Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 101/09
POSTANOWIENIE
Dnia 10 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku M. sp. z o.o.
przy uczestnictwie M.Z.
w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
wobec M.Z.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 stycznia 2009 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy oddalił wniosek „M.” Spółki z o.o. o orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia funkcji w organach osób
prawnych wobec uczestnika postępowania M.Z. Rozstrzygnięcie swoje oparł na
następującym stanie faktycznym.
Sąd Rejonowy ustalił, że niewypłacalność dłużnika – „H.” spółki z o.o.
(poprzednio: „B.” Spółka z o.o.) nastąpiła w lipcu 2007 r. Zarząd tej Spółki złożył
wniosek o ogłoszenie jej upadłości w dniu 28 marca 2008 r. Działalność w 2007 r.
zakończyła się stratą brutto w wysokości 1.531.239,39 zł, a w ciągu sześciu
miesięcy przed złożeniem wniosku nastąpił znaczny spadek sprzedaży towarów.
Uczestnik M.Z. nie dopełnił obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości,
jednakże orzeczenie wobec niego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 – ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 ze zm., cyt. dalej jako „p. u. i n.”)
okazało się niedopuszczalne w świetle postanowień art. 377 p.u. i n.
Apelacja wnioskodawcy została oddalona; Sąd Okręgowy podzielił ustalenia
i oceny prawne Sądu pierwszej instancji. Analizując przepis art. 377 p. u. i n.,
Sąd Okręgowy stwierdził, że dla każdego z dwóch stanów przewidzianych w tym
przepisie odmiennie należy liczyć początek rocznego terminu prekluzyjnego do
wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Po pierwsze, w razie niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika nie
można orzec zakazu przewidzianego w art. 373 p. u. i n. ustawy po upływie roku od
dnia, w którym dłużnik zobowiązany był złożyć taki wniosek. Bieg rocznego terminu
do złożenia tego wniosku rozpoczyna się w dniu powstania stanu niewypłacalności
dłużnika. Po drugie, w przypadku złożenia wniosku i ogłoszenie upadłości o zakazie
przewidzianym w art. 373 p. u. i n. nie można orzekać, gdy postępowanie w tej
sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od umorzenia lub zakończenia
postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na
podstawie art. 13 p. u. i n. Bez znaczenia pozostaje fakt, jaki uprawniony podmiot
złożył ostatecznie wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika.
3
W ocenie Sądu Okręgowego, nie można podzielić stanowiska apelującego,
że przepis art. 377 p. n. i u. nie wprowadza w ogóle terminu, od którego może być
orzeczony zakaz określony w art. 373 p. u. i n. W przepisie tym bowiem pośrednio
określono moment, od którego wierzycielowi przysługuje prawo wystąpienia
z wnioskiem o orzeczenie omawianego zakazu, przy czym momentem tym jest
umorzenie lub zakończenie postępowania upadłościowego albo oddalenie wniosku
o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 p. u. i n. Roczny termin (po upływie
którego niedopuszczalne byłoby orzekanie o zakazie) rozpoczyna swój bieg po
umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego albo oddaleniu wniosku
o ogłoszenie upadłości, (art. 13 p. u. i n.). W rozpoznawanej sprawie złożenie przez
wnioskodawcę wniosku o orzeczenie zakazu nastąpiło zatem przedwcześnie,
ponieważ postępowanie upadłościowe zostało wszczęte z inicjatywy wierzyciela
i toczy się nadal.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podnoszono zarzut naruszenia art. 373
ust. 1 pkt 1 i art. 377 p. u. i n. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i orzeczenie wobec uczestnika M.Z. zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji w organach osób prawnych
na okres lat dziesięciu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie ma zarzut naruszenia art.
377 p. u. i n. Zgodnie z tym przepisem, nie orzeka się zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej, przewidzianego w art. 373 ustawy, jeżeli postępowanie
w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od umorzenia lub zakończenia
postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na
podstawie art. 13 p.u i n., a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości,
od dnia, w którym dłużnik był obowiązany taki wniosek złożyć.
Z ustaleń faktycznych obu Sądów meriti wynika, że wniosek o ogłoszenie
upadłości dłużnika („H.” - spółka z o.o.; poprzednio: – „B.’ Spółka z o.o.) został
skutecznie złożony, a postępowanie upadłościowe jeszcze nie zostało zakończone.
Nie można podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, zgodnie z którym przepis art.
377 p. u. i n. „pośrednio wskazuje moment, od którego wierzycielowi przysługuje
4
prawo wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu”, przewidzianego w art. 373 p.
u. i n., przy czym momentem tym są trzy podstawowe zdarzenia przewidziane w
art. 377 p. u. i n. (umorzenie, zakończenie postępowania upadłościowego,
oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 p. u. i n.). W
konsekwencji nietrafna jest sugestia tego Sądu, że wcześniejsze złożenie wniosku,
tj. jeszcze przed rozpoczęciem biegu terminu określonego w art. 377 p. u. i n.,
oznacza jego przedwczesność i tym samym - konieczność oddalenia go bez
merytorycznego rozpoznania.
Przepis art. 377 p. u. i n. powinien być interpretowany w powiązaniu
z innymi przepisami dotyczącymi postępowania w sprawach orzekania zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza z postanowieniami art. 373
p. u. i n. Z treści art. 377 p. u. i n. nie wynika to, że postępowanie w sprawach
o wydanie zakazu nie może być wszczęte jeszcze przed wszczęciem postępowania
upadłościowego, w jego toku lub przed jego zakończeniem (umorzeniem).
W przepisie tym wspomniano bowiem o niemożności orzekania zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej (verba legis: „nie orzeka się zakazu”)
natomiast nie przyjęto - nawet pośrednio - żadnej bariery co do czasu skutecznego
złożenia wniosku o orzekanie zakazu. Wniosek taki może być zatem skutecznie
złożony wówczas, gdy występują przewidziane w art. 373 ust. 1 pkt 1-4 p. u. i n.
prawne podstawy (przyczyny) pozbawienia określonej osoby prawa prowadzenia
działalności gospodarczej i jednocześnie toczy się postępowanie upadłościowe
wobec dłużnika. Podobne stanowisko znalazło się też w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 239/08 (nieopubl.; por. też powołane tam
orzecznictwo).
Oba postępowania, upadłościowe i w sprawie orzeczenia zakazu mogą
toczyć się - jako autonomiczne prawnie – równoczesne, przy czym samo
orzeczenie zakazu nie może nastąpić wówczas, gdy postępowanie w sprawie
o orzeczenie zakazu nie zostało jeszcze wszczęte w terminie jednego roku
od wystąpienia trzech zdarzeń prawnych opisanej w pierwszej części art. 377
p. u. i n. Oznacza to, że trwanie zainicjowanego już postępowania upadłościowego
wyłącza w ogóle możliwość rozpoczęcia biegu terminu jednorocznego
przewidzianego w art. 377 p. u. i n. (szczególnej „prekluzji w orzekaniu”).
5
Wniosek wierzyciela o wszczęcie postępowania w sprawie orzeczenia zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej wobec byłego członka zarządu upadłego
dłużnika z powołaniem się na podstawę prawną takiego orzeczenia (art. 373 ust. 1
pkt 1 p. u. i n.), złożony w toku postępowania upadłościowego dłużnika, nie może
być zatem traktowany jako wniosek przedwczesny. Przepis art. 377 p. u. i n. tworzy
jedynie - jak wspomniano - czasowe ramy dopuszczalności orzekania (szczególną
prekluzję) orzeczenia zakazu wobec osób wymienionych w art. 373 ust. 1 p. u. i n.
w interesie tych osób. Czasowe ograniczenie możliwości orzeczenia dolegliwości
prawej w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej pozostaje
z pewnością w odpowiedniej korelacji z wyrażoną w art. 22 Konstytucji zasadą
wolności prowadzenia działalności gospodarczej.
Z przedstawionych względów okazał się uzasadniony zarzut naruszenia art.
377 p. u. i n., co spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania
(art. 39815
§ 1 k.p.c.).