Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 132/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o przeniesienie odpowiedzialności
za zaległe składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 27 stycznia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia
2 listopada 2007 r., w wyniku ponownego rozpoznania sprawy, oddalił odwołanie M.
K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 stycznia 2005 r. o
2
przeniesieniu na odwołującego się odpowiedzialności za zaległe składki na
ubezpieczenie społeczne.
Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.
Spółka „M." sp. z o.o. rozpoczęła działalność w dniu 1 stycznia 1999 r. W
latach 1999 i 2000 spółka wykazywała straty i nie regulowała w całości należności
na rzecz ZUS, a ewentualne ich spłaty dokonywane były w zależności od
posiadanych środków. Już od roku 2000 ZUS prowadził egzekucję wobec spółki na
kwotę 146.822,27 zł, egzekucja z rachunku bankowego spółki okazała się
bezskuteczna.
W maju 2001 r. odwołujący się jako prezes Zarządu „M." wystąpił do ZUS z
wnioskiem o rozłożenie zaległych należności na raty. Jako zabezpieczenie wniosku
M. K. wskazał majątek osobisty w postaci domu i samochodu osobowego.
Spółka czyniła starania o zawarcia kontraktu w firmą japońską, zakończone
ostatecznie niepowodzeniem. Jednakże zwołanie Zgromadzenia Wspólników
odkładano w czasie i dopiero gdy pewne było, iż do podpisania umowy z wyżej
wspomnianym kontrahentem nie dojdzie, Zgromadzenie Wspólników po
zapoznaniu się z bilansem spółki za rok 2000 podjęło w dniu 20 czerwca 2001 r.
uchwałę o postawieniu Spółki „M." w stan upadłości.
Wniosek o ogłoszenie upadłości spółki złożono w Sądzie Rejonowym w dniu
27 czerwca 2001 r., który to Sąd prawomocnym postanowieniem z dnia 30 sierpnia
2001 r. ogłosił upadłość „M." sp. z o.o. wyznaczając jednocześnie syndyka.
Ponieważ w wyniku całkowitej likwidacji majątku żaden z wierzycieli, w tym ZUS,
nie został całkowicie zaspokojony, ZUS decyzją z dnia 5 stycznia 2005 r. o
przeniósł na odwołującego się odpowiedzialność za zaległe składki na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie od tej decyzji nie zasługuje na
uwzględnienie. Wskazując na przepisy Kodeksu spółek handlowych, Ordynacji
podatkowej oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stwierdził, że
odpowiedzialność odwołującego się uzasadnia bezskuteczność egzekucji oraz zbyt
późne zgłoszenie wniosku o upadłość w sytuacji, gdy spółka wykazywała stratę od
początku swej działalności, która w kolejnym roku tylko się pogłębiła, co było
3
sygnałem, że spółka nie spłaci swoich zobowiązań. W ocenie Sądu nie doszło do
złożenia wniosku „we właściwym czasie". Nadto Sąd podniósł, iż wnioskodawca nie
spełnił trzeciej przesłanki umożliwiającej uwolnienie się od odpowiedzialności za
zobowiązania spółki. Nie wskazał majątku spółki, z którego można było
przeprowadzić egzekucję. Sąd podkreślił przy tym, że nie chodzi tu o wskazanie
jakiegokolwiek majątku spółki, ale takiego, który podlegałby egzekucji i z którego
egzekucja mogła być prowadzona skutecznie.
Wyrok ten został zaskarżony przez odwołującego się apelacją, w której
zarzucono naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotne znaczenie
dla wyniku sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie
w opisie stanu sprawy faktu wydania przez ZUS decyzji z dnia 19 listopada 2004 r.,
w której ZUS uchylił zaskarżoną decyzję w całości, uwzględniając w całości
żądanie strony, brak odniesienia się do argumentacji przedstawionej w piśmie
procesowym wnioskodawcy z dnia 25 czerwca 2007 r. w związku z tą decyzją oraz
niewyjaśnienie, jaki wpływ ma wydanie opisanej wyżej decyzji na dopuszczalność
prowadzenia postępowania w niniejszej sprawie; niedokonanie wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału dowodowego w powyższym zakresie oraz
niewyjaśnienie przez sąd meriti okoliczności nierozpatrzenia przez ZUS wniosku
"Marianno" sp. z o.o. o zawarcie układu ratalnego przed wydaniem pierwszej
merytorycznej decyzji w sprawie w dniu 26 czerwca 2001 r. Ponadto zarzucono
naruszenie prawa materialnego:
 art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 31 tej
samej ustawy oraz w związku z art. 116 Ordynacji podatkowej, poprzez
zastosowanie przepisów obu wskazanych ustaw jako podstawy do przeniesienia
na wnioskodawcę odpowiedzialności za składki na ubezpieczenie zdrowotne
oraz na Fundusz Pracy mimo braku wyraźnego do tego upoważnienia
ustawowego,
 art. 116 Ordynacji podatkowej poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie,
iż w przedmiotowej sprawie spełniona została przesłanka „bezskuteczności
egzekucji", która jest niezbędna do przeniesienia odpowiedzialności za zaległe
składki na członka zarządu w powyższym trybie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
4
sprawy względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia
27 stycznia 2009 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji wskazał, odnosząc się do zarzutów
apelacji, że brak jest podstaw do uznania, iż prawomocną decyzją ZUS z dnia 19
listopada 2004 r. M. K. został ostatecznie zwolniony z odpowiedzialności za zaległe
należności z tytułu składek, obciążające „M.” spółkę z o.o. Sąd Apelacyjny wskazał,
że przyczyną uchylenia decyzji ZUS z dnia 26 czerwca 2001 r. wspomnianą
decyzją z dnia 19 listopada 2004 r. były względy formalne – pozamerytoryczne
(decyzji z dnia 26 czerwca 2001 r. zarzucono, że organ nie wykazał przesłanki
bezskuteczności egzekucji, prowadzono ją bowiem jedynie z rachunku bankowego
spółki) nie zaś stwierdzenie faktu, że M. K. za zaległe należności z tytułu składek w
ogóle nie odpowiada.
Sąd Apelacyjny podkreślił także, że decyzja z dnia 5 stycznia 2005 r.
zapadła w oparciu o zupełnie odmienny stan faktyczny niż ten, który miał miejsce w
dniu 19 listopada 2004 r. Jak słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji wydano ją
po umorzeniu postępowania upadłościowego, a zatem w sytuacji gdy było jasne, iż
majątek M. spółki z o.o. nie wystarczy nie tylko na pokrycie kosztów dalszego
postępowania ale i spłatę wierzytelności, co jednoznacznie świadczyło o
bezskuteczności egzekucji. Zdaniem Sądu drugiej instancji w tych okolicznościach
wobec odpadnięcia przesłanki, która była przyczyną uchylenia decyzji z dnia 26
czerwca 2001 r., wydanie kolejnej decyzji przenoszącej odpowiedzialność za
zaległe należności z tytułu składek obciążające M. spółkę z o.o. na prezesa
zarządu tej spółki, było w pełni uprawnione.
Odnosząc się do zarzutu, iż Sąd pierwszej instancji bezpodstawnie nie
odniósł się do przytaczanej wyżej argumentacji skarżącego, przedstawionej także w
piśmie procesowym wnioskodawcy z dnia 25 czerwca 2007 r. i w związku z tym nie
wyjaśnił wszystkich istotnych aspektów sprawy, Sąd Apelacyjny wskazał, że
zaskarżone orzeczenie zapadło na skutek ponownego rozpoznania sprawy. Sąd
Okręgowy jak i Sąd rozstrzygający na tym etapie postępowania są zatem związane
oceną prawną i wskazaniami dokonanymi przez Sąd Apelacyjny zawartymi w
5
uzasadnieniu wyroku z dnia 12 kwietnia 2007 r. Sąd Apelacyjny we wskazanym
orzeczeniu uwzględnił fakt wydania decyzji z dnia 19 listopada 2004 r. i nie
zakwestionował na tej podstawie zasadności wydania decyzji z dnia 5 stycznia
2005 r. Sąd Okręgowy jak i Sąd Apelacyjny są wobec tego zobligowane do
przyjęcia tego stanowiska.
Stwierdzono także, że argument skarżącego, iż Sąd Okręgowy winien
ustosunkować się do zagadnienia obowiązywania w obrocie dwóch decyzji o
sprzecznej treści, gdyż wnioskodawca wcześniej nie powoływał się na te
okoliczności, nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazano, iż twierdzenie to nie
znajduje żadnego oparcia w materiale sprawy. Fakt ponownego wydania decyzji w
przedmiocie przeniesienia odpowiedzialności za zaległe należności z tytułu składek
skarżący podnosił już bowiem na samym początku postępowania tj. w odwołaniu,
nie sposób zatem przyjąć, że okoliczność ta nie została przez Sąd drugiej instancji
zauważona i oceniona a co za tym idzie powinien się do niej ustosunkować Sąd
Okręgowy ponownie rozpoznający sprawę.
Chybiony jest też zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego art. 233
§ 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie przez sąd meriti
okoliczności nierozpatrzenia przez ZUS wniosku „M." sp. z o.o. o zawarcie układu
ratalnego przed wydaniem pierwszej merytorycznej decyzji w sprawie w dniu 26
czerwca 2001 r. Art. 233 § 1 k.p.c. stanowi, iż sąd ocenia wiarygodność i moc
dowodów według swego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia
zebranego materiału. Z art. 328 § 2 k.p.c. wynika zaś, że uzasadnienie wyroku
powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie:
ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł i
przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarogodności i mocy dowodowej,
oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
Oznacza to, że ocena dowodów polega na poddaniu ich analizie według
określonych kryteriów i wyraża się w porównaniu wyników postępowania
dowodowego z przedmiotem postępowania dowodowego (tematami dowodowymi) i
w syntetyzowaniu wniosków w uzasadnieniu wyroku. W wyniku swobodnej oceny
dowodów sąd powinien więc dokonać selekcji zebranego materiału pod kątem
istotności poszczególnych jego elementów. Dalszym założeniem prawidłowej oceny
6
dowodów jest ich poprawna interpretacja dokonana w uzasadnieniu wyroku.
W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe reguły w niniejszym postępowaniu
zostały przez Sąd pierwszej instancji zastosowane prawidłowo. Sąd ustalił
wskazaną przez skarżącego okoliczność, jednakże ponieważ nie odnosiła się ona
do kwestii istotnych dla rozstrzygnięcia żadnego z przedmiotów postępowania
dowodowego, brak było podstaw do analizy jej znaczenia w uzasadnieniu wyroku.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 31 tej samej ustawy oraz w związku z art. 116
Ordynacji podatkowej, poprzez zastosowanie przepisów obu wskazanych ustaw
jako podstawy do przeniesienia na wnioskodawcę odpowiedzialności za składki na
ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy mimo braku wyraźnego do tego
upoważnienia ustawowego Sąd Apelacyjny wskazał na orzecznictwo Sądu
Najwyższego i stwierdził, że art. 32 ustawy systemowej nie wymienia konkretnych
rozwiązań prawnych co do podlegania ubezpieczeniom, ustalania składek, ich
opłacania i rozliczania, a jedynie określa zakres działania odnoszący się do
problematyki składkowej.
Oceniając spełnienie przesłanek, o których mowa w art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej Sąd drugiej instancji zauważył, że o bezskuteczności egzekucji
świadczyć może zwłaszcza postanowienie o umorzeniu postępowania
upadłościowego z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na
zaspokojenie kosztów postępowania.
Odwołujący zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenia przepisów postępowania:
 art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez brak
wystarczającego wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz brak
wystarczającego wyjaśnienia podstawy prawnej orzeczenia w świetle
podniesionego przez wnioskodawcę zarzutu istnienia w obrocie dwóch decyzji
organu rentowego wydanych w tej samej sprawie, co z uwagi na art. 16 § 1 w
związku z art. 110 i art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. uniemożliwiało organowi rentowemu
wydanie ponownej decyzji w tej samej sprawie, już poprzednio rozstrzygniętej
inną decyzją ostateczną, a także poprzez brak rozważenia, jaki jest zakres
7
sądowej kontroli decyzji organu rentowego w stosunku do naruszeń przepisów
postępowania administracyjnego, polegających na wydaniu z naruszeniem art.
16 § 1 k.p.a. dwóch decyzji w tej samej sprawie oraz wydaniu z naruszeniem
art. 110 w związku z art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. decyzji z 5 stycznia 2005 roku
mimo istnienia w obrocie decyzji z 19 listopada 2004 roku
 art. 385 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 przez oddalenie apelacji jako
bezzasadnej w wyniku wadliwego rozpoznania zarzutu apelacji dotyczącego
naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 47714
§ 2 k.p.c., polegającego na
nieuwzględnieniu przez Sąd Okręgowy odwołania i zaniechania orzeczenia co
do istoty sprawy pomimo istnienia ostatecznej decyzji organu rentowego z dnia
19 listopada 2004 r. zwalniającej wnioskodawcę M. K. od odpowiedzialności w
zakresie zaległości z tytułu nieopłacenia składek oraz na uznaniu z naruszeniem
art. 16 § 1 w związku z art. 110 i z art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a., że nie zachodzi
tożsamość przedmiotowa i podmiotowa decyzji z 19 listopada 2004 r. oraz
decyzji z 5 stycznia 2005 r. oraz że niewyeliminowanie z obrotu prawnego
decyzji z 19 listopada 2004 r. nie jest przeszkodą do ponownego orzekania
przez organ rentowy o odpowiedzialności wnioskodawcy
 art. 385 k.p.c. w związku z art. 47714a
k.p.c. przez niezastosowanie trybu
wskazanego w tym drugim przepisie pomimo istnienia podstaw do uchylenia
wyroku Sądu Okręgowego oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i
przekazania sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania w
sytuacji, gdy w sprawie z naruszeniem art. 16 § 1 w związku z art. 110 k.p.a.
wydano dwie decyzje w tej samej sprawie, a decyzja organu rentowego z dnia 5
stycznia 2005 r. była dotknięta wadą określoną w art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a., tj.
rozstrzygała sprawę już poprzednio rozstrzygniętą inną decyzją ostateczną, tj.
decyzją z 19 listopada 2004 r.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący powołał się
na występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych związanych ze
szczególnym charakterem postępowania w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych, dotyczących zakresu kognicji sądu pracy i ubezpieczeń społecznych
rozstrzygającego sprawę z zakresu ubezpieczeń społecznych w stosunku do
ewentualnych naruszeń przez organ rentowy przepisów procesowych regulujących
8
postępowanie administracyjne z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 180 § 1
k.p.a.) oraz toku postępowania w przypadku stwierdzenia, że w sprawie wydano
dwie decyzje administracyjne wzajemnie sprzeczne, przy czym pierwszej z tych
decyzji nie uchylono w trybie przewidzianym w k.p.a. i zachodzą podstawy do
przyjęcia, że druga z decyzji jest dotknięta wadą nieważności. Skarżący podkreślił,
że, mimo braku wyraźnie sformułowanej i wyartykułowanej przez ustawodawcę
kompetencji sądu powszechnego do badania legalności decyzji organów rentowych
z punktu widzenia przepisów k.p.a. możliwość taka, w jego ocenie, wynika
pośrednio z art. 47714a
k.p.c., zgodnie z którym sąd odwoławczy może uchylić
wyrok sądu pierwszej instancji wraz z poprzedzającą go decyzją organu rentowego
i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi
rentowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji
prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu lub
umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie (art. 3981
k.p.c.).
Poza zarzutem nieważności postępowania skargę kasacyjną można oprzeć na
podstawie 1) naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie, 2) naruszenia przepisów postępowania, jeżeli
uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sporu.
Zarzut naruszenia prawa powinien odnosić się do przepisów prawa, które
było stosowane przez sąd drugiej instancji. W rozpoznawanej sprawie Sąd
Apelacyjny stosował przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 31 i
32 tej ustawy) oraz Ordynacji podatkowej (art. 116), a także przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego. Nie stosował natomiast przepisów Kodeksu postępowania
administracyjnego. Zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia przez Sąd Apelacyjny
przepisów art. 16 § 1 w związku z art. 110 i w związku z art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. Nie
mogą stanowić usprawiedliwionej podstawy skargi. Dotyczy to również zarzutu
nieważności decyzji administracyjnej. W postanowieniu z dnia 28 maja 2002 r.,(II
UKN 356/01, OSNP wkł. 2002, nr 19, poz. 3) Sąd Najwyższy stwierdził, że
postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczenia społecznego
9
skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego i kwestia wad
decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania,
pozostaje poza przedmiotem tego postępowania. W związku z tym jest oczywiste,
że wśród przewidzianych w art. 4779
§ 3, 47710
§ 2 i art. 47714
k.p.c. sposobów
rozpoznania odwołania przez sąd nie przewidziano stwierdzania nieważności
decyzji organu rentowego, nawet przy odpowiednim stosowaniu art. 180 § 1 k.p.a.
Nie są usprawiedliwione zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania cywilnego art. 328 § 2 k.p.c. oraz 385 w związku z art. 47714a
k.p.c.
Uzasadnienie wyroku spełnia wymagania jakie stawia się w art. 328 § 2 k.p.c. w
odniesieniu do wyjaśnienia podstawy faktycznej wyroku oraz wyjaśnienia podstawy
prawnej wyroku. Nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 47714a
k.p.c.
Skarżący wiąże jego naruszenie z tym, że Sąd Apelacyjny miał możliwość
stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej jako dotkniętej wadą wymienioną
w art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. i w związku z tym powinien był uchylić wyrok Sądu
Okręgowego i przekazać sprawę organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.
Z przytoczonych motywów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.