Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 149/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Kazimiery J.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w O.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 listopada 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 2 lipca 2008 r., uwzględniając
powództwo Kazimiery J. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w O., stwierdził
nieważność uchwały zarządu tej Spółdzielni nr 79/2007/Uwł./K1 z dnia 11 stycznia
2008 r. oraz poprzedzającej ją uchwały nr 79/2007/Uwł. z dnia 5 grudnia 2007 r.,
wstrzymał – w drodze zabezpieczenia – proces uwłaszczenia nieruchomości
położonej w O. przy ulicy D. […] i orzekł o kosztach procesu. Rozstrzygnięcie to
oparte zostało na następujących ustaleniach i wnioskach.
Powódce przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego
nr 30 w budynku przy ulicy D. […] w O., będącego w zasobach pozwanej.
Powódka, podobnie jak inne osoby, które uzyskały przydział lokalu przed jego
zasiedleniem, korzysta z piwnicy przekazanej jej protokołem zdawczo-odbiorczym.
Zarząd pozwanej Spółdzielni podjął w dniu 5 grudnia 2007 r. uchwałę
nr 79/2007/Uwł. w sprawie określenia odrębnej własności lokali znajdujących się na
nieruchomości zabudowanej wymienionym wyżej budynkiem. W uchwale do
wspólnych części nieruchomości zaliczone zostały klatki schodowe, piwnice,
wózkownie, pralnie, suszarnie i pomieszczenia techniczne wraz ze znajdującymi się
w nich urządzeniami. W punkcie 2 uchwały wskazano, że przedmiot odrębnej
własności lokali, ich położenie, oznaczenie oraz przypadające poszczególnym
mieszkańcom udziały we współwłasności nieruchomości wspólnej określa załącznik
do uchwały, stanowiący jej integralna część.
W dniu 11 stycznia 2008 r. zarząd Spółdzielni uchwałą nr 79/2007/Uwł./K1
dokonał korekty uchwały nr 79/2007/Uwł., wykreślając z niej pkt 1 lit. b oraz nadając
nowe brzmienie pkt 1 lit. c, w którym łączną powierzchnię użytkową 180 lokali
w budynku przy ulicy D. […] określono na 7.867,55 m2
. W związku z korektą
powierzchni lokali znajdujących się na ostatniej kondygnacji budynku zmieniono
również treść załącznika nr 1 do uchwały nr 79/2007/Uwł. oraz wykreślono kolumny
pod tytułem „z lokalem związany jest udział w działce 104-67/8 w wysokości”. Do
uchwały korygującej dołączono załącznik o zmienionej treści.
Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżone uchwały stanowią integralną całość
i wzajemnie się uzupełniają. Wynika to nie tylko z samego oznaczenia uchwały
3
nr 79/2007/Uwł./K1, ale również z tego, że jedynie na podstawie obu uchwał,
odczytywanych łącznie, możliwe byłoby – po ich uprawomocnieniu się –
ustanowienie odrębnej własności lokali i przeniesienie ich własności na osoby
uprawnione. Tym samym wniesienie przez powódkę pozwu w terminie 30 dni od
doręczania jej uchwały korygującej było skuteczne także w odniesieniu do uchwały
skorygowanej.
Odnosząc się do zarzutów kwestionujących ważność zaskarżonych uchwał
Sąd Okręgowy wskazał, że piwnica użytkowana przez powódkę winna stanowić –
zgodnie z art. 42 ust. 3 pkt 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – część
składową wyodrębnionego lokalu nr 30. Stosownie jednak do treści art. 42 ust. 7
wymienionej ustawy, decyzję o przynależności do lokalu, jako jego części
składowych, pomieszczeń przynależnych podejmuje zarząd spółdzielni. Zaliczenie
do części wspólnych nieruchomości piwnicy przyporządkowanej do lokalu
zajmowanego przez powódkę nie może być zatem uznane za niezgodne z prawem.
Decyzja zarządu pozwanej Spółdzielni narusza natomiast interes prawny powódki.
Skoro posiada ona i użytkuje samodzielnie określoną piwnicę, to przyznanie prawa
do tego pomieszczenia pozostałym mieszkańcom jest dla niej krzywdzące. Narusza
też jej uprawnienie do niezakłóconego korzystania z posiadanej dotychczas
piwnicy. Powyższa wadliwość zaskarżonych uchwał uzasadnia żądanie
stwierdzenia ich nieważności bez potrzeby rozważania dalszych zarzutów
podniesionych przez powódkę, dotyczących powierzchni działki, na której
usytuowany jest budynek z wyodrębnionymi lokalami.
Sąd Apelacyjny na sutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 20 listopada
2008 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, ze powództwo oddalił i
orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zapatrywania, że zaskarżone uchwały stanowią
integralną całość. Wskazał, że uchwała nr 79/2007/Uwł. zawiera treść określoną
w art. 42 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Może ona stanowić
podstawę oznaczenia lokali i przypadających na nie udziałów w nieruchomości
wspólnej przy zawieraniu umów o ustanowienie odrębnej własności lokali
i przeniesienie własności tych lokali na rzecz uprawnionych. Uchwała
4
n 79/2007/Uwł.K1 korygowała jedynie niektóre elementy treści uchwały pierwotnej,
jednak nie te, które kwestionowała powódka (dotyczące piwnic). Stanowisko Sądu
pierwszej instancji, wedle którego jakakolwiek zmiana pierwotnej uchwały
otwierałaby możliwość jej wzruszenia także w części nie objętej korektą, jest
bezpodstawne.
Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny wskazał, że zaliczenie przez
zarząd pozwanej Spółdzielni piwnic do części nieruchomości wspólnej nie narusza
art. 43 ust. 3 pkt 2 i ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ani interesu
prawnego powódki, bądź jej uprawnienia. W zebranym w sprawie materiale nie ma
dowodów wskazujących na to, że dotychczasowy sposób korzystania z piwnic
może być zakłócony z chwilą zawarcia umów o ustanowienie odrębnej własności
lokali i o przeniesienie własności tych lokali. Nie ma też żadnych przeszkód, aby
rozwiązanie przyjęte przez zarząd zostało w przyszłości – w razie potrzeby –
zmienione. Skoro wszystkie osoby uprawnione finansowały w wymaganym zakresie
budowę swoich lokali, nie może być mowy o zubożeniu niektórych z nich wskutek
zaliczenia piwnic do części wspólnej nieruchomości. Regulacja zawarta w art. 42
ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych adresowana jest do zarządu
spółdzielni, który podejmuje decyzję o przynależności piwnic do poszczególnych
lokali przy uwzględnieniu przesłanek określonych w tym przepisie.
Sąd Apelacyjny stwierdził również, że powódka nie wykazała, aby
wyodrębnienie działki, na której posadowiony jest budynek nastąpiło z naruszeniem
art. 40 i 41 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powódka podniosła zarzuty naruszenia:
- art. 386 § 4 w związku z art. 382 k.p.c. polegające na dokonaniu przez Sąd
Apelacyjny samodzielnej oceny zarzutu powódki przeciwko zaskarżonej
uchwale pomimo nierozpoznania tego zarzutu przez Sąd Okręgowy;
- art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przez wadliwe uznanie,
że powódka naruszyła termin do zaskarżenia uchwały zarządu Spółdzielni;
- art. 42 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych przez wadliwe uznanie, że zaliczenie użytkowanej przez
5
powódkę i przyporządkowanej do jej lokalu piwnicy do pomieszczeń wspólnych
nie narusza prawa i interesu powódki.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżając uchwały nr 79/2007/Uwł. i nr 79/2007/Uwł./K1 zarządu
pozwanej Spółdzielni powódka wskazała, że są one sprzeczne z prawem oraz
naruszają jej interes prawny, gdyż nieprawidłowo zaliczają piwnice do
pomieszczeń wspólnych, a wyodrębniona działka, na której posadowiony jest
budynek przy ulicy D. […] w O., obejmuje tereny niepotrzebne jego mieszkańcom.
Sąd Apelacyjny, oceniając tak sformułowane żądanie pozwu uznał, że nie
zasługuje ono na uwzględnienie z dwóch zasadniczych przyczyn. Przede
wszystkim wskazał, że wymienione uchwały nie pozostają ze sobą w integralnym
związku uzasadniającym dokonanie ich łącznej oceny z punktu widzenia
przesłanek określonych w art. 43 ust. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U z 2003 r. Nr 119, poz. 873 ze
zm.; dalej: „u.s.m.”). Pierwsza z tych uchwał zawiera bowiem wszystkie elementy
treści wymagane art. 42 ust. 3 u.s.m. i nie została zaskarżona przez powódkę
w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia, druga zaś nie odnosiła się do kwestii
przynależności piwnic do wyodrębnionych lokali. Uchwałą korygującą dokonano
natomiast skreślenia pkt „b” uchwały pierwotnej, przewidującego, że osoba, na
której rzecz ustanowiono i przeniesiono odrębną własność lokalu uzyskuje udział
w gruncie stanowiącym drogę dojazdową do budynku. W tym zaś zakresie
powódka uchwały korygującej nie zaskarżyła. Niezależnie od tych argumentów Sąd
Apelacyjny uznał, że decyzja zarządu pozwanej o zaliczeniu piwnic do części
nieruchomości wspólnej nie narusza art. 42 ust. 2 pkt 3 u.s.m. i została podjęta
zgodnie z art. 42 ust. 7 u.s.m.
Podniesionym w skardze kasacyjnej zarzutom, kwestionującym trafność
zapatrywania Sądu Apelacyjnego, nie można odmówić słuszności.
Zgodnie z art. 42 u.s.m., spółdzielnie mieszkaniowe zostały zobowiązane do
określenia – w drodze uchwały zarządu spółdzielni - przedmiotu odrębnej własności
lokali w należących do nich nieruchomościach, w celu umożliwienia osobom
6
uprawnionym przekształcenia przysługujących im spółdzielczych praw do lokali
w prawa odrębnej własności lokali. Uchwała zarządu spółdzielni musi zawierać
m.in. oznaczenie nieruchomości obejmującej budynek wraz z gruntem
przynależnym do tego budynku, jako podstawową nieruchomość ewidencyjną,
w którym ustanawia się odrębną własność lokali, określać rodzaj, położenie
i powierzchnię lokali oraz pomieszczeń do nich przynależnych, a także wielkość
udziałów we współwłasności nieruchomości wspólnej związanych z odrębną
własnością każdego lokalu (art. 42 ust. 3 pkt 2 i 3 u.s.m.). Decyzja w kwestii
przynależności do lokalu, jako jego części, pomieszczeń przynależnych
pozostawiona została zarządowi spółdzielni (art. 42 ust. 7 u.s.m.). Zarząd nie może
jednak korzystać z tego uprawnienia w sposób nieskrępowany, co wynika
jednoznacznie z treści art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. w brzmieniu ustalonym ustawą z
dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 25, poz. 873). Zgodnie z tym przepisem
uchwała zarządu spółdzielni powinna określać rodzaj, położenie i powierzchnię
lokali oraz pomieszczeń przynależnych, w tym piwnic lub pomieszczeń
gospodarczych, o ile piwnica lub pomieszczenie gospodarcze są
przyporządkowane danemu lokalowi, a władający lokalem faktycznie użytkuje
piwnicę lub pomieszczenie gospodarcze. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, na
gruncie tego unormowania, prezentowany jest pogląd, podzielany przez skład
orzekający, iż o przyporządkowaniu piwnicy do lokalu mieszkalnego można mówić
zarówno w sytuacji, gdy w przydziale lokalu mieszkalnego wskazano, że do tego
lokalu przynależna jest określona piwnica, jak i wtedy, gdy – jak miało to miejsce w
rozpoznawanej sprawie – został sporządzony protokół przekazania piwnicy
określonej osobie albo jeżeli przyporządkowanie nastąpiło przez konkretne
czynności faktyczne (zob. wyrok SN z dnia 12 marca 2009 r., V CSK 373/08,
niepubl. oraz uchwałę SN z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 14/09, niepubl.).
W tym ostatnim orzeczeniu wyrażony został pogląd, że nieważna jest uchwała
zarządu spółdzielni, niezaliczająca piwnicy jako pomieszczenia przynależnego do
lokalu mieszkalnego w sytuacji, gdy piwnica przyporządkowana jest do tego lokalu
i pozostaje w użytkowaniu osoby, której przysługuje spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu.
7
Trzeba zauważyć, że do określenia wielkości udziałów we współwłasności
nieruchomości wspólnej dla każdego lokalu, dokonywanego w uchwale zarządu
spółdzielni, mają – stosownie do art. 42 ust. 4 u.s.m. – odpowiednie zastosowanie
przepisy art. 3 ust. 3-6 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (jedn.
tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.; dalej: „u.w.l.”). Oznacza to, że udział
właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada
stosunkowi powierzchni użytkowej wraz z powierzchnią pomieszczeń
przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz
z pomieszczeniami do nich przynależnymi (art. 3 ust. 3 u.w.l.). Do wyznaczenia
wspomnianego stosunku niezbędne jest zatem określenie, oddzielnie dla każdego
samodzielnego lokalu, jego powierzchni użytkowej wraz z powierzchnią
pomieszczeń do niego przynależnych (art. 3 ust. 4 u.w.l.).
W świetle przytoczonych unormowań i ich wykładni dokonanej w powołanych
judykatach, nie można zgodzić się z zapatrywaniem Sądu Apelacyjnego
wskazującym na brak integralnej więzi pomiędzy zaskarżonymi uchwałami,
umożliwiający dokonanie oceny uchwały korygującej w oderwaniu od uchwały
pierwotnej. Uchwałą korygującą, co wynika jednoznacznie z ustaleń przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku, dokonano wszakże ingerencji w określenie
udziałów w nieruchomości wspólnej przyjęte – w sposób wadliwy – w uchwale
nr 79/2007/Uwł. Odmienna nieuprawniona ocena Sądu Apelacyjnego wzajemnych
relacji pomiędzy tymi uchwałami nie pozwala skutecznie odeprzeć podniesionych
w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Uznanie, że zaskarżone uchwały, w zakresie obejmującym określenie części
wspólnych nieruchomości, są zgodne z prawem i że zachodzi potrzeba dokonania
oceny zasadności kolejnego zarzutu wadliwości tych uchwał (z powodu
niewłaściwego wyodrębnienia działki, na której posadowiony został budynek),
pominiętego przez Sad pierwszej instancji i nie objętego zarzutami apelacji, istotnie
winny skłonić Sąd Apelacyjny do zastosowania art. 386 § 4 k.p.c. Skoro jednak
ocena przyjęta za podstawę powyższego zapatrywania okazała się błędna, zarzut
naruszenia tego przepisu nie ma w sprawie znaczenia.
8
Z tych też względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 orzekł, jak
w sentencji.