Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 października 2009 r., IV CSK 210/09
Do złożenia wniosku przewidzianego w art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 26
października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) o zmianę
rodzaju orzeczonego zakładu lecznictwa odwykowego uprawniony jest także
prokurator (art. 7 k.p.c.).
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sąd Najwyższy sprawie z wniosku Prokuratora Rejonowego w G. przy
uczestnictwie Marka Ś. o zmianę postanowienia w zakresie rodzaju zakładu
leczenia odwykowego, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 października 2009 r. skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia
Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 28 listopada 2008 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił
apelację Prokuratora Rejonowego w G. od postanowienia Sądu Rejonowego w
Gdyni z dnia 9 września 2008 r. oddalającego wniosek Prokuratora o zmianę
postanowienia Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 17 grudnia 2007 r. w zakresie
rodzaju zakładu lecznictwa odwykowego przez orzeczenie wobec uczestnika
postępowania Marka Ś. zobowiązania do podjęcia leczenia w stacjonarnym
zakładzie lecznictwa odwykowego.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że art. 34 ust. 2
ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi (jedn. tekst: Dz. U z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.
– dalej: "ustawa o wychowaniu w trzeźwości"), wskazujący podmioty uprawnione do
złożenia wniosku o zmianę postanowienia w przedmiocie zmiany rodzaju zakładu
lecznictwa odwykowego, jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 7 k.p.c.
Jako uprawnionych do złożenia takiego wniosku wymienia wyłącznie kuratora i
zakład leczący, a nie wymienia prokuratora. Ze względu na to, że zgodnie z art. 26
ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości o zastosowaniu obowiązku poddania się
leczeniu odwykowemu orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym, w
postępowaniu tym mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego
tylko w zakresie, w jakim postępowanie to nie zostało uregulowane w ustawie o
wychowaniu w trzeźwości. W ustawie tej ustawodawca nie odwołał się do art. 7
k.p.c., lecz w art. 26 ust. 1 oraz w art. 34 ust. 2 i 4 precyzyjnie i samodzielnie
wskazał podmioty legitymowane do inicjowania poszczególnych etapów
postępowania. W przepisach tych prokurator jest wymieniony tylko jako podmiot
legitymowany do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o zastosowanie
obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu (art. 26 ust. 3) oraz jako podmiot
uprawniony do złożenia wniosku o orzeczenie o ustaniu obowiązku poddania się
leczeniu odwykowemu przed upływem 2 lat (art. 34 ust. 4). W art. 34 ust. 2 nie
wymienia się natomiast prokuratora jako uprawnionego do złożenia wniosku o
zmianę orzeczonego zakładu leczenia odwykowego, wskazując jedynie kuratora i
zakład leczący, co zdaniem Sądu Okręgowego, zgodnie z zasadą lex specialis
derogat legi generali, wyłącza stosowanie art. 7 k.p.c. i oznacza, że prokurator nie
jest legitymowany do złożenia takiego wniosku.
W skardze kasacyjnej Prokurator zarzucił naruszenie art. 7 i 514 § 2 k.p.c.
oraz art. 34 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości przez błędną wykładnię i
bezpodstawne uznanie, że Prokurator Rejonowy w G. nie był uprawniony do
złożenia wniosku o zmianę rodzaju zakładu lecznictwa odwykowego, w którym
uczestnik powinien podjąć leczenie. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 7 k.p.c., prokurator może żądać wszczęcia postępowania w
każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu,
jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub
interesu społecznego. Jedynie w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa
rodzinnego prokurator może wytaczać powództwo tylko w wypadkach wskazanych
w ustawie. Przepis ten reguluje formy oraz przesłanki udziału prokuratora w
postępowaniu cywilnym; przyznaje prokuratorowi generalne uprawnienie do
działania w każdej przewidzianej formie we wszystkich sprawach, które
rozpoznawane są w ramach postępowania cywilnego i w procesie stanowi
podstawę uprawnienia do wytoczenia powództwa we wszystkich sprawach, poza
sprawami niemajątkowymi z zakresu prawa rodzinnego.
Wszczęcie przez prokuratora postępowania nieprocesowego nie ma żadnych
ograniczeń; w szczególności jego uprawnienie w tym przedmiocie nie jest
uzależnione od tego, czy przepis szczególny wymienia go jako uprawnionego do
złożenia wniosku inicjującego postępowanie nieprocesowe. Niezależnie zatem od
tego, czy przepisy regulujące poszczególne rodzaje spraw rozpoznawanych w
postępowaniu nieprocesowym i wskazujące osoby uprawnione do złożenia wniosku
o ich wszczęcie, wymieniają prokuratora jako uprawnionego czy nie, może on
złożyć wniosek o wszczęcie takiego postępowania na podstawie art. 7 k.p.c.
Jedynie w sprawach, w których uwzględnienie żądań zawartych we wniosku zależy
od złożenia oświadczenia woli osoby, której wniosek dotyczy, np. w sprawach o
przysposobienie, o przyjęcie lub odrzucenie spadku itp., wniosek prokuratora
wszczynający takie postępowanie może okazać się nieskuteczny, jeżeli uprawniony
nie złoży stosownego oświadczenia woli. Nie oznacza to jednak, że w takich
sprawach prokurator nie jest uprawniony do złożenia wniosku o wszczęcie
postępowania. Jak wskazano, w postępowaniu nieprocesowym generalne
uprawnienie prokuratora do wszczęcia postępowania wynika z art. 7 k.p.c., który
reguluje tę kwestię odmiennie w odniesieniu do obu trybów postępowania, wobec
czego nie ma podstaw do odpowiedniego stosowania wyrażonej w nim regulacji
dotyczącej procesu do postępowania nieprocesowego (art. 13 § 2 k.p.c.). (...)
Przenosząc te rozważania na grunt przepisów ustawy o wychowaniu w
trzeźwości należy stwierdzić, że skoro z art. 26 ust. 1 tej ustawy wynika, że
postępowanie w przedmiocie zastosowania obowiązku poddania się leczeniu
odwykowemu toczy się przed sądem rejonowym w postępowaniu nieprocesowym,
mają do niego zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące
tego postępowania, w tym art. 7 uprawniający prokuratora do złożenia wniosku o
wszczęcie takiego postępowania oraz jego poszczególnych, odrębnych etapów.
Zbędne jest zatem powtórzenie w art. 26 ust. 1 oraz w art. 34 ust. 4, że
postępowanie o orzeczenie obowiązku podjęcia leczenia odwykowego oraz
postępowanie o orzeczenie ustania obowiązku leczenia przed upływem dwóch lat
wszczyna się na wniosek m.in. prokuratora. Regulacja ta powinna ograniczać się do
wskazania innych podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o wszczęcie
takiego postępowania, gdyż uprawnienie prokuratora wynika z art. 7 k.p.c.
Unormowanie zawarte w art. 34 ust. 2, w którym prokurator nie został
wymieniony jako uprawniony do złożenia wniosku o zmianę rodzaju orzeczonego
zakładu leczenia odwykowego, jest prawidłowe i zgodne z zasadami legislacji. (...)
Przepis ten nie jest zatem przepisem szczególnym w stosunku do art. 7 k.p.c. (...)
Takie rozumienie wskazanych przepisów uzasadnione jest nie tylko zasadami
wykładni systemowej, lecz także wynika z funkcji i celu regulacji dotyczącej udziału
prokuratora w postępowaniu nieprocesowym, w szczególności w postępowaniu
orzekającym o leczeniu odwykowym, w którym interes publiczny oraz interes
społeczny rodziny i osoby poddanej obowiązkowemu leczeniu często w warunkach
istotnie ograniczających jej wolność, wymagają szczególnej ochrony, także przez
zapewnienie udziału prokuratora i możliwości wszczynania przez niego
postępowania na każdym jego etapie. Jest to konieczne tym bardziej, że art. 34 ust.
2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości nie przewiduje zobowiązanego do poddania
się leczeniu, jako podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku o zmianę rodzaju
zakładu leczącego, co Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2001 r.,
P 6/01 (OTK Zb.Urz. 2001, nr 8, poz. 248) uznał za sprzeczne z art. 45 ust. 1, art.
77 ust. 2 i art. 30 Konstytucji. Uprawnienie do złożenia takiego wniosku przez
zobowiązanego do leczenia nie wynika z przepisów ogólnych, a zatem powinien
być wskazany jako uprawniony w art. 34 ust. 2. (...)
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylił
zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.