Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 sierpnia 2009 r.
I UK 82/09
Prawomocny wyrok oddalający odwołanie ubezpieczonego od decyzji or-
ganu rentowego odmawiającej ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy nie stanowi przeszkody do wystąpienia z ponownym wnio-
skiem o to samo świadczenie, jeżeli składany jest on w innym stanie prawnym.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 sierpnia
2009 r. sprawy z odwołania Ryszarda S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek skargi kasa-
cyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28
października 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. (dalej jako „organ rentowy”)
decyzją z dnia 20 września 2005 r. odmówił Ryszardowi S. (dalej jako „ubezpieczo-
ny”) prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ jego wniosek o to
świadczenie został rozstrzygnięty negatywną dla ubezpieczonego decyzją z 20
marca 2003 r. i prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8
czerwca 2004 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z 3 grudnia 2007 r. [...] oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji
organu rentowego z 20 września 2005 r. Sąd ustalił między innymi, że orzeczeniem
KIZ z 3 czerwca 1970 r. ubezpieczony został zaliczony do II grupy inwalidów z ogól-
nego stanu zdrowia. Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy ubezpieczony
złożył 20 stycznia 2003 r. Decyzją z dnia 20 marca 2003 r. organ rentowy odmówił
2
prawa do renty, gdyż chociaż lekarz orzecznik uznał jego całkowitą niezdolność do
pracy, to jednocześnie stwierdził, że niezdolność ta nie powstała w okresie ubezpie-
czenia. Decyzja ta stała się prawomocna po wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 8
czerwca 2004 r. Ubezpieczony w dniu 15 września 2005 r. wniósł o rentę z tytułu nie-
zdolności do pracy.
Sąd ustalił na podstawie opinii trzech biegłych lekarzy okulistów, że ubezpie-
czony swoją niezdolność „wniósł do okresu ubezpieczenia, a w okresie tym nie na-
stąpiło istotne pogorszenie narządu wzroku”. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd
wskazał art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej jako „ustawa”).
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 28 października 2008 r. [...]
zmienił zaskarżony apelacja ubezpieczonego powyższy wyrok Sądu pierwszej in-
stancji oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy poczynając
od dnia 1 września 2005 r. na stałe. Sąd stwierdził, że organ rentowy błędnie uznał,
iż prawomocny wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z dnia 26 stycznia 2004 r., oddalający odwołanie ubezpieczonego od
decyzji z dnia 20 marca 2003 r. odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy, stanowi przeszkodę do wystąpienia z ponownym wnioskiem o to samo świad-
czenie. W ocenie Sądu, wniosek taki jest zawsze dopuszczalny, gdy po uprawomoc-
nieniu się wyroku nastąpiły nowe okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń.
W takiej sytuacji sprawa toczy się w wyniku rozpoznania nowego wniosku i nie jest
sprawą o to samo roszczenie, które było przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie po-
przednio zakończonej wyrokiem sądu.
Według Sądu istotne jest jednak to, że Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach wydał wyrok z dnia 26 stycznia 2004 r. na podsta-
wie art. 57 ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania decyzji, tj. 20 marca
2003 r. Tymczasem ustawa zmieniająca z dnia 27 czerwca 2003 r. wprowadziła z
dniem 1 października 2003 r. zmianę art. 57. Sąd pierwszej instancji wyjaśniając, czy
w okresie podlegania przez ubezpieczonego ubezpieczeniom społecznym doszło do
pogorszenia jego stanu zdrowia, który już w 1970 r. powodował jego inwalidztwo
drugiej grupy, nie „poświęcił należytej uwagi” treści art. 57 ust. 2 w nowym brzmieniu.
Tymczasem za bezsporną należało uznać okoliczność występowania całkowitej,
trwałej niezdolności ubezpieczonego do pracy, o której orzekł lekarz orzecznik ZUS
orzeczeniem z dnia 13 października 2003 r., które nadal jest wiążące dla organu
3
rentowego, o czym świadczy wypłacanie ubezpieczonemu renty socjalnej przyznanej
mu na stałe.
Sąd ocenił, że z akt sprawy wynika, iż na dzień 11 lutego 2003 r. ubezpie-
czony legitymował się stażem ubezpieczeniowym przekraczającym 25 lat. Sąd
stwierdził, że osoba spełniająca warunki określone w art. 57 ust. 2 nie tylko nie musi
wykazywać warunku powstania niezdolności do pracy w okresach, o których mowa w
art. 57 ust. 1 pkt 3, ale także nie ma do niej zastosowania art. 58 w związku z art. 57
ust. 1 pkt 2 ustawy. Niezależnie jednak od tego, ubezpieczony spełnił także warunek
określony w art. 58 ust. 1 pkt 1 ustawy.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok Sądu drugiej instancji w całości
skargą kasacyjną, w której zarzucił naruszenia prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię przepisu art. 57 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 oraz niewłaściwe zastosowanie art. 58
ust. 1 pkt 1 ustawy, w wyniku czego organ rentowy został zobowiązany do przyzna-
nia prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz naruszenia przepi-
sów postępowania, przez oczywiste naruszenie przepisu art. 278 § 1 i art. 286, a
także 232 i 233 k.p.c., polegające na błędnym uznaniu, że w okresie zatrudnienia
nastąpiło istotne pogorszenie niezdolności do pracy ubezpieczonego, które to uchy-
bienie ma istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazując na powyższe podstawy wniósł
o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w całości „poprzez oddalenie apelacji
odwołującego” i „orzeczenie wyrokiem kasacyjnym o zwrocie spełnionego świadcze-
nia od odwołującego Ryszarda S. na rzecz organu rentowego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. W rozpoznawanej sprawie
jest niesporne, że ubezpieczony jest trwale niezdolny do pracy. Sporne jest jedynie
to, czy niezdolność ta powstała w okresie ubezpieczenia.
Trafny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że prawomocny wyrok Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 26 stycznia 2004 r., oddalający od-
wołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 20 marca 2003 r. odmawiającej ubezpie-
czonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie stanowi przeszkody do
wystąpienia z ponownym wnioskiem o to samo świadczenie, ponieważ wyrok ten
został wydany na podstawie art. 57 ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wy-
dania decyzji, tj. 20 marca 2003 r., gdy tymczasem ubezpieczony złożył kolejny
4
wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy w dniu 15 września 2005 r., a zatem w
innym stanie prawnym, w którym przepis art. 57 miał inne brzmienie niż w dacie
orzekania przez Sąd pierwszej instancji. Dokonana bowiem ustawą z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268) nowelizacja ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, polegająca na dodaniu do dotychczasowego brzmienia
art. 57 nowego ustępu 2 oznaczała poważną ingerencję ustawodawcy w utrwalony
system przesłanek prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Stosownie do art.
57 ustawy o emeryturach i rentach z FUS sprzed jego zmiany renta z tytułu niezdol-
ności do pracy przysługiwała ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące wa-
runki: 1) jest niezdolny do pracy; 2) ma wymagany okres składowy i nieskładkowy; 3)
niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w tym przepisie albo nie
później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. W myśl dodanego ustępu 2
przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres
składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla
mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. O ile zatem w stanie prawnym,
który Sąd pierwszej instancji zobowiązany był uwzględnić wydając wyrok z dnia 26
stycznia 2004 r., konieczne było wyjaśnienie, czy niezdolność do pracy ubezpieczo-
nego powstała w okresach wymienionych w tym przepisie (pkt 3), o tyle warunek ten
nie jest wymagany od ubezpieczonego, który jak ubezpieczony w niniejszej sprawie
udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 25 lat i jest trwale niezdolny
do pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, OSNP
2006 nr 19-20, poz. 305). Wymaganie, aby w okresie zatrudnienia nastąpiło pogor-
szenie stanu zdrowia ubezpieczonego, który jak wynika z niekwestionowanych przez
organ rentowy ustaleń Sądu Apelacyjnego jest trwale niezdolny do pracy, pozostaje
w sprzeczności z przepisem art. 57 ust. 2 ustawy. W konsekwencji zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów Kodeks postę-
powania cywilnego jest oczywiście bezzasadny. Nie ma bowiem żadnej potrzeby,
aby Sąd drugiej instancji przeprowadził dowód z opinii biegłego, czy i w jakim okresie
nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia ubezpieczonego trwale niezdolnego do pracy,
skoro wymaganie „pogorszenia” nie wynika z treści przepisu art. 57 ust. 2 ustawy.
Sąd Apelacyjny nie naruszył także przepisu art. 58 ustawy, ponieważ wystar-
czającą prawna podstawą zaskarżonego wyroku był prawidłowo interpretowany
przez Sąd drugiej instancji przepis art. 57 ust. 2 ustawy, natomiast przepis art. 58
został powołany - jak się wydaje jedynie - dla wzmocnienia argumentacji Sądu, że
5
„żądanie ubezpieczonego przyznania mu renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy znajdowało pełne uzasadnienie w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS.”
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================