Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 38/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
w sprawie z powództwa B. P.
przeciwko Galerii C. Spółce z o.o. w W.
o odszkodowanie i odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 21 sierpnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 8 maja 2008 r. Sąd Rejonowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w W. uchylił wyrok zaoczny Sądu Rejonowego z dnia 10 kwietnia
2007 r. i oddalił powództwo B. P. przeciwko Galerii C. sp. z o. o.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powódce prawidłowo wypowiedziano warunki
umowy o pracę. Wypowiedzenie jako zwykły sposób rozwiązania umowy o pracę
zawierało prawidłowo określoną przyczynę wypowiedzenia, która jako konkretna i
rzeczywista uzasadniała propozycję zmiany miejsca pracy powódki przy
zachowaniu pozostałych warunków pracy i płacy powódki.
W ocenie Sądu Rejonowego niezasadne było roszczenie powódki o odprawę
pieniężną z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących wyłącznie po
stronie pracodawcy na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników. Sąd podkreślił bowiem, że powódka odmówiła
kontynuowania zatrudnienia z uwagi na zmianę miejsca wykonywania pracy.
Zdaniem sądu odmowa wykonywania pracy przez powódkę w Galerii C. w O.
stanowiła tak istotną okoliczność w sprawie, że uzasadniało to twierdzenie, że
przyczyny organizacyjne - zamknięcie Galerii C. w W. na czas remontu - nie były
wyłącznym powodem rozwiązania umowy o pracę. Bez tej odmowy do rozwiązania
umowy o pracę z powódką by nie doszło. Dlatego zdaniem tego sądu złożone
wypowiedzenie warunków pracy i płacy nie było jedyną przyczyną rozwiązania
stosunku pracy i przyczyna rozwiązania tkwiła również w odmowie przyjęcia przez
powódkę nowych warunków pracy.
Wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy, Sąd Pracy w W. oddalił
apelację powódki od powyższego wyroku.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Rejonowego, że wypowiedzenie
powódce warunków umowy o pracę zawierało prawidłowo określoną przyczynę
wypowiedzenia, która jako konkretna i rzeczywista uzasadniała propozycję zmiany
miejsca pracy powódki. Jedyną przyczyną wypowiedzenia powódce warunków
pracy i płacy był remont sklepu „R." w W. i zapewnienie obsługi klientów sklepu w
O. W związku z czym skoro powódka B. P. odmówiła przyjęcia zmienionych
warunków pracy i płacy, to doszło do rozwiązania umowy o pracę z upływem
okresu dokonanego wypowiedzenia.
Sąd podkreślił także, że przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn nie dotyczących pracowników (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.) nie mają
3
zastosowania do rozwiązania z powódką umowy o pracę. W jego ocenie Sąd
Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które w konsekwencji
skutkowały wyprowadzeniem wniosku, że odmowa przyjęcia przez powódkę B. P.
zaproponowanych przez stronę pozwaną „Galeria C." sp. z o.o. w W. nowych
warunków umowy o pracę stanowi w takim przypadku współprzyczynę rozwiązania
stosunku pracy. Powyższe stanowisko w konsekwencji wykluczało roszczenie
powódki B. P. o zasądzenie na jej rzecz odprawy pieniężnej.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła powódka, zaskarżając
go w całości oraz wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzutach naruszenia przepisów prawa
materialnego, a mianowicie:
 art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p. oraz w związku z art. 42 § 1 k.p. i art.
8 k.p. przez błędne zastosowanie wyrażające się pominięciem w procesie
orzekania rozstrzygnięcia, czy wypowiedzenie warunków umowy o pracę oraz
arbitralna propozycja pracy w O. były uzasadnione z punktu widzenia interesu
pracownika i zasad współżycia społecznego, a odniesienie się wyłącznie do tego,
że podana przyczyna była konkretna i rzeczywista oraz
 art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników w związku z art. 42 § 1 k.p. i art. 8 k.p. przez błędną wykładnię
prowadzącą do uznania, że z zasady odmowa przyjęcia przez pracownika
nowych warunków wynikających z wypowiedzenia zmieniającego stanowi
współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy, a w konsekwencji przyjęcie, iż
stosunek pracy nie został rozwiązany wyłącznie z przyczyn dotyczących
pozwanej.
Skarżąca wskazała ponadto na naruszenie przepisów postępowania mające
wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
391 § 1 k.p.c. wskutek pominięcia okoliczności, że pozwana po rozpoczęciu
remontu domu towarowego „R.” podjęła działalność handlową w innym miejscu we
W. oraz niesprecyzowania, dlaczego sąd uznał za dogodne połączenie między W.
a O.
4
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony
faktem, iż jest ona oczywiście uzasadniona. Skarżąca wskazała, że w uzasadnieniu
Sądu Okręgowego oraz w uzasadnieniu orzeczenia sądu pierwszej instancji brak
jest oceny, czy wypowiedzenie zmieniające było uzasadnione w rozumieniu art. 45
§ 1 k.p. Sądy obu instancji w ogóle nie poświęciły uwagi rozważaniom, czy podana
przez pozwaną przyczyna wypowiedzenia (rzeczywista w tym sensie, że remont
miał miejsce) była uzasadniona, w szczególności także z uwzględnieniem interesu
pracownika i zasad współżycia społecznego. Jeżeli pracownik ma świadczyć pracę
w miejscu oddalonym o około 90 km, tego rodzaju rozważanie wydaje się
niezbędne.
Skarżąca zauważyła, że Sąd Okręgowy poprzestał na badaniu istnienia
wskazanej przez pracodawcę przyczyny i stwierdzeniu, że powódka nadal byłaby w
stanie sprostać obowiązkom rodzinnym. Podkreśliła jednak, że czym innym jest
potencjalna możliwość dojazdów do O., nawet przy zapewnieniu opieki nad matką i
synem, a czym innym jest interes powódki wyrażający się chęcią poświęcania
dojazdom do pracy czasu w rozsądnych granicach.
Skarżąca podkreśliła również, że nie można zgodzić się z wykładnią zgodnie
z którą co do zasady należy przyjąć, że odmowa przyjęcia zaproponowanych
warunków, przekształcająca tzw. wypowiedzenie zmieniające w wypowiedzenie
definitywne stanowi współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy. W jej ocenie
właściwa wykładnia przepisów prawa pracy nakazuje przyjąć, że to pracodawca w
pierwszej kolejności powinien formułować propozycję zmiany warunków umowy o
pracę w sposób zgodny z interesem pracownika i zasadami współżycia
społecznego, jeżeli chce uniknąć konsekwencji wynikających z art. 10 ust. 1 ustawy
z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
W ocenie skarżącej naruszenie przepisów w tym zakresie jest oczywiste.
Przepis art. 42 § 1 k.p. nie może bowiem prowadzić do sytuacji, w której
pracodawca nadużywa swoich uprawnień, chcąc uniknąć obowiązku wypłacenia
odprawy pieniężnej.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca podkreśliła, że orzeczenie Sądu
Okręgowego abstrahuje od tego, że propozycja nowych warunków była w ocenie
5
powódki skrajnie niekorzystna. Czas dojazdu z miejsca zamieszkania w W. do O.
wynosi około półtorej godziny, co w obie strony daje trzy godziny dziennie
spędzone w podróży. Skarżąca podkreśliła, że propozycja pracy w O. w sytuacji,
gdy pozwana spółka kontynuowała działalność handlową w W. w innym lokalu,
naruszała interes pracownika i była niezgodna z zasadami współżycia
społecznego.
Zdaniem skarżącej Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w związku
z art. 30 § 4 k.p. przyjmując, że "co do zasady należy przyjąć, że odmowa przyjęcia
zaproponowanych warunków, przekształcająca tzw. wypowiedzenie zmieniające w
wypowiedzenie definitywne" stanowi współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy.
Odmienne stanowisko w tej kwestii, zdaniem skarżącej, potwierdza pogląd
wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 listopada 1990 r. (I PR 335/90,
OSP z 1991 r. Nr 9, poz. 212), zgodnie z którym: „Jeżeli bowiem pracownikowi
zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może być w pewnych
wypadkach potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy. Będzie
tak wtedy gdy z uwagi na interes pracownika i zakładu pracy oraz rodzaj i charakter
zaproponowanej pracy w zasadzie można oczekiwać, iż pracownik powinien
przyjąć zaoferowane mu nowe warunki. Oznacza to, że odmowa przyjęcia nowych
warunków pracy noszących znamiona szykany, jak i nieprzyjęcie warunków
wyraźnie z jakiegoś powodu niedogodnych dla pracownika nie stoi na przeszkodzie
uznaniu, że przyczyny rozwiązania stosunku pracy leżą wyłącznie po stronie
zakładu pracy."
Zatem skarżąca podkreśliła, że jak wskazał w cytowanym orzeczeniu Sąd
Najwyższy odmowa przyjęcia warunków "wyraźnie z jakiegoś powodu
niedogodnych dla pracownika" nie może pociągać dla niego negatywnych
konsekwencji takiego działania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
6
Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było odszkodowanie i odprawa
pieniężna. Do rozwiązania umowy o pracę doszło wskutek odmowy przyjęcia przez
powódkę proponowanych warunków zatrudnienia.
Przyczyną dokonania wypowiedzenia zmieniającego przez pracodawcę był
remont sklepu w W., w którym zatrudniona była skarżąca. W tym stanie faktycznym
należy uznać, że przyczyna wypowiedzenia zmieniającego była uzasadniona. Tym
samym nieuzasadniony okazał się zarzut skargi kasacyjnej – naruszenia art. 45 § 1
k.p. w zw. z art. 30 § 4 k.p. i art. 8 k.p. Istotą wypowiedzenia zmieniającego jest
bowiem pogorszenie warunków pracy lub płacy. Podstawowe znaczenie ma w tym
kontekście, czy przyczyny wypowiedzenia były uzasadnione. Jeżeli tak jest w
rzeczywistości, to nie można zasadnie twierdzić o arbitralnej decyzji pracodawcy,
czy naruszeniu interesów pracownika i zasad współżycia społecznego. W związku
z powyższym nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia o zasadności
wypowiedzenia (zmieniającego) pozostaje bowiem, iż pracodawca podjął
działalność handlową w innym miejscu w W. W gestii pracodawcy, a nie
pracownika pozostaje miejsce jego zatrudnienia i określenie warunków
zatrudnienia. Można więc stwierdzić, że remont zakładu pracy i potrzeba
zapewnienia obsługi klientów w innej miejscowości stanowi uzasadnioną przyczynę
wypowiedzenia zmieniającego.
Powódka domagała się także zasądzenia odprawy pieniężnej przewidzianej
w ustawie o tzw. grupowych zwolnieniach z 13 marca 2003 r. W skardze kasacyjnej
zarzuca ona naruszenie art. 10 tej ustawy w zw. z art. 42 § 1 k.p. i art. 8 k.p.
Zasadniczo chodzi w tym przypadku o rozstrzygnięcie, czy odmowa przyjęcia
nowych warunków zatrudnienia stanowiła współprzyczynę rozwiązania umowy o
pracę, czy też przyczyną rozwiązania umowy były przyczyny niedotyczące
pracownika. W skardze podniesiono, iż proponowane warunki były dla pracownika
niedogodne i z tego powodu ich odmowa nie może wywoływać dla niego
negatywnych konsekwencji. W tym przypadku chodziło o prawo do odprawy
pieniężnej. Również i ten zarzut skargi kasacyjnej należało ocenić jako
nieuzasadniony.
7
Wbrew twierdzeniom skarżącej Sąd Okręgowy nie sformułował zasady
polegającej na przyjęciu, że co do zasady należy przyjąć, że odmowa przyjęcia
zaproponowanych warunków stanowi współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy.
Sąd Okręgowy stwierdza jedynie, że przepisy ustawy o tzw. grupowych
zwolnieniach nie mają zastosowania do przedmiotowego rozwiązania umowy o
pracę. W tym stanie faktycznym należało uznać, że rozstrzygnięcie takie było
uzasadnione. W kwestii powyższej wypowiadał się Sąd Najwyższy. Już w wyroku z
dnia 9 listopada 1990 r., I PR 335/90 (OSP 1991/9/212) wyrażono pogląd, iż w
pewnych przypadkach odmowa przyjęcia nowych warunków może być
potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy. Także w wyroku z
dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 79/00, (OSNP 2002/10/240) Sąd Najwyższy
rozstrzygnął, że rozwiązanie stosunku pracy wskutek wypowiedzenia warunków
płacy, które prowadziłoby do radykalnego obniżenia wynagrodzenia pracownika
może być uznane za dokonane wyłącznie z przyczyn dotyczących pracodawcy i
uzasadniać roszczenie o odprawę pieniężną. Pogląd taki został też wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2009 r., I PK 185/08, (MPP 2009, nr 7,
s. 366-369). Na tej podstawie można więc stwierdzić, że rozwiązanie umowy o
pracę na skutek odmowy przyjęcia proponowanych warunków może stanowić
współprzyczynę tego rozwiązania. Zasadnicze znaczenie ma w tej sytuacji ocena,
czy proponowane warunki były na tyle niekorzystne, że można było z góry
zakładać, iż pracownik ich nie przyjmie. Ocena tej okoliczności należy do sądu. W
sprawie niniejszej nie ulegały zmianie warunki wynagradzania. Niekorzystna
zmiana warunków zatrudnienia polegała na czasowym wykonywaniu pracy w
miejscowości odległej o 90 kilometrów od miejsca zamieszkania. W ocenie sądów
obu instancji odmowa przyjęcia nowych warunków pracy stanowiła współprzyczynę
rozwiązania umowy o pracę. Zdaniem Sądu Najwyższego w okolicznościach
faktycznych rozstrzyganej sprawy było to możliwe. W żadnym razie nie można więc
było przyjąć, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Proponowane
warunki nie nosiły bowiem znamion szykany i nie były na tyle niedogodne, że nie
było prawdopodobne ich przyjęcie przez powódkę. Niewątpliwie dłuższy czas
dojazdu do miejsca pracy jest okolicznością niedogodną dla pracownika. Jednak z
drugiej strony przyjęcie tego warunku umożliwiłoby kontynuację zatrudnienia na
8
tych samych warunkach płacowych. Z tych względów możliwe było przyjęcie, że
zmiana warunków nie była rażąco niedogodna, a odmowa ich przyjęcia stanowiła
współprzyczynę rozwiązania umowy o pracę, co pozbawiło skarżącą prawa do
odprawy pieniężnej.
Z powyższych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w
sentencji wyroku.
/tp/