Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 37/09
POSTANOWIENIE
Dnia 17 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie ze skargi uczestniczki postępowania H.M.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego w O.
z dnia 30 października 2008 r., sygn. akt [...],
w sprawie z wniosku „M.” Spółki Jawnej
przy uczestnictwie[...],
o zniesienie współużytkowania wieczystego i współwłasności budynków
oraz przekazanej do dalszego rozpoznania łącznie ze sprawą
o zniesienie współużytkowania wieczystego
sprawy z powództwa Powiatu O.
przeciwko „M.” Spółki Jawnej, J.C., W.C., L.T. i B.T.
o ustalenie nieważności umowy [...]po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w
Izbie Cywilnej
w dniu 17 września 2009 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w O. postanowieniem z dnia 30 października 2008 r. oddalił
apelacje wnioskodawcy i uczestniczki postępowania H.M. od postanowienia Sądu
Rejonowego w O. z dnia 19 maja 2008 r., znoszącego współużytkowanie wieczyste
działek gruntu oznaczonych numerami ewidencyjnymi 117/50, 117/51, 117/52,
117/53 i 117/54, położonych w O. przy ulicy M. oraz P. oraz współwłasność
budynku posadowionego na działkach nr 117/50, 117/51 i 117/52, stanowiącego
odrębny od gruntu przedmiot własności.
Uczestniczka postępowania H.M. złożyła skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w O. z
dnia 30 października 2008 r., opierając ją na obu podstawach określonych w art.
4241
k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuciła błędną
wykładnię art. 235 § 2 k.c., art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) oraz art.
7 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z
2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.). Podstawę naruszenia przepisów postępowania
wypełniła zarzutem obrazy art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez ich
niezastosowanie. Skarżąca podniosła, że wydanie skarżonego orzeczenia
wyrządziło jej szkodę, gdyż Prokuratura Rejonowa w O. w dniu 14 października
2007 r. wniosła przeciwko niej akt oskarżenia o dokonanie oszustwa na szkodę
osób zamieszkałych w budynkach położonych przy ulicy P. 8 i 9 przez pobranie od
nich opłat notarialnych z tytułu sporządzenia umów nabycia odrębnej własności
lokali i udziałów we współużytkowaniu wieczystym gruntu. W konkluzji wniosła o
stwierdzenie, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne ze wskazanymi wyżej
przepisami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności wypada odnieść się do kwestia legitymacji formalnej
(procesowej) skarżącej do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
wskazanego w niej orzeczenia. Wymieniona skarga przysługuje bowiem
zasadniczo jedynie stronie lub uczestnikowi postępowania.
3
Zaskarżone orzeczenie wydane zostało w sprawie z wniosku o zniesienie
współużytkowania wieczystego i współwłasności budynków, z którą połączona
została do łącznego rozpoznania sprawa z powództwa Powiatu O. przeciwko
wnioskodawcy oraz J.C., W.C., L.T. i B.T. o ustalenie nieważności umowy, będącej
źródłem praw objętych wymienionym wnioskiem. W postępowaniu poprzedzającym
wydanie zaskarżonego postanowienia, zarówno przed Sądem pierwszej jak i
drugiej instancji, brała udział - w charakterze uczestnika postępowania - skarżąca,
będąca notariuszem sporządzającym umowy, których ważność została we wniosku
zakwestionowana. Takie podmiotowe ukształtowanie postępowania w
przedmiotowej sprawie nasuwa istotne zastrzeżenia.
Zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c. zainteresowanym, a więc ewentualnym
uczestnikiem postępowania nieprocesowego jest każdy, czyich praw dotyczy wynik
sprawy. Interes prawny w postępowaniu nieprocesowym nie wynika zazwyczaj, tak
jak w procesie, z naruszenia lub zagrożenia sfery prawnej określonej osoby, lecz
z pewnych zdarzeń prawnych, które wywołują konieczność uregulowania
wiążących się z nimi stosunków prawnych i stwarzają obiektywną potrzebę
wszczęcia postępowania lub wzięcia w nim udziału (zob. uzasadnienie uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1981 r., III CZP 2/81, OSNCP 1981, nr 8, poz.
144). Sąd obowiązany jest z urzędu czuwać z jednaj strony nad tym, aby w sprawie
brali udział wszyscy zainteresowani, z drugiej zaś – aby uczestnikami nie stały się
osoby przypadkowe. Stosownie do dokonanych w tym zakresie ustaleń, powinien
wezwać do udziału w sprawie osobę zainteresowaną, która nie jest uczestnikiem
postępowania (art. 510 § 2 k.p.c.), bądź też odmówić dopuszczenia do udziału
w sprawie osobie, która nie jest zainteresowana jej wynikiem (art. 510 § 1 zdanie
trzecie k.p.c.).
Niewątpliwie w postępowaniu zmierzającym – jak w rozpoznawanej sprawie
- do przekształcenia struktury prawnej budynku i działki gruntu, na której został on
wzniesiony, a więc mającym wywrzeć wpływ na sferę praw i obowiązków
właścicieli wyodrębnionych lokali, zainteresowanymi w rozumieniu art. 510 § 1
k.p.c. są właścicieli tych lokali (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21
października 1983 r., IV CR 346/83, OSNCP 1984, nr 5, poz. 84), nie zaś notariusz
sporządzający umowy będące źródłem dotychczasowych praw do gruntu
4
i budynków. Z motywów zaskarżonego postanowienia nie wynika, aby kwestia
zainteresowania skarżącej wynikiem sprawy była przedmiotem badania sądu.
Niemniej jednak postępowanie w sprawie toczyło się z jej uczestnictwem i z jej też
udziałem uległo zakończeniu. Oznacza to, iż Sądy obu instancji nie skorzystały
z uprawnienia do odmowy dopuszczenia skarżących do wzięcia udziału w sprawie
(art. 510 § 1 k.p.c. zd. 3). Nie doszło zatem do podważenia legitymacji procesowej
skarżącej. Pozwala to stwierdzić, że skarga uczestniczki postępowania H.M. nie
może być odrzucona, jako wniesiona przez podmiot nieuprawniony. To, czy
kwestionowane orzeczenie oddziałuje na sytuację prawną skarżącej, podlegać
zatem musi rozważeniu w ramach oceny zasadności skargi.
Przechodząc do tej oceny należy zauważyć, że przesłanką zasadności
skargi jest nie tylko stwierdzenie, że zaskarżone orzeczenie wydane zostało
niezgodnie z prawem, ale także ustalenie, że skutkiem wydania tego orzeczenia
było powstanie szkody po stronie skarżącego. Jakkolwiek postępowanie ze skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie jest
postępowaniem stricte odszkodowawczym, gdyż jego celem jest jedynie uzyskanie
przez stronę wymaganego w art. 4171
§ 2 k.c. prejudykatu, pozwalającego stronie
dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa, to jednak już w tym postępowaniu
istnienie szkody musi być należycie uprawdopodobnione. Spoczywający na
skarżącym w tym zakresie obowiązek wynika jednoznacznie z treści art. 4245
§ 1
pkt 4 k.p.c. Skarżący musi przy tym wykazać, że szkoda pozostaje w normalnym
związku przyczynowo-skutkowym z wydaniem zaskarżonego orzeczenia.
Skarżąca, żądając stwierdzenia niezgodności z prawem postanowienia
oddalającego jej apelację od orzeczenia uwzględniającego wniosek o zniesienie
współużytkowania wieczystego i współwłasności budynków wskazała,
że rozstrzygnięcie to wywołało po jej stronie szkodę, gdyż wniesiono przeciwko niej
do sądu, szeroko nagłośniony w mediach, akt oskarżenia o oszustwo polegające
na pobraniu opłat za sporządzenie aktów notarialnych ustanawiających odrębną
własność lokali mieszkalnych w budynkach przy ulicy P. w O. i przenoszących
własność tych lokali w sytuacji, w której udziały w tej nieruchomości nabyły
wcześniej osoby zamieszkałe w innym budynku. Skarżąca w istocie wskazała na
wystąpienie, wskutek wydania zaskarżonego postanowienia, szkody niemajątkowej,
5
która może usprawiedliwiać skargę. Skarga będąca przedmiotem rozpoznania
spełnia zatem formalnie wymóg stawiany w art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.
Przesłanka powstania szkody podlega jednak również merytorycznej
kontroli w toku rozpoznawania skargi. Stwierdzenie, że szkoda nie powstała,
uniemożliwia wydanie orzeczenia uwzględniającego skargę (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 25 maja 2007 r., I CNP 17/07, niepubl. oraz z dnia 14 marca
2008 r., IV CNP 212/07, niepubl.). Przypadek taki niewątpliwie zachodzi
w rozpoznawanej sprawie. Zaskarżone postanowienie nie oddziałuje na sytuację
prawną skarżącej. Kwestia ważności sporządzonych przez nią - w formie aktu
notarialnego - umów stanowiła jedynie przesłankę kwestionowanego
rozstrzygnięcia. Zaskarżone orzeczenie nie ma mocy wiążącej w postępowaniu
karnym. Wreszcie – jak wskazuje sama skarżąca – akt oskarżenia wniesiony został
do sądu przed wydaniem postanowienia oddalającego jej apelację. Okoliczności
te nie pozwalają uznać, że pomiędzy wskazywaną szkodą a wydaniem
zaskarżonego orzeczenia zachodzi normalny związek przyczynowy.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.