Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 109/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Herbert Szurgacz
Protokolant Edyta Jastrzębska
w sprawie z powództwa B. S.
przeciwko Zarządowi Dróg Wojewódzkich w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 2 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 26 lutego 2009 r.,
I. oddala skargę,
II. zasądza od powódki B. S. na rzecz pozwanego Zarządu
Dróg Wojewódzkich w K. kwotę 1350 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy dla K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2008 r. oddalił powództwo B. S. przeciwko Zarządowi
Dróg Wojewódzkich w K. o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego i
naruszającego przepisy prawa wypowiedzenia umowy o pracę i orzekł o kosztach
postępowania.
Apelacja powódki od powyższego wyroku oddalona została wyrokiem Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy w K. z dnia 26 lutego 2009 r. W pisemnych motywach
rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, z
których wynika, że powódka zatrudniona była od 31 grudnia 1999 r. w Zarządzie
Dróg Wojewódzkich w K., a od 1 stycznia 2000 r. dotychczasowy zakład pracy
powódki przejęty został w części przez Laboratorium Drogowe i Roboty
Utrzymaniowe - gospodarstwo pomocnicze przy Zarządzie Dróg Wojewódzkich w
K. i od tej daty stała się ona pracownikiem tego Laboratorium, pełniąc ostatnio
funkcję jego kierownika. Laboratorium, zgodnie z art. 3 k.p., miało przymiot
pracodawcy, bowiem było wyodrębnioną organizacyjnie jednostką samorządową
posiadającą zdolność do zatrudniania pracowników, utworzoną przez jednostkę
budżetową - Zarząd Dróg Wojewódzkich w K.. Czynności w sprawach z zakresu
prawa pracy za pracodawcę samorządowego wobec powódki wykonywał, zgodnie
z art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), dyrektor Zarządu Dróg
Wojewódzkich w K.. W dniu 5 maja 2008 r. rozwiązał on z powódką umowę o pracę
z zachowaniem okresu wypowiedzenia skróconego do jednego miesiąca z uwagi
na likwidację z dniem 31 lipca 2008 r. Laboratorium Drogowego i Robót
Utrzymaniowych na podstawie uchwały Zarządu Województwa Małopolskiego.
Likwidator Laboratorium zobowiązany był między innymi do rozwiązania stosunków
pracy z pracownikami. W dniu 1 sierpnia 2008 r. Zarząd Dróg Wojewódzkich stał
się następcą prawnym zlikwidowanego Laboratorium, przejmując jego składniki
majątkowe, należności i zobowiązania.
Powódka wniosła pozew w terminie wskazanym w art. 264 § 1 k.p. i
skierowała go przeciwko Zarządowi Dróg Wojewódzkich w K.. Na posiedzeniu
3
wyjaśniającym w dniu 11 czerwca 2008 r. powódka reprezentowana przez
profesjonalnego pełnomocnika oświadczyła, że nie ma potrzeby wzywania
jakiegokolwiek podmiotu do udziału w sprawie w trybie art. 194 § 1 k.p.c.
W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy podzielił ocenę prawną Sądu
Rejonowego, z której wynikało, że pracodawcą powódki było Laboratorium
Drogowe i Roboty Utrzymaniowe – jako gospodarstwo pomocnicze Zarządu Dróg
Wojewódzkich – a nie sam Zarząd Dróg Wojewódzkich. Przyjął, że powódka
przekroczyła termin do wniesienia powództwa wskazany w art. 264 § 1 k.p.,
bowiem wniosła pozew przeciwko podmiotowi, który ówcześnie nie był pracodawcą,
a strona pozwana wskazana w pozwie „stała się stroną właściwą dopiero po dacie
31.07.2008 r.” - jako następca prawny zlikwidowanego Laboratorium. Z tych
przyczyn oddalenie powództwa przez Sąd Rejonowy znajdowało oparcie w
przywołanym wyżej przepisie. Z uwagi na to zbędne stało się rozważanie
zasadności wypowiedzenia umowy o pracę, jak też bez znaczenia pozostawały
kwestie związane z ochroną powódki przed wypowiedzeniem wynikające z przepisu
art. 39 k.p. oraz to czy likwidacja Laboratorium stanowiła likwidację pracodawcy w
rozumieniu art. 411
k.p.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, opartej na obu podstawach,
powódka zarzuciła naruszenie przepisów postępowania – art. 316 § 1 k.p.c.
poprzez nieuwzględnienie stanu faktycznego i prawnego z dnia orzekania oraz
naruszenie prawa materialnego - art. 264 § 1 k.p. poprzez przyjęcie, że pozwanie
następcy prawnego zlikwidowanej jednostki organizacyjnej przed jej likwidacją i
przejściem zlikwidowanego zakładu pracy na nowego pracodawcę „nie może
stanowić dochowania terminu do złożenia odwołania od wypowiedzenia umowy o
pracę”, art. 231
k.p. poprzez jego niezastosowanie, pomimo uznania, że doszło do
przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę i przyjęcia, że pozwany stał się
następcą prawnym pracodawcy powódki, art. 39 k.p. w związku z art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie.
Z tego względu skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę
wyroku Sądu pierwszej instancji poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o
4
uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że w dniu orzekania przez Sąd pierwszej
instancji (20 sierpnia 2008 r.) Pozwany Zarząd Dróg Wojewódzkich w K. był już
legitymowany biernie w niniejszej sprawie, zatem z uwagi na treść art. 316 § 1
k.p.c. okoliczność ta nie mogła być pominięta przez Sąd. Skarżąca podkreśliła, że
jej pełnomocnik na posiedzeniu wyjaśniającym w dniu 11 czerwca 2008 r. nie mógł
wnosić o dopozwanie Laboratorium Drogowego i Robót Utrzymaniowych, ponieważ
termin do wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę upłynął w dniu
12 maja 2008 r. Ponadto powódka, wnosząc pozew, z jednej strony miała
świadomość, że pozwany z dniem 1 sierpnia 2008 r. stanie się następcą prawnym
jej pracodawcy, z drugiej zaś strony niemożliwym było, aby sprawa przed sądem
zakończona została przed tą datą. Jako oczywiste zatem jawiło się to, że pozwany
uzyska legitymację bierną w toku procesu i przy wymaganiach art. 316 § 1 k.p.c.
powództwo będzie zasługiwało na uwzględnienie. Zdaniem skarżącej, dopiero
merytoryczne rozstrzygnięcie sporu prawomocnym wyrokiem miało ustalić jej status
wobec pozwanego, skoro wniosła odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę.
Powódka wywiodła, że termin odwołania został zachowany, pomimo że pozew
został skierowany przeciwko przyszłemu a nie aktualnemu pracodawcy. Bez
znaczenia dla niniejszej sprawy jest ustanie stosunku pracy (30 czerwca 2008 r.)
przed datą przejęcia gospodarstwa pomocniczego przez pozwanego, gdyż zgodnie
z tezą wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., II PK 38/05 (OSNP
2006 nr 3 – 4, poz. 44) przekształcenie podmiotowe stosunku pracy w związku z
przejściem zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę (art. 231
k.p.) nie
likwiduje skutku rozwiązującego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przed
tym przejściem przez dotychczasowego pracodawcę. W tym celu niezbędne jest
złożenie przez pracownika odwołania od wypowiedzenia do sądu pracy, a powódka
takie odwołanie złożyła i dopiero jego merytoryczne rozstrzygnięcie pozwoliłoby na
ustalenie jej statusu wobec pozwanego.
Ponadto, zdaniem skarżącej, Sądy obu instancji uznały, że pozew został
wniesiony przedwcześnie i w związku z tym powstaje pytanie, czy ta
przedwczesność może działać na niekorzyść pracownika. Odwołując się do treści
5
uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2006 r., I PK 271/05
(OSNP 2007 Nr 11 – 12, poz. 157), skarżąca wskazała, że między pozwanym a
zlikwidowanym pracodawcą zachodził związek na kanwie art. 231
k.p. Stwierdziła
też, że ani art. 44 k.p., ani art. 45 k.p., ani też art. 264 § 1 k.p. nie posługują się
pojęciem pracodawcy (w tym aktualnego pracodawcy), koncentrując się na
legitymacji procesowej pracownika.
W wyniku przyjętego przez siebie stanowiska Sąd Okręgowy nie zajął się
kwestią zasadności dokonanego wypowiedzenia (zdaniem skarżącej, Zarząd Dróg
Wojewódzkich miał obowiązek przejąć pracowników likwidowanego Laboratorium w
myśl art. 231
k.p.) i obowiązywania wzmożonej ochrony stosunku pracy powódki.
Pozwany w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od
powódki na swoją rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. W pierwszej kolejności
ocenie podlega zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, po
zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący
w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na
przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Wbrew
twierdzeniom skarżącej, Sąd tak pierwszej jak i drugiej instancji uwzględnił przy
wyrokowaniu okoliczność, że Zarząd Dróg Wojewódzkich w K. stał się w toku
procesu następcą prawnym Laboratorium Drogowego i Robót Utrzymaniowych
(pracodawcy powódki), ponieważ ta okoliczność stanowiła jeden z elementów
podstawy faktycznej wyroku. Z tej przyczyny powództwo oddalone zostało nie z
powodu braku legitymacji procesowej biernej pozwanego, lecz ze względu na
przekroczenie terminu wskazanego w art. 264 § 1 k.p. Sama natomiast kwestia
upływu terminu do wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę w dniu
12 maja 2008 r. tak w warstwie faktycznej jak i prawnej pozostawała niezmienna od
dnia wniesienia pozwu. Zmieniło się zatem wyłącznie to, że pozwany, początkowo
nielegitymowany biernie w niniejszym postępowaniu, legitymację tę uzyskał od 1
sierpnia 2008 r. Sądy nie znalazły podstaw, aby z tego powodu uznać, że termin do
6
wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę został zachowany i
stanowisko to jest trafne. Treść przepisu art. 264 § 1 k.p. nie nastręcza trudności
interpretacyjnych. Odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się do sądu
pracy w ciągu 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę.
Nie może budzić wątpliwości, że określony w tym przepisie termin dotyczy
określonych podmiotów określonego stosunku pracy. Chodzi tutaj o pracodawcę,
który dokonał wypowiedzenia i przeciwko któremu pracownik występuje z
określonym żądaniem. O tym, kto posiada legitymację bierną w tym postępowaniu
nie rozstrzyga ani ten ostatni przepis, ani art. 44 k.p., ani art. 45 k.p. Kwestia ta jest
unormowana ogólnie – w art. 3 k.p., oraz art. 460 § 1 k.p.c. W związku z
powyższym wniesienie powództwa o przywrócenie do pracy (o odszkodowanie)
przeciwko podmiotowi niebędącemu pracodawcą nie oznacza zachowania terminu
określonego w art. 264 § 1 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego I PK 271/05,
przywołany w skardze). Teza ta jest aktualna także w sytuacji, kiedy pozwany
podmiot niebędący pracodawcą w wyniku następstwa prawnego uzyska po
wniesieniu powództwa bierną legitymację procesową (wstąpi w prawa pozwanego
na podstawie art. 231
k.p. czy też na podstawie ogólnego następstwa prawnego).
Stąd też zarzut naruszenia art. 264 § 1 k.p. jest bezpodstawny.
Sąd Okręgowy nie naruszył także przepisu art. 231
k.p. Przepis ten nie ma
zastosowania do niniejszego stanu faktycznego w żadnym zakresie, nawet w
sytuacji, gdyby w istocie nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę
w trybie art. 231
k.p. Zarząd Dróg Wojewódzkich w K. nie mógł stać się z mocy tego
przepisu stroną stosunku pracy – jako nowy pracodawca powódki, skoro umowa o
pracę rozwiązała się jeszcze przed likwidacją Laboratorium Drogowego i Robót
Utrzymaniowych i przed wstąpieniem pozwanego w prawa i obowiązki
zlikwidowanego pracodawcy, tj. przed 1 sierpnia 2008 r. Powoływanie się na pogląd
wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego w sprawie II PK 38/05 nie ma żadnego
znaczenia w niniejszej sprawie. W wyroku tym stwierdza się, że przekształcenie
podmiotowe stosunku pracy w związku z przejściem zakładu pracy lub jego części
na nowego pracodawcę (art. 231
k.p.) nie likwiduje skutku rozwiązującego
wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przed tym przejściem przez
dotychczasowego pracodawcę. W tym celu niezbędne jest złożenie przez
7
pracownika odwołania od wypowiedzenia do sądu pracy. Nie oznacza to wszakże,
że samo wniesienie odwołania likwiduje skutek rozwiązujący wypowiedzenia, bo
uczynić to może jedynie przywrócenie pracownika do pracy w wyniku
uwzględnienia powództwa. Wprawdzie powódka odwołała się od wypowiedzenia
umowy o pracę, ale wytoczone powództwo nie zmierzało do restytucji stosunku
pracy, bowiem powódka żądała z tego tytułu odszkodowania a nie przywrócenia do
pracy. Nawet pozytywne rozstrzygnięcie o takim roszczeniu nie spowodowałoby
reaktywowania stosunku pracy, w którym pracodawcą stałby się - w trybie art. 231
k.p. (o ile w rzeczywistości nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego
pracodawcę) - Zarząd Dróg Wojewódzkich w K.. Skutek rozwiązujący
wypowiedzenia umowy o pracę nie zostałby zatem zniweczony. Poza tym (a
właściwie przede wszystkim) przekształcenie po stronie pracodawcy na podstawie
art. 231
k.p. miałoby znaczenie przy badaniu terminu wynikającego z art. 264 § 1
k.p., gdyby odbyło się w okresie od wypowiedzenia do złożenia odwołania. W
niniejszej sprawie natomiast w czasie biegu tego terminu, i dalej przez jeszcze
przez pewien okres trwania postępowania pierwszoinstancyjnego, pracodawcą był
nadal ten podmiot, który dokonał wypowiedzenia i wobec tego to on winien być
pozwany w niniejszej sprawie. Zupełnie zatem chybione są argumenty, powołujące
się na „wyprzedzenie” przez powódkę zdarzeń procesowych poprzez skierowanie
pozwu od razu przeciwko przyszłemu a nie aktualnemu pracodawcy. Podobnie
rzecz się ma z „przedwczesnością” roszczenia. Takiego poglądu Sąd Okręgowy nie
sformułował, bo też nie miałby on oparcia ani w stanie faktycznym, ani prawnym.
Pozew wniesiony został po doręczeniu oświadczenia woli pracodawcy o
rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, zatem nie sposób twierdzić o
przedwczesności roszczenia.
W związku z przedstawionym stanowiskiem nieuzasadniony jest zarzut
naruszenia art. 39 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych, gdyż oddalenie powództwa z uwagi na przekroczenie
terminu do wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, zwalniało Sąd
od badania, czy wypowiedzenie to było zasadne i czy naruszało przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 § 1 k.p.).
8
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak
w sentencji. O kosztach postępowania rozstrzygnięto na mocy art. 98 k.p.c. w
związku z § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 w związku z § 12 ust. 4 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Przy czym Sąd Najwyższy przyjął, że w
sprawie o odszkodowanie w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę opłatę za
czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego określa się z
zastosowaniem § 11 ust. 1 pkt 2 powyższego rozporządzenia (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I PZP 3/09 (Lex nr 508944).
/tp/