzyskiwania zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
kwotach wielokrotnie wyższych, w sytuacji, gdy zindywidualizowana z uwagi na wy-
brane roszczenia wartość przedmiotu sporu w sprawach o odszkodowanie z zasady
jest kilka razy niższa niż taka wartość w sprawach z roszczeniem o przywrócenie do
pracy.
Według Sądu Okręgowego pogląd, że przy orzekaniu o kosztach zastępstwa
procesowego w sprawach, w których przedmiotem sporu są roszczenia mające pod-
stawę prawną w art. 45 k.p., art. 50 k.p. lub w art. 56 k.p., powinny być stosowane
jednolicie takie same stawki jak przewidziane dla spraw z zakresu prawa pracy o
uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub
ustalenie sposobu ustania stosunku pracy, znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02. Sąd Okręgowy zwrócił jednak
uwagę na to, że istotna różnica między stanem faktycznym sprawy, z którą wiąże się
stawiane aktualnie pytanie i stanem faktycznym sprawy, której dotyczyła powołana
uchwała Sądu Najwyższego, polega na tym, że w tej ostatniej sprawie powodowi
przysługiwało prawo do zgłoszenia roszczeń alternatywnych - albo o przywrócenie
do pracy albo o odszkodowanie. Zgłoszone w niniejszej sprawie roszczenie jest je-
dynym roszczeniem, jakie przysługuje pracownikowi, któremu pracodawca wypowie-
dział umowę o pracę na czas określony. Nie może jednak ujść uwadze, że w spra-
wach wszczętych odwołaniem od wypowiedzenia umowy na czas określony, zagad-
nienie postawione w pytaniu występuje nierzadko i dotyczy sytuacji, gdy pracownik
zgłasza w odwołaniu roszczenie o przywrócenie do pracy, mimo braku podstawy
prawnej dla takiego roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia prawnego wynika, że przedsta-
wiający je Sąd Okręgowy w Krakowie stwierdza, iż wykładnia językowa powołanego
§ 11 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
5
z urzędu - jednoznacznie i niewątpliwie prowadziłaby do uznania, że to w § 11 ust. 1
pkt 2 tego rozporządzenia określona została minimalna stawka opłaty za czynności
radcy prawnego w sprawie o odszkodowanie z tytułu bezprawnego rozwiązania
przez pracodawcę umowy o pracę zawartej na czas określony.
Powyższą konstatację wyników wykładni językowej wskazanych przepisów
Sąd Najwyższy w pełni potwierdza. Jest dokładnie tak jak to przedstawił Sąd Okrę-
gowy w Krakowie. Z brzmienia interpretowanych przepisów jasno wynika rozdziel-
ność i zakres przedmiotowej regulacji. W § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia określone
zostały stawki minimalne opłaty za prowadzenie spraw o „nawiązanie umowy o
pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do
pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy”. Od kategorii spraw z zakresu
prawa pracy określonych w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r.,
w odrębnych uregulowaniach, zostały wyłączone sprawy o wynagrodzenie za pracę i
sprawy o odszkodowanie. Sprawa taka jak ta, w której powstało rozpatrywane za-
gadnienie na pewno, należy do kategorii spraw z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia o
„wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4”.
Ograniczając się do rozważenia przedstawionego zagadnienia w jego grani-
cach wyraźnie określonych przedmiotem sprawy o odszkodowanie z tytułu rozwiąza-
nia umowy zawartej na czas określony trzeba zauważyć, że w przedmiocie rozpatry-
wanej sprawy nie ma niczego co stwarzałoby podstawę do zastosowania § 11 ust. 1
pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. Dochodzone bowiem w sprawie roszcze-
nie o odszkodowanie, zarówno w określeniu żądania jak i jego podstawie, opiera się
na art. 50 § 3 k.p., który dopuszcza wyłącznie dochodzenie odszkodowania. Nie
występuje więc w tej sprawie, ani w konstrukcji jej przedmiotu wynikającego z zakre-
su powództwa, ani w konstrukcji zakresu rozpoznania sprawy przez sąd pracy, moż-
liwość - tak jak to ma miejsce w razie przysługiwania pracownikowi oprócz odszko-
dowania także innego roszczenia (o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bez-
skuteczne i o przywrócenie do pracy - por. art. 4771
k.p.c. oraz art. 45 § 1 i § 2 k.p.
i art. 56 § 2 k.p.) - możliwość rozpoznania roszczenia alternatywnego. Wobec nie-
zgłoszenia oraz nieprzysługiwania pracownikowi w rozpoznawanej sprawie alterna-
tywnych roszczeń, o których mowa w przepisach powyższych oraz w § 11 ust. 1 pkt
1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. nie występuje w tej sprawie, w najmniejszym
nawet zakresie, odniesienie do tego uregulowania. Inaczej mówiąc, wobec braku
6
zbiegu dwóch regulacji, tej z § 11 ust. 1 pkt 1 i tej z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządze-
nia z 28 września 2002 r. nie powstają w tej sprawie i nie podlegają rozpatrzeniu w
trybie art. 390 § 1 k.p.c., problemy ustalenia opłaty za prowadzenie sprawy, w której
oprócz roszczenia o uznanie umowy o pracę za bezskuteczne lub o przywrócenie do
pracy dochodzone jest lub może być uwzględnione przez sąd - roszczenie o odszko-
dowanie.
Podzielając przedstawione przez Sąd Okręgowy w Krakowie ustalenia inter-
pretacji językowej powołanych przepisów, Sąd Najwyższy nie podziela wątpliwości,
które Sąd Okręgowy aplikuje do sprawy rozpoznawanej ze względu na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02 (OSNP 2003 nr 12, poz.
285). Powołana uchwała Sądu Najwyższego ani w sentencji, ani w uzasadnieniu nie
ma odpowiednio adekwatnego odniesienia do kwestii rozpatrywanej w sprawie ni-
niejszej. Przede wszystkim, o czym była mowa wyżej, w rozpatrywanej sprawie do-
chodzone jest wyłącznie roszczenie o odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy na
czas określony, co uniemożliwia uwzględnienie regulacji prawnych dotyczących
spraw, w których są lub mogą być rozpatrywane inne roszczenia alternatywne. Nie
jest z tego powodu odpowiednie dla rozpatrywanego zagadnienia rozwiązanie przez
Sąd Najwyższy zagadnienia powstałego w sprawie toczącej się na skutek odwołania
od wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony, w której rozpatrywane były
żądania alternatywne o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne
oraz o odszkodowanie.
Należy zwrócić uwagę na zdecydowanie różny kontekst przepisów prawa, tych
których dotyczy uchwała z dnia 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02 i tych, które stanową
przedmiot rozpatrywanego zagadnienia prawnego. Powołana uchwała została pod-
jęta w bardzo wyjątkowych okolicznościach, wynikających z wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 29 maja 2002 r., P 1/01, którym Trybunał orzekł o niezgodności z
art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej rozporządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 22 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 10131 ze zm.). Wobec
uznania niezgodności powyższego rozporządzenia z Konstytucją, Sąd Najwyższy
rozpatrujący w sprawie III PZP 15/02 zagadnienie prawne dotyczące § 14 ust. 1 pkt 1
tego rozporządzenia uznał niedopuszczalność stosowania przepisu niekonstytucyj-
nego. W konsekwencji, rozpatrywany wówczas problem wysokości wynagrodzenia
7
adwokata lub radcy prawnego w sprawie toczącej się na skutek odwołania od wypo-
wiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony Sąd Najwyższy rozwiązał, jak w
uchwale z dnia 7 sierpnia 2002 r., jedynie na zasadzie posiłkowego stosowania sta-
wek wynagrodzenia określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia
12 grudnia 1997 r. Zastrzegając, że uchwalona interpretacja może mieć znaczenie
„w okresie przejściowym - do czasu wydania nowego rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokatów i radców prawnych”. Sąd Naj-
wyższy opierał się na tym, że „stwierdzenie niezgodności z Konstytucją powyższego
rozporządzenia stwarza sytuację, w której sąd nie musi stosować jego przepisów
wprost, może zastosować je odpowiednio, po dokonaniu ich wykładni. Wykładnia ta
może być - w odniesieniu do aktu prawnego stosowanego jedynie posiłkowo - bar-
dziej swobodna niż w stosunku do aktu prawnego, którego konstytucyjności nie za-
kwestionowano”. To w specyficznej sytuacji sprawy III PZP 15/02 Sąd Najwyższy
uznał za celowe oderwanie się od dosłownego brzmienia przepisów w stronę wy-
kładni funkcjonalnej, celowościowej i systemowej.
W rozpoznawanej obecnie sprawie jej kontekst prawny jest zupełnie inny. W
szczególności poddany wykładni przepis korzysta z domniemania zgodności z Kon-
stytucją i nie ma żadnych podstaw do tylko posiłkowego jego stosowania, zamiast
stosowania jego treści normatywnej jasno językowo wyrażonej. Wobec językowej
jednoznaczności uregulowania odpada też potrzeba sięgnięcia do innych - poza języ-
kową - metod wykładni. Nie ma takiej potrzeby, gdyż wynik wykładni językowej nie
pozostaje w sprzeczności z zasadami rozliczania kosztów procesu między stronami.
Wobec przedmiotu sprawy ograniczonego do roszczenia o odszkodowanie
wystarczy zauważenie, iż nie tylko nie jest wyjątkowe ale raczej odpowiada zasadzie,
że w sprawach o prawa majątkowe wysokość wynagrodzenia pełnomocnika jest
określana w stosunku do wartości przedmiotu sprawy a nie jest określana opłatą
stałą.
Nie ma natomiast racji Sąd Okręgowy, że w wyniku wykładni systemowej, po-
przez zastosowanie § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. możliwe byłoby ustalenie opłaty za czynności radcy prawnego w
sprawie o odszkodowanie według stawki minimalnej, określonej w § 11 ust. 1 pkt 1
tego rozporządzenia dla spraw o nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedze-
nia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu
ustania stosunku pracy.
8
Wynikający z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zakres wła-
dzy sądu do zasądzenia opłaty za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa
prawnego stosownie do rozważenia niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika, a
także charakteru sprawy i wkładu pełnomocnika w przyczynieniu się do jej wyjaśnie-
nia i rozstrzygnięcia - nie obejmuje możliwości niezastosowania przepisów określają-
cych stawki minimalne. W każdym bowiem przypadku - co wynika z § 2 ust. 2 rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. - „podstawą zasądzenia
opłaty, o której mowa w ust. 1, stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3-
4 . Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekra-
czać wartości przedmiotu sprawy”. Tylko zatem w oparciu o określone w rozporzą-
dzeniu stawki minimalne sąd może zasądzać opłaty za czynności radcy prawnego,
korzystając przy tym z kompetencji, o której mowa w zacytowanym wyżej przepisie.
Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Najwyższy podjął uchwałę o
treści przytoczonej w sentencji.
========================================