Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 października 2009 r., III CZP 71/09
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Wiesława B. przy udziale
dłużników Tomasza Ś. i Bożeny Ś. o egzekucję własnościowego spółdzielczego
prawa do lokalu mieszkalnego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 7 października 2009 r. zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2009 r.:
"Czy zakreślony w art. 984 § 2 k.p.c. termin do złożenia wniosku o przejęcie
nieruchomości podlega przywróceniu w trybie art. 168 w związku z art. 13 § 2
k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Termin, o którym mowa w art. 984 § 2 k.p.c., jest terminem zawitym
prawa materialnego.
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w Szczecinie do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne powstało w sprawie egzekucyjnej, w której druga bezskuteczna
licytacja przeprowadzona została w dniu 8 września 2008 r. (poniedziałek),
natomiast wniosek o przejęcie – będącego przedmiotem licytacji – własnościowego
prawa do lokalu mieszkalnego wierzyciel zgłosił w dniu 16 września 2008 r.
(wtorek). Sąd Rejonowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 10 listopada 2008 r.,
uznając, że uchybienie przez wierzyciela tygodniowemu terminowi przewidzianemu
w art. 984 § 2 k.p.c. nastąpiło bez jego winy, przywrócił ten termin, udzielił przybicia
na rzecz wierzyciela i nakazał pobranie z tego tytułu opłaty.
Sąd Okręgowy w Szczecinie, rozpoznając zażalenie dłużników na
postanowienie co do przybicia, powziął wątpliwość przedstawioną w zagadnieniu
prawnym wydanym na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Wskazał, że wniosek o
przejęcie nieruchomości wniesiony bez jednoczesnego złożenia rękojmi podlega,
jako dotknięty brakami formalnymi, uzupełnieniu na podstawie art. 130 § 1 w
związku z art. 13 § 2 k.p.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2002 r.,
III CZP 84/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 122). W ocenie Sądu Okręgowego oznacza
to, że do takiego wniosku – jako pisma procesowego – należy stosować przepisy o
przywróceniu uchybionego terminu procesowego (art. 168 i nast. k.p.c.).
Stanowisku temu można jednak przeciwstawić pogląd – wprawdzie prezentowany w
odniesieniu do terminu przewidzianego w art. 982 § 2 k.p.c., ale ze względu na
podobieństwo regulacji mający zastosowanie do terminu wskazanego w art. 984 § 2
k.p.c. – że termin do złożenia wniosku o przejęcie nieruchomości na własność jest
terminem prekluzyjnym, a uchybienie mu uzasadnia odmowę udzielenia przybicia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Termin tygodniowy przewidziany w art. 984 § 2 k.p.c., niezależnie od tego, czy
zostanie uznany za materialnoprawny czy procesowy, oblicza się według przepisów
prawa cywilnego (art. 165 k.p.c.). Przepis art. 112 k.c. określa, kiedy kończy się
termin liczony w tygodniach, nie wskazuje natomiast kiedy się rozpoczyna. Wobec
tego, że termin oznaczony w tygodniach kończy się z upływem dnia, który nazwą
odpowiada początkowemu dniowi terminu, a przyjęta w art. 111 § 2 k.c. reguła
liczenia terminu dotyczy wyłącznie terminu oznaczonego w dniach, należy uznać, iż
nie ma ona zastosowania przy obliczaniu terminu tygodniowego. Innymi słowy,
dzień, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące punkt wyjścia do liczenia terminu
tygodniowego, jest pierwszym dniem terminu tygodniowego. Skoro więc licytacja
odbyła się w dniu 8 września 2008 r. (poniedziałek), a wniosek, o którym mowa w
art. 984 § 2 k.p.c. należało złożyć „w ciągu tygodnia po licytacji”, termin ten upływał
w następny poniedziałek. Wniosek o przejęcie nieruchomości na własność złożony
został we wtorek, a więc po upływie terminu.
O charakterze terminu nie decyduje okoliczność, w jakim akcie prawnym
został umiejscowiony, nie ma zatem znaczenia, czy jest to akt prawny obejmujący
prawo postępowania cywilnego czy prawo materialne. Nie decyduje o tym także
długość terminu; decydujące znaczenie ma rodzaj uprawnienia, realizowanego w
terminie wskazanym przez ustawodawcę. Do dochodzenia uprawnień składających
się na określone prawo podmiotowe przewidziane są terminy materialnoprawne,
natomiast dla uprawnień (obowiązków) procesowych – terminy procesowe. Oba
rodzaje uprawnień dochodzone są przed sądem przez ich zgłoszenie w piśmie
procesowym, np. zgłoszenia żądania o zwolnienie zajętego przedmiotu spod
egzekucji sądowej (art. 841 § 1 i 3 k.p.c.) lub administracyjnej (art. 842 § 1 i 2 k.p.c.)
oraz wniesienia środka odwoławczego dokonuje się w drodze czynności
procesowej przez złożenie pisma procesowego. Nie oznacza to, że forma, w jakiej
oba rodzaje uprawnień są zgłaszane, decyduje o charakterze terminu
przewidzianego w przepisach poświęconych tym uprawnieniom.
Z tych względów okoliczność, że wniosek o przejęcie na własność
nieruchomości, o którym mowa w art. 984 § 2 k.p.c., podlega – jak stwierdził Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 30 stycznia 2002 r., III CZP 84/01 – ocenie z punktu
widzenia wymagań formalnych, do których Sąd Najwyższy zaliczył złożenie rękojmi,
nie może stanowić argumentu na rzecz stanowiska, że przewidziany w tym
przepisie termin złożenia wniosku jest terminem procesowym, nie zaś
materialnoprawnym. Wierzyciel składając wniosek o przejęcie na własność
nieruchomości (art. 984 § 2 k.p.c.), podobnie jak powód, wnosząc powództwo
przewidziane w art. 841 lub art. 842 k.p.c., realizuje przysługujące mu uprawnienie,
które w razie uwzględnienia kształtuje jego prawa majątkowe. Z tych względów
tygodniowy termin przewidziany w art. 984 § 2 k.p.c. należy kwalifikować –
podobnie jak terminy przewidziane w art. 841 i 842 k.p.c. – jako termin zawity prawa
materialnego.
Sąd Najwyższy w uchwale z 4 lipca 1973 r., III CZP 28/73 (OSNCP 1974, nr 3,
poz. 42) oraz wyroku z 6 listopada 1973 r., III CRN 220/73 (OSPiKA 1975, nr 4,
poz. 93), kwalifikując czternastodniowy termin do wytoczenia powództwa, o którym
mowa w art. 842 k.p.c. jako termin prawa materialnego o charakterze prekluzyjnym,
wskazał, że wprawdzie ustawodawca nie przewidział – w razie uchybienia temu
terminowi – wygaśnięcia uprawnienia do wytoczenia powództwa o zwolnienie
zajętego przedmiotu od egzekucji administracyjnej, ale mimo to termin ten swym
charakterem nie różni się od terminów zawitych przewidzianych w prawie
materialnym. W razie uchybienia mu, wniesienie wspomnianego powództwa należy
uznać za niedopuszczalne. Należy podzielić argument, że art. 842 k.p.c. nie
dotyczy uprawnień procesowych strony; jego zadaniem jest ograniczenie w czasie
możności wytoczenia wymienionego w nim powództwa. Pogląd ten dominuje w
literaturze i został wyrażony również w odniesieniu do, także krótkiego, terminu
miesięcznego przewidzianego dla powództwa, o którym mowa w art. 841 § 3 k.p.c.
Przekonanie o materialnoprawnym charakterze terminu do wytoczenia powództwa
podzielane jest ponadto na tle konstrukcyjnie analogicznego powództwa o
wyłączenie przedmiotu z masy upadłości (art. 74 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.).
W odmiennym stanowisku, opartym na argumentach, które częściowo odnieść
można także przy próbie kwalifikowania terminu przewidzianego w art. 984 § 2
k.p.c., jego zwolennicy podkreślają, że powództwo, o którym mowa w art. 842 § 2
k.p.c., jest powództwem o ukształtowanie stanu procesowego. Ponadto wskazuje
się, że uznanie materialnego charakteru terminu – wobec niemożności jego
przywrócenia – byłoby zbyt drastycznym ograniczeniem możliwości domagania się
zwolnienia od egzekucji.
O charakterze terminu nie może decydować jego długość, zwłaszcza że
wprowadzenie krótkich terminów do zrealizowania uprawnień przewidzianych w art.
841 § 3, art. 842 § 2 i art. 984 § 2 k.p.c., na które – jak zaznaczono – składają się
określone prawa podmiotowe, nie zaś uprawnienia (obowiązki) procesowe,
podyktowane zostało charakterem dochodzonych praw i koniecznością
zdyscyplinowania osób uprawnionych w celu szybkiego wyjaśnienia, czy i w jakim
zakresie osoby te chcą skorzystać z przysługujących im praw.
Nie przekonuje również sięganie do koncepcji, że powództwa przewidziane w
art. 841 § 3 i art. 842 § 2 k.p.c. są powództwami o ukształtowanie stanu
procesowego, a zatem termin do ich wniesienia należy traktować jako termin prawa
procesowego, którego uchybienie wywołuje skutek w postaci odrzucenia pozwu.
Przyjęciu tej koncepcji stoi na przeszkodzie zamknięty katalog podstaw odrzucenia
pozwu, którego nie można rozszerzać w drodze wykładni bez wyraźnych ku temu
podstaw (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 marca
1986 r., III PZP 8/86, OSNCP 1986, nr 12, poz. 194). Należy zauważyć, że obecnie
nie obowiązuje art. 139 k.k.w. z 1969 r., pod rządami którego obrona poglądu o
procesowym charakterze terminu do wytoczenia powództwa o zwolnienie od
egzekucji miałaby większe uzasadnienie.
Nie budzi wątpliwości, że przedmiotem powództw przewidzianych w art.841 §
3 i art. 842 § 2 k.p.c., podobnie jak przedmiotem wniosku, o którym mowa w art.
984 § 2 k.p.c., nie jest dochodzenie roszczenia materialnoprawnego, lecz
wykonywanie praw kształtujących o charakterze majątkowym, terminy wskazane w
tych przepisach należy zatem traktować tak jak materialnoprawny termin
prekluzyjny. (...)
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. podjął
uchwałę, jak na wstępie.