Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 146/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa Teresy S.
przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście S.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 13 listopada 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
Skarbu Państwa – Starosta S. kwotę 5.400 zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 26.06.2008 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił powództwo
Teresy S. skierowane przeciwko Skarbowi Państwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej KW Nr 23614 z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie
Skarbu Państwa i wpisanie powódki jako właściciela. W sprawie tej ustalono, że
w dniu 2.07.1927 r. Antoni D. zawarł z Wierą B. i Elżbietą K. umowę sprzedaży
dóbr ziemskich K. folwarku B. o powierzchni 22,8699 ha. Wszystkie nieruchomości
Antoniego D. łącznie z nieruchomościami Stanisława D. zostały z mocy prawa
przejęte przez Skarb Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia
6.09.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Objęcie tych nieruchomości w
władanie nastąpiło na podstawie protokołu z dnia 15.07.1949 r. Decyzją Wojewody
P. z dnia 13.05.2004 r. stwierdzono, że nieruchomości ziemskie Antoniego D. i
Stanisława D. nie podlegają pod przepisy dekretu o reformie rolnej. Z tej decyzji
wynika, że Antoni D. oprócz wskazanych nieruchomości nabytych 2.07.1927 r. był
właścicielem nieruchomości o powierzchni 8.8301 ha, którą nabył w spadku po
rodzicach.
Ustalono, że Wojewoda B. decyzją z dnia 21.02.1991 r. stwierdził nabycie
przez Gminę S. w trybie przepisów komunalizacyjnych nieodpłatnie nieruchomości
oznaczonej jako działki 1941 i 1940/2 o powierzchni 6.5478 ha. Dla tej
nieruchomości założono w 1993 r. księgę wieczystą KW nr 23614, wpisując Gminę
S. jako właściciela. Decyzją z dnia 9.03.2006 r. Minister Spraw Wewnętrznych i
Administracji stwierdził jednak nieważność decyzji Wojewody B. z dnia 21.02.1991
r., w następstwie czego Sąd wieczystoksięgowy dokonał w księdze wieczystej KW
23614 wpisu Skarbu Państwa jako właściciela w miejsce Gminy S. Postanowieniem
z dnia 31.03.1998 r. Sąd Rejonowy w G. stwierdził, że spadek po Antonim D.
zmarłym 15.06.1978 r. na podstawie testamentu nabyła w całości Teresa S. Z tego
tytułu wniosła o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym. Ustalono nadto, że w dacie śmierci Antoniego D. działki nr 1940/2 i 1941,
objęto KW nr 23614, której dotyczy powództwo, figurowały w rejestrze gruntów jako
grunty rolne klasy IVa i IV b. Były też wykorzystywane rolniczo przez pracowników
POM-u w S. Ich powierzchnia przekraczała 0,5 ha, a zatem w dacie otwarcia
spadku działki te stanowiły gospodarstwo rolne w świetle przepisów
3
obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28.11.1964 r. w
sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności
takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. z 1983 r. Nr
19, poz. 86). Ani powódka, ani inni następcy Antoniego D. nie uzyskali dotychczas
uzupełnienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w przedmiocie
dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Nie wykazano również, czy działki nr 1940/2
i 1942 stanowiły wyłączną własność Antoniego D. i czy pochodziły z nieruchomości
oznaczonych nr 3 i 31
, nabytych umową z dnia 2.07.1927 r.
Rozpoznając apelację powódki Sąd Okręgowy w B. dokonał zmiany wyroku
jedynie w zakresie orzeczenia o opłacie sądowej, oddalając apelację powódki. Sąd
ten podzielił ocenę prawną Sądu Rejonowego podnosząc, że niewątpliwie działki nr
1940/2 i 1941 o obszarze 6,54 ha, stanowiły w dacie zgonu Antoniego D.
nieruchomości rolne, będąc podstawowym składnikiem gospodarstwa rolnego. Nie
stwierdzono zaś dotychczas, kto dziedziczy gospodarstwo rolne.
Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 13.11.2008 r. w części oddalającej apelację
powódki i rozstrzygającej o kosztach postępowania powódka zaskarżyła wnosząc
skargę kasacyjną. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 697 i 699 § 1 oraz art.365 § 1
k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy; natomiast w ramach podstawy
kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucono naruszenie art. 1025 § 2 k.c.,
art. 10 ustawy z dnia 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, art. 55 k.c.
oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28.11.1964 r. w sprawie
przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich
nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. z 1972 r. Nr 31,
poz. 215 ze zm.). Wskazując na powyższe wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa względnie
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Alternatywnie wnioskowała o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Rejonowego w S. i przekazanie sprawy temu Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zarzuty sformułowane w skardze kasacyjnej w istocie rzeczy dotyczą trzech
zagadnień. Po pierwsze, naruszenia przepisów art. 233 § 1, 677, 679 § 1 i art. 365
§ 1 k.p.c. oraz art. 1025 § 2 k.c. powódka upatruje w tym, że skoro prawomocnym
postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 31.03.1998 r. wydanym w sprawie
562/98 stwierdzono, że spadek po Antonim D. na podstawie testamentu nabyła w
całości powódka, to postanowienie o wiąże sądy w niniejszej sprawie i
niedopuszczalne było czynienie ustaleń zastrzeżonych dla sądu spadku
i odmiennych, niż zawarte w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Po drugie, naruszenie art. 10 ustawy z dnia 6.07.1991 r. o księgach wieczystych
i hipotece powódka upatruje w tym, że Sąd oddalił powództwo mimo stwierdzenia
niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Po trzecie,
powódka kwestionuje uznanie dwóch niezabudowanych działek za gospodarstwo
rolne.
Odnosząc się do pierwszego zarzutu wskazać należy, że pierwszym
postanowieniem z dnia 30.06.1997 r. wydanym w spawie 973/97 Sąd Rejonowy w
G. stwierdził nabycie spadku na podstawie ustawy po Antonim D. na rzecz żony i 3
córek (w tym powódki) po ¼ części, przy czym to postanowienie zostało zmienione
w trybie art. 679 k.p.c. postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 31.03.1998
r. wydanym w sprawie 562/98, w którym stwierdził nabycie spadku po Antonim D.
na podstawie testamentu w całości przez powódkę. Jest poza sporem, że w
postanowieniu tym nie orzeczono o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, biorąc
pod uwagę, iż Antoni D. zmarł 15.06.1978 r. Konieczność rozstrzygnięcia o
dziedziczeniu gospodarstwa rolnego powstała dopiero wówczas, gdy Wojewoda P.
decyzją z dnia 13.05.2004 r. stwierdził, że nieruchomości stanowiące własność
Antoniego D. i Stanisławy D. położone we wsi B. i B., nie podlegają pod działanie
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6.09.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Mimo powstania konieczności rozstrzygnięcia o dziedziczeniu gospodarstwa
rolnego nie dokonano uzupełnienia postanowienia z dnia 31.03.1998 r. w trybie art.
677 § 3 k.p.c. Dopiero w tym kontekście należy odnieść się do stwierdzenia
prezentowanego w skardze kasacyjnej, że bezwzględny charakter przepisu art. 365
k.p.c. prowadzi do wniosku, iż bez względu na okoliczności zaistniałe po wydaniu
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a mogące skutkować ustaleniem
5
innego kręgu spadkobierców, Sąd rozpoznający sprawę z art. 10 u.k.w.h.
obowiązany jest pominąć te inne okoliczności i uzgodnić treści księgi wieczystej.
Poglądu tego podzielić nie można z tego powodu, że skoro w postanowieniu
o stwierdzeniu nabycia spadku nie zawarto rozstrzygnięcia o tym, kto i w jakiej
części dziedziczy gospodarstwo rolne, to brak rozstrzygnięcia nie może wiązać
sądu. Nadto należy zauważyć, że zasada wyrażona w art. 365 k.p.c. może ulec
modyfikacji przez zastosowanie art. 677 – 678 k.p.c. w następstwie czego
postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku może być zmienione lub
uzupełnione, w razie zmiany okoliczności faktycznych. Oznacza to tym samym,
że domniemanie z art. 1025 § 2 k.c. wiąże Sąd pod warunkiem, iż nie doszło do
zmiany okoliczności faktycznych lub, że okoliczności faktyczne będące podstawą
orzekania były sądowi znane. Sąd rozpoznający powództwo z art. 10 u.k.w.h.
dysponując dowodem, że ktoś inny, niż osoba żądająca wpisu może być
spadkobiercą, nie może uwzględnić powództwa, bowiem uwzględniając je nie
doprowadzi do ustalenia rzeczywistego stanu prawnego w księdze wieczystej.
Postanowienie z dnia 31.03.1998 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po A. D. przez
powódkę w całości było prawidłowe w chwili orzekania. W tym czasie brak było
podstaw do orzekania o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego. Taka potrzeba
zaistniała w następstwie decyzji Wojewody P. z dnia 13.05.2004 r. i wówczas
należało złożyć wniosek o uzupełnienie postanowienia na podstawie art. 677 § 3
k.p.c. Tego nie uczyniono, co oznacza, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku z dnia 31.03.1998 r. nie wiąże w zakresie, w jakim nie rozstrzyga o
ustaleniu spadkobiercy gospodarstwa rolnego. Z tego względu zarzuty podniesione
w tym zakresie nie są uzasadnione.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 10 u.k.w.h. należy wskazać,
że w uchwale z dnia 28.08.2008 r. III CZP 76/08 (dotychczas niepublikowanej) Sąd
Najwyższy przyjął, że „w sprawie o usunięciu niezgodności między stanem
prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym Sąd
jest związany żądaniem pozwu”. Pogląd ten należy podzielić. To zaś oznacza, że
jeśli nawet sąd uznał, że stan prawny ujawniony w księdze wieczystej jest
niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym (co wynika z decyzji Wojewody P. z
13.05.2004 r.), to jednak – będąc związany żądaniem pozwu – nie mógł uwzględnić
6
powództwa, skoro to powódka żądając ujawnienia jej jako właściciela
nieruchomości objętej KW nr 23614, nie wykazała, iż jest tym właścicielem. W
konsekwencji nie może być mowy o naruszeniu art. 10 u.k.w.h.
Powódka kwestionując uznanie nieruchomości objętych KW nr 23614 za
nieruchomości rolne w dacie o otwarcia spadku w istocie podważa ustalenia
faktyczne i ocenę dowodów przeprowadzonych w tym zakresie. Biorąc pod uwagę
obszar tych nieruchomości, ich charakter i przeznaczenie oraz sposób korzystania
z nich zarówno w chwili otwarcia spadku, jak i po śmierci Antoniego D.,
kwestionowanie tej oceny nie znajduje żadnego uzasadnienia.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.