Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 328/09
POSTANOWIENIE
Dnia 18 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku K.C.
przy uczestnictwie R.B. i H.B.
o wpis w księdze wieczystej hipoteki przymusowej zwykłej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu O. w S.
z dnia 23 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 23 września 2008 r. oddalił
apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Go. z dnia 18 czerwca 2008 r.,
oddalającego wnioski K.C. o wpis hipotek przymusowych zwykłych w
prowadzonych przez ten Sąd księgach wieczystych, w tym:
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 10 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 89 137,16 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł i
- w księdze wieczystej nr [...] – w kwocie 1 000 zł,
w celu zabezpieczenia wierzytelności w kwocie 106 137,16 zł, obejmującej
zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie [...]
odsetki ustawowe od kwoty 230 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2003 r. do dnia
30 czerwca 2006 r. w wysokości 81 141,16 zł oraz koszty procesu w wysokości
24 996 zł.
Sądy obu instancji, uznając za bezzasadny wniosek o wpis hipoteki
przymusowej zwykłej w kwocie 1 000 zł w księdze wieczystej nr [...], prowadzonej
dla nieruchomości o obszarze 5,81 ha, położonej w K., w której ujawnieni zostali:
Skarb Państwa jako właściciel gruntu oraz R.B. i H.B. jako użytkownicy wieczyści
po 1/2 części, ustaliły co następuje:
Prawomocnym wyrokiem z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie [...], uzupełnionym
postanowieniem z dnia 10 czerwca 2005 r., Sąd Okręgowy w S. zasądził od
uczestników R.B. i H.B. solidarnie na rzecz W.N. kwotę 23 000 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 29 sierpnia 2003 r., kwotę 20 315 zł tytułem kosztów procesu,
kwotę 4 540 zł tytułem kosztów postępowania zabezpieczającego oraz kwotę 141 zł
tytułem kosztów postępowania klauzulowego. Wierzytelność stwierdzona tym
3
wyrokiem została zabezpieczona: do kwoty 200 000 zł hipoteką kaucyjną wpisaną
w księdze wieczystej nr [...] i do kwoty 30 000 zł hipoteką kaucyjną – w księdze
wieczystej nr [...]. Wpisu obu tych hipotek dokonano na rzecz W.N. na podstawie
postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 12 marca 2004 r. o zabezpieczeniu
powództwa w sprawie zakończonej, powołanym na wstępie, wyrokiem
zasądzającym z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie sygn. akt [...]. Obecnie
wierzytelność ta przysługuje wnioskodawczyni K.C.
Sąd Okręgowy, podobnie jak Sąd Rejonowy – powołując się na stanowisko
Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 20 maja 1986 r., III CRN
86/86 ( OSNCP 1987, nr 9, poz. 139) – stwierdził, że art. 104 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm. – dalej: „u.k.w.h.”), jako przepis szczególny odnoszący się do
hipoteki kaucyjnej, wyłącza zastosowanie art. 69 u.k.w.h., w związku z czym
samodzielnie określa zakres zabezpieczenia hipoteką kaucyjną, wpisaną na
podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, odsetek oraz kosztów
postępowania. Zgodnie natomiast z art. 104 u.k.w.h., hipoteka kaucyjna
zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie
wymienionej we wpisie hipoteki. Zdaniem Sądu Rejonowego, zasądzone wyrokiem
z dnia 6 maja 2005 r. odsetki ustawowe i koszty postępowania korzystałyby
z zabezpieczenia, gdyby mieściły się w kwocie hipotek kaucyjnych wpisanych
w księgach wieczystych nr [...] i nr [...]. Ponieważ nie mieszczą się w sumie tych
hipotek, mogą być zabezpieczone jedynie przez wpis nowej hipoteki kaucyjnej (art.
102 ust. 2 w związku z art. 109 u.k.w.h.) ewentualnie – po wykreśleniu
dotychczasowych hipotek kaucyjnych – przez wpis hipoteki przymusowej zwykłej,
która zabezpieczałaby należność główną oraz odsetki i koszty postępowania.
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni oparta została na naruszeniu prawa
materialnego, tj. art. 104 i art. 109 ust. 1 u.k.w.h. przez błędną wykładnię,
polegającą na uznaniu, że odsetki za opóźnienie i koszty postępowania
w oznaczonej wysokości nie mogą być zabezpieczone hipoteką przymusową
zwykłą oraz, że w wyniku ustanowienia wnioskowanej hipoteki doszłoby do
uzyskania zabezpieczenia przewyższającego wierzytelność. Skarżąca wnosiła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego
4
w G. i nakazanie temu Sądowi, aby dokonał wpisu hipoteki zgodnie z wnioskiem,
ewentualnie uchylenie postanowień obu Sądów i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powołane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 1986 r., III CRN 86/86 – w którym wyrażony został
pogląd, że zakres zabezpieczenia hipoteką przymusową, wpisaną na podstawie
tymczasowego zarządzenia sądu, odsetek oraz kosztów postępowania określa,
odnoszący się do hipoteki kaucyjnej, szczególny przepis art. 104 w związku
z art. 111 u.k.w.h., a nie przepis art. 69 u.k.w.h. dotyczący hipoteki w ogólności –
zapadło w odmiennym, od ustalonego w niniejszej sprawie, stanie faktycznym
i dotyczyło innego zagadnienia. Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika, że po
zabezpieczeniu powództwa przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową
pozwana przeniosła własność tej nieruchomości na osobę trzecią, po czym
prawomocnym wyrokiem zasądzona została od niej kwota przewyższająca sumę
hipoteki, a sąd – na wniosek wierzycieli – nadał temu wyrokowi klauzulę
wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości, nie zastrzegając dla niego prawa
powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie
odpowiedzialności do sumy wymienionej we wpisie hipoteki. Wskazując na
konieczność takiego zastrzeżenia Sąd Najwyższy podkreślił, że nabywca
nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową, będącą jednocześnie hipoteką
kaucyjną, ponosi odpowiedzialność za wierzytelność zabezpieczoną hipoteką tylko
z nabytej nieruchomości (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.) i tylko do sumy wymienionej we
wpisie hipoteki (art. 102 ust. 1 i art. 104 u.k.w.h.). Odwoływanie się do wskazanego
postanowienia Sądu Najwyższego nie znajduje zatem usprawiedliwienia.
Według Sądu Okręgowego z uregulowania przyjętego w art. 104 u.k.w.h.
wysnuć należy wniosek, że w razie obciążenia nieruchomości hipoteką
przymusową kaucyjną, która nie zabezpiecza całej wierzytelności, a jedynie
należność główną, wierzyciel nie może skutecznie domagać się ustanowienia
hipoteki przymusowej zwykłej, zabezpieczającej pozostałą część wierzytelności
w postaci zsumowanych odsetek oraz kosztów postępowania. Stanowisko takie –
5
jak trafnie zauważyła skarżąca – pozbawia wierzyciela możliwości pełnego
zabezpieczania przysługującej mu wierzytelności, nie jest bowiem rozwiązaniem
problemu sugerowane przez Sąd Okręgowy ustanowienie – w miejsce
dotychczasowych hipotek kaucyjnych – nowej hipoteki kaucyjnej o wyższej
wysokości lub hipoteki przymusowej zwykłej, zabezpieczającej należność główną
oraz odsetki i koszty postępowania. Uszło uwagi tego Sądu, że w takiej sytuacji
musiałoby najpierw dojść do zniesienia i wykreślenia ustanowionych hipotek
kaucyjnych, czyli do ich wygaśnięcia. Takie rozwiązanie może prowadzić do
niekorzystnych dla wierzyciela skutków w zakresie pierwszeństwa, a w niektórych
wypadkach nawet do utraty wszelkiego zabezpieczenia.
Abstrahując od wskazanych skutków, trzeba zgodzić się z poglądem
skarżącej, że z art. 104 u.k.w.h., który określa zakres zabezpieczenia hipoteką
kaucyjną, nie można wywodzić zakazu zabezpieczenia odsetek oraz kosztów
postępowania, nieobjętych kwotą wymienioną we wpisie tej hipoteki, hipoteką
przymusową zwykłą. Błędnie również Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawczyni
domaga się wpisu hipoteki przymusowej zwykłej w celu zabezpieczenia odsetek
oraz kosztów postępowania, które uprzednio zostały zabezpieczone wpisem
hipotek przymusowych kaucyjnych, w związku z czym uwzględnienie tego wniosku
prowadziłoby do sytuacji, w której wierzycielka posiadałaby zabezpieczenie
hipoteczne w kwotach przewyższających przysługującą jej wierzytelność. Nie ulega
wątpliwości, że hipoteki kaucyjne nie zabezpieczają całej wierzytelności skarżącej,
skoro zostały ustanowione: do kwoty 200 000 zł na nieruchomości objętej księgą
wieczystą nr [...] i do kwoty 30 000 zł na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr
[...]. Zabezpieczają one zatem jedynie należność główną stwierdzoną
prawomocnym wyrokiem z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie [...]. Skarżąca domaga
się natomiast wpisu hipoteki w celu zabezpieczenia zasądzonych tym wyrokiem
odsetek od kwoty 230 000 zł za czas od dnia 23 sierpnia 2003 r. do dnia 30
czerwca 2006 r. oraz kosztów postępowania.
W razie zabezpieczenia hipoteką przymusową kaucyjną części
wierzytelności, obejmującej samą tylko należność główną, nie jest wyłączona
możliwość zabezpieczenia hipoteką przymusową zwykłą pozostałej części
wierzytelności w postaci zasądzonych odsetek ustawowych oraz kosztów
6
postępowania nie mieszczących się w sumie hipoteki wymienionej we wpisie.
Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajął również w postanowieniu z dnia 4 listopada
2009 r., II CSK 142/09 (niepubl.).
Wobec tego, że Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennego założenia, konieczne
stało się uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).