Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 34/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. K. i D. S.
przeciwko Zespołowi Szkół w J.
o przywrócenie do pracy,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 7 października 2009 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych […]
z dnia 10 grudnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 11
września 2008 r. uznał za bezskuteczne wypowiedzenia umów o pracę dokonane w
2
stosunku do powódek B. K. i D. S. przez pozwane Publiczne Gimnazjum. Wyrok
ten zapadł w następującym stanie faktycznym.
Powódki zatrudnione były u pozwanego na podstawie umów o pracę na czas
nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy, powódka B. K. od dnia 1 września
2000 r. jako kucharz - intendent, a powódka D. S. od 30 marca 2001 r. na
stanowisku pomocnika kucharza. Do obowiązków B. K. należała: odpowiedzialność
za mienie znajdujące się w kuchni, przygotowywanie posiłków i odpowiedzialność
za ich jakość, zaopatrzenie kuchni, odpowiedzialność za czystość na terenie kuchni
i za pracę podległych jej pracowników, przestrzeganie zasad bhp oraz
wykonywanie innych prac wynikających z działalności kuchni. Z kolei powódka D.
S. miała za zadanie przygotowywać posiłki, przestrzegać zasad bhp podczas pracy
i wykonywać inne prace wynikające z działalności kuchni. Powódki swoje obowiązki
wykonywały także w czasie wakacji szkolnych. Po zakończeniu okresu dożywiania
powódki wykonywały prace gospodarcze, obsługiwały imprezy sportowe i
kulturalne, sprzątały kuchnię, „zabezpieczały sprzęt”, myły okna, ściany i podłogi,
niejednokrotnie brały udział w sprzątaniu szkoły.
Wójt Gminy J. pismem z dnia 28 marca, skierowanym do dyrektora
Gimnazjum, stwierdził, że dożywianie dzieci prowadzone jest od października do
maja, z przerwą na ferie zimowe i świąteczne; stołówka przez 6 miesięcy nie
funkcjonuje, a więc niegospodarnością jest zatrudnianie dwóch pracowników przez
cały rok w sytuacji, gdy Gminie brakuje środków na finansowanie szkół. W związku
z tym wydał polecenie służbowe zobowiązujące dyrektora Zespołu Szkół do
spowodowania zatrudnienia pracowników stołówki tylko w czasie jej
funkcjonowania, poprzez wypowiedzenie dotychczasowych umów o pracę i
zawarcie w to miejsce umów na czas określony. Do zalecanych w tym piśmie zmian
nie doszło, gdyż powódka D. S. była w ciąży. Dyrektor Zespołu Szkół w kwietniu
2008 r., w czasie tworzenia projektu arkusza organizacyjnego na rok 2008/2009,
otrzymała ustne zalecenie od wójta gminy, aby zwolniła kucharki. Zalecenie to
znalazło potwierdzenie w pisemnym poleceniu z dnia 27 maja 2008 r., w którym
wójt zobowiązał ją do rozwiązania dotychczasowych umów o pracę z pracownikami
kuchni i nawiązania nowych umów o pracę jedynie na okres dożywiania. W piśmie
tym wójt wskazał także na możliwość wydzierżawienia kuchni i stołówki i
3
przypomniał, że jako organ prowadzący szkołę prowadzi nadzór nad prawidłowym
dysponowaniem przyznanymi szkole środkami finansowymi. W odpowiedzi na
powyższe pismo Dyrektor Zespołu Szkół stwierdził, że zalecenia te są irracjonalne,
gdyż pracownicy kuchni przygotowują posiłki dla uczniów objętych dożywianiem;
kuchnia funkcjonuje od 1999 r.; zatrudnionych jest w niej dwóch pracowników na
czas nieokreślony; w ramach oszczędności w kuchni pracują osoby kierowane
przez Powiatowy Urząd Pracy; w roku szkolnym 2006/2007 pracownice kuchni
przygotowały posiłki dla 280 osób. Ponadto w okresie letnim powódka B. K.
obsługiwała półkolonie, odpowiadała za przygotowywanie posiłków w czasie
kilkudniowych wycieczek organizowanych dla uczniów; w roku szkolnym 2007/2008
kuchnia przygotowała 360 posiłków dla uczniów szkół na terenie gminy. Pracownicy
kuchni przygotowują posiłki w czasie pięciodniowych wycieczek szkolnych; w
czasie wakacji korzystają z urlopów wypoczynkowych, a po ich zakończeniu
wykonują prace porządkowe na terenie szkoły. Zdaniem dyrektora, zwolnienie
pracowników kuchni nie przyniesie oszczędności finansowych i nie będzie miało
znaczącego wpływu na budżet szkoły.
Pismami z dnia 4 czerwca 2008 r. dyrektor Zespołu Szkół wypowiedziała
powódkom umowy o pracę, ze skutkiem na dzień 30 września 2008 r. Jako
przyczynę wypowiedzenia wskazano niezatwierdzenie przez organ prowadzący w
arkuszu organizacyjnym na rok 2008/2009 dwóch etatów dla pracowników kuchni w
Zespole Szkół – z uwagi na konieczność oszczędnego gospodarowania środkami
przeznaczonym na jego funkcjonowanie. W piśmie tym poinformowano także, że po
okresie wypowiedzenia będzie możliwość zaproponowania powódkom pracy na
nowych warunkach.
Mając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że
przyczyna podana w pismach wypowiadających umowy o pracę była pozorna,
niejasna i niekonkretna, a więc wypowiedzenia naruszały przepisy art. 30 § 4 k.p. i
45 § 1 k.p.
W wyniku apelacji pozwanego Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych wyrokiem z dnia 10 grudnia 2008 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i
przywrócił powódki do pracy u pozwanego na poprzednich warunkach oraz oddalił
apelację w pozostałym zakresie. W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd
4
Okręgowy nie podzielił poglądu apelującego, że stanowiska powódek uległy
likwidacji. Jego zdaniem, przeczy temu: dalsze funkcjonowanie kuchni i stołówki,
propozycja zatrudnienia powódek w kuchni po okresie wypowiedzenia, tyle że na
czas określony, brak uchwały Rady Gminy o likwidacji tych stanowisk, w tym
likwidacji stołówki. Niezatwierdzenie w arkuszu organizacyjnym na rok 2008/2009
dwóch etatów w kuchni nie jest równoznaczne ze zmianą organizacyjną strony
pozwanej. Nieprawdziwa jest także przyczyna wskazująca na konieczność
oszczędnego gospodarowania środkami przeznaczonymi na funkcjonowanie
Zespołu Szkół, bowiem z przeprowadzonych dowodów wynika, że wójtowi nie była
znana skala oszczędności oraz że nigdy nie została przeprowadzona stosowna
kalkulacja finansowa. Ponadto środki finansowe na dożywianie dzieci są
zapewnione, tyle że dla firm zewnętrznych, które wygrałyby przetarg. W tej sytuacji
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że przyczyny podawane w
wypowiedzeniach umów o pracę były pozorne. Biorąc pod uwagę stan rzeczy
istniejący w dniu wyrokowania (upływ okresu wypowiedzenia), Sąd Okręgowy – w
miejsce uznania wypowiedzeń za bezskuteczne – orzekł o przywróceniu powódek
do pracy.
Skarga kasacyjna pozwanego oparta została na pierwszej podstawie
kasacyjnej. Zarzucono w niej naruszenia art. 30 § 4 k.p. przez przyjęcie, że
przyczyny wskazane w wypowiedzeniach umów o prace były pozorne, niejasne i
niekonkretne, art. 34a i 34b ustawy z dnia 7 września 2001 r. o systemie oświaty
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) przez przyjęcie, że organ
prowadzący szkołę, nakazując likwidacje etatów, przekroczył swoje kompetencje,
art. 59 ust. 6 i 67a tej ustawy przez przyjęcie, że likwidacja etatów w szkole
wymaga podjęcia uchwały przez radę gminy, § 10 załącznika nr 2 i § 12 załącznika
nr 3 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w
sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U.
Nr 61, poz. 624 ze zm.), przez przyjęcie, że niezatwierdzenie w arkuszu
organizacyjnym szkoły etatów powódek nie stanowi zmian organizacyjnych szkoły.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
5
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu
ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie powyższych
wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy i zasądzenie od powódek na rzecz
pozwanego zwrotu kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pozwany nie zgodził się ze stanowiskiem
Sądu Okręgowego, że stanowiska zajmowane przez powódki nie uległy likwidacji.
Likwidację tę potwierdza niezatwierdzenie przez organ prowadzący etatów przez
nie zajmowanych w arkuszu organizacyjnym szkoły na rok 2008/2009.
Wypowiedzenie umów o pracę dotychczasowym pracownikom i chęć ich
zatrudnienia w oparciu o terminowe umowy o pracę świadczy, zdaniem
skarżącego, o dostosowaniu struktury zatrudnienia do rzeczywistych potrzeb
pracodawcy, nie stanowi natomiast podstawy do twierdzenia o pozorności likwidacji
etatów. Tak samo jest w przypadku powierzenia prowadzenia stołówki podmiotowi
zewnętrznemu na podstawie umowy cywilnoprawnej. Również, to nie do sądu
należy ocena, jakie są rzeczywiste potrzeby pracodawcy i to, czy organy gminy
mają środki finansowe. Zdaniem skarżącego, Sąd oceniał racjonalność działań
pracodawcy (organów gminy), do czego nie jest powołany. Zgodnie z
obowiązującymi przepisami decyzja co do prowadzenia stołówki należała do szkoły,
stąd w przypadku jej likwidacji nie była wymagana stosowna uchwała rady gminy.
Likwidację etatów nie sposób uznać za reorganizację szkoły w rozumieniu art. 59
ust. 6 ustawy o systemie oświaty. Skarżący powołał się na orzecznictwo Sądu
Najwyższego wskazujące, że likwidacja stanowiska pracy następuje także wtedy,
kiedy obowiązki dotychczasowego pracownika powierzane są innej osobie na
podstawie umowy cywilnoprawnej (wyrok z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 541/00,
OSNAPiUS 2003 nr 11, poz. 268).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Przede wszystkim
podkreślić należy, że Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę we wskazanych w niej
granicach, a z urzędu bierze pod uwagę jedynie nieważność postępowania (art.
6
39813
§ 1 k.p.c.). Granice skargi wyznaczają jej podstawy (przepisy prawa
naruszone zdaniem wnoszącego ją) oraz uzasadnienie. Podstawą prawną
rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji (tak jak Sądu pierwszej instancji) stanowił art.
45 § 1 k.p., z uzasadnieniem, że dokonane wypowiedzenia umów o pracę były
nieuzasadnione. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przyczyna wskazywana w
wypowiedzeniach była pozorna, niejasna i niekonkretna, a Sąd drugiej instancji
podzielił to stanowisko, podkreślając przede wszystkim pozorność likwidacji
stanowisk pracy, jak też nieprawdziwość stwierdzenia o konieczności oszczędnego
gospodarowania środkami finansowymi przeznaczonymi na funkcjonowanie
pozwanego. Skarga kasacyjna kwestionująca stanowisko o braku zasadności
wypowiedzenia umowy o pracę, w której nie podniesiono zarzutu naruszenia art. 45
§ 1 k.p., nie może być uwzględniona. Ten to bowiem przepis wprowadza
wymaganie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony i bez jego powołania Sąd Najwyższy nie może rozważać, czy
wypowiedzenia umów o pracę powódkom w istocie były bezzasadne w jego
rozumieniu. Podanie w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny
pozornej (nieprawdziwej, nierzeczywistej, nieistniejącej) jest równoznaczne z
brakiem wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, co oznacza, że
wypowiedzenie jest nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Taki sam skutek
wywołuje ocena, że przyczyna wypowiedzenia co prawda istniała, ale była – ze
względu na jej wagę lub charakter – niewystarczająca dla skutecznego dokonania
wypowiedzenia. Natomiast powołany w skardze art. 30 § 4 k.p. reguluje jedynie
formalne wymaganie podania przyczyny w piśmie wypowiadającym umowę o pracę
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r., I PKN 453/98,
OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 22), które zresztą przez pozwanego zostało dopełnione,
ale samodzielnie nie może stanowić podstawy kwestionującej zasadność bądź
bezzasadność wypowiedzenia umowy o pracę. Z przepisu tego nie wynikają
bowiem bezpośrednio (bez powiązania z art. 45 § 1 k.p.) żadne roszczenia
pracownika. Z tych samych względów wskazane w zarzutach kasacyjnych przepisy
ustawy o systemie oświaty dotyczące kompetencji organu prowadzącego szkołę
(art. 34a, art. 34b i art. 59 ust. 6) oraz dotyczące uprawnień szkoły (art. 67a), a
także przepisy załączników do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
7
21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz
publicznych szkół – niepowiązane z zarzutem naruszenie art. 45 § 1 k.p. - nie są
skuteczne.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.