Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 32/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa M.G.
przeciwko "A." Spółce z o.o., obecnie "Am." Spółce z o.o.
o ustalenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 lipca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.800 (jeden
tysiąc osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Pozwem z dnia 6 kwietnia 2007 r. skierowanym przeciwko „A.” Spółce z o.o.
M.G. wniósł o unieważnienie umowy sprzedaży udziałów spółki pod firmą „G.” Sp. z
o.o. zawartej w dniu 23 marca 2005 r. pomiędzy stronami. Żądanie uzasadnił tym,
że umowę w imieniu pozwanej zawarł jeden członek zarządu, podczas gdy
do prawidłowej jej reprezentacji wymagane jest współdziałanie dwóch członków
zarządu. Wyrokiem z dnia 28 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy w W. utrzymał
wydany przez ten Sąd w dniu 5 września 2007 r. wyrok zaoczny uwzględniający
powództwo. Wyrokiem z dnia 7 lipca 2008 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację
pozwanej i zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że uchylił wyrok
zaoczny i oddalił powództwo.
Według ustaleń dokonanych w sprawie przez Sąd pierwszej instancji w dniu
23 marca 2005 r. powód i T.S., działający w imieniu pozwanej jako członek
zarządu, podpisali sporządzoną w formie pisemnej umowę sprzedaży udziałów „G.”
Sp. z o.o. Ich podpisy zostały notarialnie poświadczone. Notariusz zwróciła uwagę
na konieczność reprezentacji pozwanej przez dwóch członków zarządu i
poświadczyła podpis T.S., jako członka zarządu a nie organu spółki. W dniu 9 maja
2005 r. podpis na umowie złożył drugi członek zarządu pozwanej A.L. i jego podpis
został notarialnie poświadczony. Tekst umowy z tym podpisem nie został powodowi
przedstawiony. W dniu 23 marca 2005 r. T.S. i A.L., działając w imieniu pozwanej,
jako udziałowiec Spółki „G.” przeprowadzili nadzwyczajne zgromadzenie
wspólników, na którym powołany został nowy zarząd Spółki. Czynności
zmierzające do ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym zmian
spowodowanych nabyciem udziałów pozwana podjęła w dniu 5 września 2005 r.
Stosowny wpis w Rejestrze został dokonany w dniu 8 listopada 2007 r. Ustalenia te
Sąd Apelacyjny uzupełnił o ustalenie, że w tekście umowy wskazano, iż zawierana
jest ona przez pozwaną reprezentowaną przez dwóch członków zarządu
działających łącznie T.S. i A.L. i że o podpisaniu umowy przez drugiego członka
zarządu pozwanej A.L. i notarialnym poświadczeniu jego podpisu powód dowiedział
się w toku rozpoznawania sprawy w dniu 1 października 2007 r. z doręczonego mu
odpisu sprzeciwu od wyroku zaocznego wniesionego przez pozwaną.
3
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu pierwszej
instancji, że T.S. działał za pozwaną w jej imieniu jako jej organ, co uzasadnia
zakwalifikowanie jego działania jako fałszywego organu i zawartej przez niego
umowy z pozwanym za nieważną. Uznał, że w dniu 23 marca 2005 r. nie doszło do
zawarcia przez strony umowy z uwagi na nieuczestniczenie w tej czynności
drugiego członka zarządu pozwanej. Wobec nieokreślenia przez strony terminu, w
którym powinien on złożyć oświadczenie woli w imieniu Spółki, mógł dokonać tego
w dowolnym czasie. Złożenie oświadczenia w dniu 9 maja 2005 r. nie czyni go
spóźnionym i bezskutecznym. Skutek zawarcia umowy mógł jednak nastąpić
dopiero z chwilą dojścia do powoda wiadomości o prawidłowo złożonym przez
pozwaną oświadczeniu woli. Nastąpiło to w dniu 1 października 2007 r., z chwilą
otrzymania przez powoda odpisu sprzeciwu od wydanego w sprawie wyroku
zaocznego.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego powód wniósł skargę kasacyjną. Podstawą
skargi jest naruszenie prawa materialnego – art. 39 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.
oraz art. 205 k.s.h. i art. 61 k.c. Skarżący wniósł u uchylenie zaskarżonego wyroku
i oddalenie apelacji.
Pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o odrzucenie,
bądź odmowę przyjęcia do rozpoznania, bądź oddalenie skargi i zasądzenie na jej
rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Wobec połączenia się Spółki „G.” z pozwaną (przez jej przejęcie)
i wykreślenia jej z Krajowego Rejestru Sądowego postanowieniem z dnia
30 czerwca 2009 r. pozwana wniosła o umorzenie postępowania w sprawie
uzasadniając ten wniosek następczą niemożliwością świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim należało ustosunkować się do wniosku pozwanej
o umorzenie postępowania. Zdaniem Sądu Najwyższego wniosek ten jest
niezasadny, albowiem rozwiązanie Spółki „G.” na skutek przejęcia jej przez
pozwaną nie spowodowało, że wydanie wyroku w sprawie stało się
niedopuszczalne lub zbędne (art. 355 § 1 k.p.c.). Wytoczone w sprawie powództwo
jest powództwem o ustalenie nieważności umowy zbycia udziałów w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 189 k.p.c.). Rozwiązanie tej spółki
4
na skutek przejęcia jej przez pozwaną nie pozbawia powoda interesu prawnego
w żądaniu takiego ustalenia. Interes powoda – w wypadku uwzględnienia
powództwa – może bowiem być realizowany poprzez zgłoszenie roszczeń
o świadczenie, które może mieć powód w związku z wykonaniem nieważnej umowy
zbycia udziałów. Adresatem tych roszczeń może zaś być pozwana, jako spółka
wstępująca we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej (art. 494 ust. 1
k.s.h.).
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Do zawarcia każdej umowy, w tym umowy zbycia udziałów w spółce
ograniczoną odpowiedzialnością, potrzebne jest złożenie przez strony umowy
zgodnych oświadczeń co do jej istotnych postanowień, wyrażających wolę zawarcia
umowy. Stosownie do art. 180 k.s.h. umowa zbycia udziałów w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy szczególnej, a mianowicie formy
pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli stroną umowy jest inna
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółkę reprezentuje przede wszystkim
zarząd (art. 201 § 1 k.s.h.). Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób
reprezentowania określa umowa spółki, a jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych
postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki
wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka
zarządu łącznie z prokurentem (art. 205 § 1 k.s.h.).
Według ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku do składania
oświadczeń w imieniu pozwanej wymagane jest współdziałanie dwóch członków
zarządu i ten sposób jej reprezentowania wynika z umowy spółki. Nie stanowi więc
zarzucanego w skardze kasacyjnej naruszenia art. 205 k.s.h. przyjęcie przez Sąd
Apelacyjny, że pozwana była prawidłowo reprezentowana przy zawieraniu
z powodem umowy zbycia udziałów w spółce „G.”. Okoliczność, że sposób
reprezentacji pozwanej wynika z umowy spółki a nie z przepisu ustawy uzasadniała
powołanie przez Sąd Apelacyjny art. 205 § 1 k.s.h., gdyż to właśnie jego zd.
pierwsze stanowiło podstawę określenia w umowie sposobu reprezentacji
pozwanej. Wyrazem współdziałania członków zarządu musi być złożenie
przez każdego z nich w imieniu spółki takich samych oświadczeń co do istotnych
postanowień umowy. Oświadczenia te nie muszą być złożone jednocześnie.
5
W pełni dopuszczalne jest złożenie ich w różnym czasie i nie ma podstawy
do podważania ich skuteczności – jako oświadczeń będących wynikiem
współdziałania członków zarządu – jeżeli nie ma wątpliwości co do ich treści.
W świetle ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku zawarta
przez strony umowa zbycia udziałów w Spółce „G.” zawarta została w przepisanej
przez prawo formie. Umowa została zawarta w formie pisemnej i wszystkie złożone
pod tekstem umowy podpisy – powoda i dwóch członków zarządu pozwanej –
zostały notarialnie poświadczone. Bez znaczenia jest dokonanie notarialnego
poświadczenia podpisów w różnym czasie.
Trafnie Sąd Apelacyjny przyjął, że do zawarcia umowy między stronami
mogło dojść z chwilą, gdy oświadczenia każdej ze stron co do istotnych jej
postanowień, wyrażające wolę zawarcia umowy dotarły do drugiej strony (art. 61
§ 1 k.c.). Ze względu na wymaganą formę zawarcia umowy i łączną reprezentację
pozwanej przez dwóch członków zarządu chwilą, w której powód dowiedział się
o złożeniu przez pozwaną oświadczenia potrzebnego do zawarcia umowy jest –
jak wynika z ustaleń dokonanych w sprawie - chwila, w której powód z otrzymanego
odpisu sprzeciwu dowiedział się o podpisaniu tekstu pisemnego umowy
przez drugiego członka zarządu pozwanej (A.L.) i notarialnym poświadczeniu tego
podpisu. Okoliczność, że jest to chwila odległa o ponad dwa i pół roku od dnia
sporządzenia pisemnego tekstu umowy, podpisania go przez powoda oraz jednego
członka zarządu pozwanej i notarialnym poświadczeniu ich podpisów, nie pozbawia
skuteczności czynności dokonanej przez drugiego członka zarządu pozwanej ani
ważności umowy, której czynność ta dotyczy.
W tym miejscu należy wyraźnie stwierdzić, że chwilą, w której zawarta
została przez strony umowa zbycia udziałów Spółki „G.” opatrzona datą 23 marca
2005 r., jest chwila, w której powód dowiedział się o złożeniu przez pozwaną w
przepisanej formie oświadczenia co do istotnych postanowień umowy,
wyrażającego wolę jej zawarcia, tj. chwila, w której wiedząc o złożeniu
na pisemnym tekście umowy notarialnie poświadczonego podpisu przez jednego
członka zarządu pozwanej, dowiedział się o złożeniu takiego podpisu
przez drugiego członka zarządu pozwanej.
6
Dla rozpoznania skargi kasacyjnej zbędne są rozważania co do tego,
jak powinien zachować się powód w sytuacji, gdy wiedział (powinien wiedzieć),
że w dniu 23 marca 2005 r. nie doszło do skutecznego zawarcia ważnej umowy
zbycia udziałów Spółki „G.”, jak należy ocenić zachowanie się pozwanej w tej
sytuacji i jakie prawne konsekwencje mogą z niego wynikać, w szczególności w
relacji między stronami.
Wbrew zarzutowi skarżącego dokonana przez Sąd Apelacyjny ocena
charakteru w jakim działał przy zawieraniu umowy z powodem T.S. nie nasuwa
zastrzeżeń. W oparciu o ustalenia dokonane w sprawie trafnie przyjęto, że nie
występował on jako organ pozwanej, ale działał jako jeden z dwóch członków jej
zarządu uprawnionych do reprezentowania pozwanej. To, że równocześnie z nim
nie działał drugi członek zarządu, który później także złożył w imieniu pozwanej
oświadczenie potrzebne do zawarcia umowy, nie powoduje, że w zaistniałej
sytuacji znajdował zastosowanie art. 39 § 1 k.c. i że umowa jest nieważna (art. 58 §
1 k.c.).
Z przytoczonych względów skargę kasacyjną, jako niemającą uzasadnionych
podstaw, należało oddalić (art. 39814
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie
art. 108 § 1 w zw. z art. 99 w zw. z art. 98 § 3 i art. 109 § 2 k.p.c. oraz § 12 ust 4 pkt
2 i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).