Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 września 2009 r.
II PK 59/09
Mianowany urzędnik państwowy, z którym pracodawca niezasadnie (bez
rzeczywistej przyczyny) rozwiązał za wypowiedzeniem stosunek pracy z powo-
du likwidacji lub reorganizacji urzędu, ma prawo do odszkodowania z tytułu
nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p.,
niezależnie od prawa do świadczenia określonego w art. 131
ust. 1 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 wrze-
śnia 2009 r. sprawy z powództwa Czesławy O. przeciwko Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyj-
nej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie z dnia 24 lipca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację i w tej części
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Czesława O. wniosła w pozwie o zasądzenie na jej rzecz od pozwa-
nej - Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - odszkodowania w wysokości
26.095 zł z tytułu nieuzasadnionego i niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku
pracy. Pozwana Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosła o oddale-
nie powództwa w całości.
2
Wyrokiem z 4 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo i zasądził od pozwanej na
rzecz powódki 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy w Warszawie na skutek apelacji wniesionej przez powódkę
oraz zażalenia strony pozwanej na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów zawarte w
punkcie 2 powyższego wyroku Sądu pierwszej instancji oddalił apelację i zażalenie
oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki 60 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa prawnego powódki w postępowaniu zażaleniowym. Sąd Okręgowy w
całości podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Rejonowego. Zgodnie z
ustaleniami przyjętymi w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku, powódka od 15
grudnia 1998 r. była zatrudniona przez pozwaną na podstawie mianowania, począt-
kowo jako Dyrektor Obszarów Wiejskich i Rolnictwa, od 23 grudnia 2000 r. jako za-
stępca Dyrektora Biura Regionalnego i Samorządów, a od 4 stycznia 2002 r. jako
ekspert w Zespole Doradców Prezydenta w Gabinecie Prezydenta. Dnia 28 marca
2006 r. Prezydent nadał statut Kancelarii Prezydenta RP, określający nową strukturę
jej statutowych komórek organizacyjnych. Zadania Zespołu Doradców Prezydenta w
Gabinecie Prezydenta przejęło Biuro Doradców, Ekspertyz i Opinii, w którym dodat-
kowo utworzono stanowisko Pełnomocnika do Spraw Wsi. Strona pozwana wypo-
wiedziała powódce stosunek pracy 2 października 2006 r., wskazując jako przyczynę
zmiany organizacyjne w Kancelarii Prezydenta. W jej opinii dalsze zatrudnienie po-
wódki było niemożliwe. Do momentu wręczenia wypowiedzenia z powódką nie roz-
mawiano na temat dalszej pracy w Kancelarii, możliwości ewentualnej pracy na in-
nym stanowisku bądź wykonywania innych zadań.
W ocenie Sądu odwoławczego Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że
złożone powódce oświadczenie woli o wypowiedzeniu stosunku pracy było nieuza-
sadnione, ponieważ pracodawca podał nieprawdziwą przyczynę swojej decyzji.
Zmiany organizacyjne w Kancelarii Prezydenta RP nie powodowały konieczności
rozwiązania stosunku pracy z powódką, zwłaszcza że była ona pracownicą miano-
waną, której można wypowiedzieć stosunek pracy w ściśle określonych sytuacjach i
tylko wówczas, gdy nie było możliwości przeniesienia jej na inne stanowisko w urzę-
dzie. Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił, że reorganizacja Kancelarii Prezydenta nie
odnosiła się bezpośrednio do powódki oraz że nie zaistniały przesłanki określone w
art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pań-
stwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.), co oznaczało
3
uznaniem zasadności roszczenia powódki co do zasady. Sąd Okręgowy podzielił
również stanowisko Sądu pierwszej instancji, że ze względu na pozorność przyczyny
wypowiedzenia, nie zaistniały przesłanki do wypłaty powódce świadczenia określo-
nego w art. 131
ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Skoro bowiem sku-
tecznie zakwestionowano zasadność przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę i
wykazano, że reorganizacja Kancelarii Prezydenta RP była pozorną przyczyną roz-
wiązania stosunku pracy, to odpadła causa do wypłaty powódce świadczenia prze-
widzianego w tym przepisie. Świadczenie to przysługuje pracownikowi mianowane-
mu tylko w przypadku likwidacji urzędu albo jego reorganizacji. Skoro nie było likwi-
dacji urzędu ani jego reorganizacji, to świadczenie wypłacone na podstawie art. 131
stało się nienależne (gdyż odpadła jego podstawa). Odszkodowanie z tytułu nieuza-
sadnionego rozwiązania umowy o pracę i świadczenie pieniężne przewidziane w art.
131
ustawy o pracownikach urzędów państwowych to dwie odrębne instytucje
prawne, a prawo do nich powstaje w ściśle określonych przypadkach. Z logicznego
punktu widzenia pomiędzy zakresami zastosowania art. 45 k.p. i art. 131
ustawy za-
chodzi relacja alternatywy rozłącznej. Jeżeli bowiem pracodawca rozwiązał umowę o
pracę z pracownikiem mianowanym w sytuacji określonej w art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, to powstaje obowiązek wypłaty
świadczenia przewidzianego w art. 131
. W takiej sytuacji pracownik nie nabywa
prawa do odszkodowania za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę. Jeżeli zaś
przyczyny podane w wypowiedzeniu umowy o pracę są nieprawdziwe, to pracownik
nabywa prawo do odszkodowania z art. 45 k.p., tracąc jednocześnie prawo do
świadczeń na podstawie ustawy o pracownikach urzędów państwowych, zaś wypła-
cone świadczenie staje się nienależne. Wobec tego powódce przysługuje jedno ze
świadczeń - odszkodowanie bądź świadczenie z art. 131
ustawy. Niezasadny, zda-
niem Sądu Okręgowego, okazał się także sformułowany w apelacji zarzut naruszenia
art. 498 k.c. Zgodnie z tym przepisem, gdy dwie osoby są jednocześnie względem
siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z
wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub
rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są
wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem pań-
stwowym. W niniejszej sprawie powódka i pracodawca (statio fisci Skarbu Państwa)
byli wobec siebie dłużnikami i wierzycielami (jednemu przysługuje odszkodowanie za
niezasadne wypowiedzenie umowy o pracę, drugiemu zwrot nienależnego świadcze-
4
nia). Przedmiotem obu wierzytelności były świadczenia pieniężne, obie wierzytelno-
ści były wymagalne i mogły być dochodzone przed sądem. W ocenie Sądu Okręgo-
wego zaistniały wszystkie przesłanki określone w art. 498 k.c., a zatem Sąd Rejono-
wy właściwie zastosował instytucję zarzutu potrącenia, prawidłowo formułując sen-
tencję wyroku, albowiem, gdy wierzytelność pozwanej przewyższa wierzytelność po-
woda, sąd po wzajemnym umorzeniu obu wierzytelności do wysokości wierzytelności
powoda oddala powództwo. Na uwzględnienie nie zasługuje również twierdzenie
apelacji, że obowiązek zwrotu świadczenia wygasa, jeżeli, ten kto świadczenie uzy-
skał zużył je lub utracił w ten sposób, że nie jest wzbogacony. Powódka nie przyto-
czyła żadnych faktów potwierdzających, że nie jest już osobą wzbogaconą, po drugie
zaś, powódka odwołując się od wręczonego wypowiedzenia umowy o pracę i kwe-
stionując jego zasadność powinna liczyć się z tym, że świadczenie, które otrzymy-
wała na podstawie art. 131
ustawy o pracownikach urzędów państwowych może oka-
zać się nienależne, a więc powinna liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. Zażalenie
strony pozwanej również nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem powódka
przez fakt udowodnienia w niniejszym postępowaniu, że wręczone jej wypowiedzenie
umowy o pracę było niezasadne de facto wygrała sprawę. A skoro tak to należał jej
się zwrot kosztów zastępstwa procesowego.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w części
oddalającej apelację. Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 131
ust. 1 zdanie pierwsze in prin-
cipio w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2 in medio i in fine ustawy o pracownikach urzę-
dów państwowych oraz przez niewłaściwe zastosowanie art. 45 w związku z art. 471
k.p., a także art. 6, art. 409 w związku z art. 410 § 2 k.c., art. 498 i art. 499 k.c. oraz
art. 17a i 17c ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania
uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.). Po-
nadto skarżąca podniosła zarzut naruszenia prawa procesowego, mające wpływ na
wynik sprawy, dotyczące art. 91 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 385 k.p.c., przez jego
zastosowanie, oraz art. 232 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej
apelację i orzeczenie co do istoty sprawy, przez zasądzenie na jej rzecz od pozwanej
na podstawie art. 45 k.p. w związku z art. 471
k.p. odszkodowania za nieuzasadnione
i niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia, liczonego jak za urlop wypoczynkowy, oraz kosztów postępowania
5
według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do jej ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia o kosztach procesu kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do pytania, czy mianowany
urzędnik państwowy, z którym pracodawca niezasadnie (bez rzeczywistej przyczyny)
rozwiązał za wypowiedzeniem stosunek pracy z powodu likwidacji lub reorganizacji
urzędu, ma prawo do odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania sto-
sunku pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p., niezależnie od prawa do świadczenia
określonego w art. 131
ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 1 wymienionej wyżej ustawy, rozwiązanie stosunku
pracy z urzędnikiem państwowym mianowanym może nastąpić w drodze wypowie-
dzenia w razie likwidacji urzędu lub jego reorganizacji, jeżeli nie jest możliwe prze-
niesienie urzędnika państwowego mianowanego na inne stanowisko w tym samym
urzędzie. Przepis art. 131
ust. 1 tej ustawy stanowi, że w razie rozwiązania stosunku
pracy z urzędnikiem państwowym mianowanym, z przyczyn określonych w art. 13
ust. 1 pkt 2, w okresie między ustaniem zatrudnienia w likwidowanym lub reorgani-
zowanym urzędzie a podjęciem pracy lub działalności gospodarczej, urzędnikowi
temu przysługuje świadczenie pieniężne ze środków budżetu państwa, przez okres
nie dłuższy niż sześć miesięcy, obliczane jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypo-
czynkowy. Świadczenie to nie przysługuje urzędnikowi państwowemu, który nabył
prawo do emerytury. Z art. 131
ust. 1 wynika, że przesłanką nabycia przez pracowni-
ka prawa do świadczenia pieniężnego jest rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem
państwowym mianowanym z powodu likwidacji urzędu lub jego reorganizacji. Już
literalna wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że wystarczy samo rozwiąza-
nie stosunku motywowane takim względem. Nie ma znaczenia to, czy rozwiązanie to
jest uzasadnione, czy nieuzasadnione lub wadliwe z innej przyczyny. Decydujące
znaczenie ma fakt rozwiązania stosunku pracy uzasadniony przez pracodawcę po-
wodem wskazanym w art. 13 ust. 1 pkt 2. Za taką wykładnią przemawiają również
dalsze względy. Przede wszystkim uzasadnia ją funkcja rozpatrywanego świadcze-
nia. Jak jasno wynika z art. 131
ust. 1 przysługuje ono pracownikowi w okresie mię-
dzy ustaniem zatrudnienia w likwidowanym lub reorganizowanym urzędzie a podję-
6
ciem pracy lub działalności gospodarczej. Świadczenie to rekompensuje zwolnione-
mu z pracy urzędnikowi brak pracy i brak wynagrodzenia do czasu podjęcia nowej
pracy lub działalności gospodarczej (ale nie dłużej niż przez 6 miesięcy). Nie ulega
wątpliwości, że taki cel tego świadczenia pozostaje aktualny zarówno w przypadku
wypowiedzenia uzasadnionego, jak i nieuzasadnionego obiektywnie istniejącą przy-
czyną. Akceptacja przyjętej w zaskarżonym wyroku wykładni, zgodnie z którą, prawo
do rozważanego świadczenia daje tylko wypowiedzenie uzasadnione (podyktowane
rzeczywistą likwidacją lub reorganizacją) mogłaby też prowadzić do paradoksalnych
skutków. W szczególności, pracodawca mógłby wystąpić wobec niego z żądaniem
zwrotu wypłaconego świadczenia, motywując to tym, że likwidacja lub reorganizacja
nie miała faktycznie miejsca. W rezultacie, należy uznać, że dla powstania prawa
urzędnika do rozważanego świadczenia nie ma znaczenia to, czy wskazana w
oświadczeniu o wypowiedzeniu przyczyna polegająca na likwidacji lub reorganizacji
urzędu faktycznie wystąpiła.
Należy także uznać, że uzyskanie prawa do wymienionego świadczenia w
sytuacji, gdy wypowiedzenie było uzasadnione pozorną likwidacją lub reorganizacją
nie stoi na przeszkodzie nabyciu przez pracownika prawa do wskazanego w art. 45 §
1 k.p. odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia. Takie zapatrywanie
ma oparcie przede wszystkim w odmiennych funkcjach świadczenia z art. 131
ust. 1
ustawy o pracownikach urzędów państwowych i odszkodowania z art. 45 § 1 k.p. Jak
przekonująco wyjaśnił Sąd Najwyższy, świadczenie to nie ma charakteru odszkodo-
wawczego, lecz jest swoistym wynagrodzeniem gwarancyjnym, rodzajem zasiłku po-
zwalającego na pokrycie kosztów utrzymania pracownika (uchwała Sądu Najwyższe-
go z 6 września 1991 r., l PZP 40/91, OSNCP 1992 nr 4, poz. 54). Pełni więc ono
wyraźnie funkcję alimentacyjną. Natomiast odszkodowanie z art. 45 § 1 k.p., przysłu-
gujące na żądanie pracownika, w razie ustalenia, że wypowiedzenie jest nieuzasad-
nione lub narusza przepisy o wypowiadaniu, służy naprawieniu szkody poniesionej
przez pracownika wskutek wadliwego wypowiedzenia stosunku pracy. Ma więc, od-
miennie niż wymienione wyżej świadczenie, charakter odszkodowawczy. Z tego
względu uzyskanie tego świadczenia nie wyłącza odszkodowania, ponieważ należ-
ności te służą innym celom. Należy więc uznać, że mianowany urzędnik państwowy,
z którym pracodawca niezasadnie (bez rzeczywistej przyczyny) rozwiązał za wypo-
wiedzeniem stosunek pracy z powodu likwidacji lub reorganizacji urzędu, ma prawo
do odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy na pod-
7
stawie art. 45 § 1 k.p., niezależnie od prawa do świadczenia określonego w art. 131
ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Wobec tego trafne okazały się
przedstawione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 131
ust. 1 ustawy o pra-
cownikach urzędów państwowych oraz art. 45 § 1 k.p.
Z powyższych rozważań wynika również, że w omawianej sytuacji zarówno
świadczenie z art. 131
ust.1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, jak i od-
szkodowanie z art. 45 § 1 k.p. są świadczeniami należnymi, co wyklucza tezę Sądu
Okręgowego (a wcześniej Sądu Rejonowego), że z chwilą zasądzenia odszkodowa-
nia za nieuzasadnione rozwiązanie stosunku pracy, świadczenie staje się świadcze-
niem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c. W tej sytuacji nie może być mowy o
potrącaniu na podstawie art. 498 k.c. wierzytelności pracownika i pracodawcy zwią-
zanych z wymienionymi świadczeniem i odszkodowaniem. Dlatego uzasadnione
okazały się także zarzuty naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 410 § 2 k.c., art.
498 k.c. i art. 499 k.c. Natomiast rozważanie zarzutów dotyczących art. 17a i 17c ust.
1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługują-
cych Skarbowi Państwa jest w tym stanie rzeczy bezprzedmiotowe.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================