Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 240/09
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSA Barbara Trębska
w sprawie z wniosku M. Spółki Jawnej
przy uczestnictwie S.L. i A.L.
o zmianę postanowienia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania S.L.
od postanowienia Sądu Okręgowego w L.
z dnia 27 lutego 2009 r., sygn. akt […],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Prawomocnym postanowieniem z dnia 25 marca 2008 r. Sąd Rejonowy
w R. oddalił żądanie wnioskodawcy – M. spółka jawna o wykreślenie wpisu do
księgi wieczystej roszczenia o zawarcie umowy sprzedaży prawa użytkowania
wieczystego działki nr 314/4, dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr
[…], które to roszczenie przysługuje S.L. na podstawie notarialnej umowy
przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dnia 26 września 2006 r.
W sprawie niniejszej wnioskodawca żąda zmiany tamtego postanowienia
Sądu i uwzględnienia wniosku.
Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 28 grudnia 2008 r. oddalił
wniosek. Zdaniem tego Sądu, domaganie się przez wnioskodawcę zmiany
prawomocnego postanowienia tego Sądu z dnia 25 marca 2008 r. jest
nieuzasadnione, ponieważ postanowienie to zostało poddane kontroli instancyjnej
przez Sąd Okręgowy, od orzeczenia którego została wniesiona skarga kasacyjna
i do chwili jej rozpoznania nieuprawnione i przedwczesne jest jakiekolwiek działanie
w kierunku zamiany wydanego w sprawie orzeczenia Sądu pierwszej instancji.
Rozpoznający apelację wnioskodawcy Sąd Okręgowy w L. uznał ją za
zasadną. Stwierdził, że zgodnie z art. 523 k.p.c. prawomocne postanowienie
oddalające wniosek sąd może zmienić w razie zmiany okoliczności sprawy.
W rozpoznawanej sprawie zmiana taka nastąpiła, ponieważ okolicznością
faktyczną decydującą o oddaleniu wniosku o wykreślenie roszczenia, ustaloną
przez Sąd Okręgowy rozpoznający apelację od postanowienia Sądu Rejonowego
z dnia 25 marca 2008 r., było stwierdzenie, że nie upłynął rok od dnia wpisu
przedmiotowego roszczenia do dnia złożenia wniosku o jego wykreślenie,
w związku z czym brak było przesłanki warunkującej zastosowanie art. 19 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (dalej u.k.w.h.).
Tymczasem ponowny wniosek zastał złożony w dniu 2 września 2008 r., czyli po
już po upływie roku od dnia 4 stycznia 2007 r., to jest od daty, od której liczą się
skutki wpisu, którego wykreślenia domagał się wnioskodawca. Wobec powyższego,
w ramach kognicji sądu wieczystoksięgowego należało ustalić jeszcze, czy
w terminie jednego roku nie złożono wniosku o wpis prawa, którego dotyczy
3
przedmiotowe roszczenie. Z treści księgi wieczystej […] wynika, że wniosek taki w
ustawowym terminie nie został złożony, w związku z tym należało zmienić
postanowienie Sądu pierwszej instancji i uwzględnić wniosek o wykreślenie wpisu.
Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył skargą kasacyjną uczestnik S.L.
Zarzucił naruszenie przepisów postępowania cywilnego, które miało istotny wpływ
na wynik sprawy: art. 386 k.p.c. zw. z art. 379 k.p.c. oraz art. 13 § 3 k.p.c.; art. 321
k.p.c. z zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. w zw. z art. 523 k.p.c.; art. 523
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. oraz naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 19
ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 19 ust. 2 i art. 29 u.k.w.h. w zw. z art. 6268
§ 6 k.p.c. W
konkluzji wniósł uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W sprawie występują dwa zagadnienia prawne, których rozstrzygnięcie ma
bezpośredni wpływ na wynik sprawy. Pierwsze, to jaki sąd jest właściwy do
rozpoznania wniosku, złożonego na podstawie art. 523 k.p.c. o zmianę
prawomocnego orzeczenia oddalającego pierwotne żądanie wnioskodawcy,
w sytuacji, kiedy w spawie tamtej orzekał także sąd odwoławczy, który oddalił
apelację. Druga wątpliwość prawna sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy
roczny termin przewidziany w art. 19 ust. 2 u.k.w.h. liczy się od daty dokonania
wpisu roszczenia o przeniesienie własności lub użytkowania wieczystego, czy też
od daty złożenia wniosku o dokonanie tego wpisu.
Odnosząc się do pierwszego z tych zagadnień należy przypomnieć, że
w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, iż w razie zmiany okoliczności,
o których mowa w art. 523 k.p.c., uprawnionemu przysługuje wybór pomiędzy
możliwością złożenia nowego wniosku z powtórnym żądaniem, które zostało już
prawomocnie oddalone, albo zgłoszenie wniosku o zmianę prawomocnego
rozstrzygnięcia przez uwzględnienie żądania, bez potrzeby wszczynania nowego
postępowania co do tego samego przedmiotu (por. postanowienia z dnia 4 lutego
2004 r., III CK 220/02, z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 433/04, czy z dnia
2 kwietnia 2008 r., III CSK 313/07 – niepubl.). W sprawie niniejszej wnioskodawca,
reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, skorzystał z tej drugiej
możliwości, składając wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia
4
oddalającego wniosek. Żądanie to było dla sądu wiążące. Skoro zaś w pierwotnej
sprawie orzekał sąd odwoławczy, to ten sąd był właściwy do rozpoznania żądania
o zmianę prawomocnego postanowienia, a nie sąd rejonowy. Trzeba bowiem
zaznaczyć, że, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia
3 kwietnia 2007 r., III CZP 137/06 (OSNC 2007, nr 9, poz. 125), w obowiązującym
obecnie systemie apelacyjnym, sąd drugiej instancji, który oddalił apelację, jest
sądem orzekającym ostatnio co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie
drugie k.p.c., właściwym do wznowienia postępowania na podstawach określonych
w art. 403 k.p.c. Uchwała ta ma odpowiednie zastosowanie w kwestii właściwości
sądu do rozpoznania wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia na
podstawie art. 523 k.p.c. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy powinien zatem,
zamiast rozpoznawać apelację, uchylić zaskarżone postanowienie i przejąć sprawę
do merytorycznego rozpoznania wniosku, kontynuując poprzednie postępowanie
przed sądem odwoławczym (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada
1962 r., III CO 12/62, OSNC 1963, nr 12, poz. 254, czy pogląd wyrażony
w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2004 r., III CK
220/02). Już więc z tej przyczyny skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu
(art. 39815
k.p.c.).
Uzasadniony okazał się też zarzut naruszenia art. 19 ust. 1 w zw. z ust. 2
u.k.w.h.
Podstawowym orzeczeniem sądu wieczystoksięgowego, wywołującym skutki
materialnoprawne jest wpis. Dlatego też, jak uznaje się w orzecznictwie, data
powstania prawa objętego wpisem określona jest, co do zasady, datą dokonania
wpisu. Jedynie w pewnych sytuacjach, kiedy chodzi o ustalenie np. kwestii
pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych, ustawodawca w art. 29 u.k.w.h.
przyjmuje wsteczne działanie wniosku o dokonanie wpisu, licząc je od daty
złożenia wniosku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia
2000 r., III CKN 558/98, czy z dnia 14 lutego 2003 r., IC CK 109/02 – niepubl.).
Jednakże nawet na gruncie art. 29 u.k.w.h. uznaje się, że skutek wsteczny wpisu,
o którym mowa w tym przepisie związany jest tylko z takim wpisem, który jest
dopuszczalny w chwili jego dokonywania, a nie w chwili złożenia wniosku
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1995 r., I CRN 47/95,
5
czy uchwałę z dnia 9 marca 1993 r., III CZP 149/92). Z tych względów należy
przyjąć, że na tle art. 19 ust. 1 i 2 u.k.w.h. chodzi o roczny termin liczony od
dokonania wpisu, a nie od złożenia wniosku, o czym przesądza wyraźne brzmienie
treści tego przepisu. Jak trafnie przy tym wywodzi skarżący, nie ma przekonujących
argumentów, aby wbrew wykładni gramatycznej tego przepisu uznać, że ma w tym
wypadku również zastosowanie art. 29 u.k.w.h. o wstecznym działaniu wniosku,
chyba żeby w grę wchodziła konkurencja kilku wniosków, co w niniejszej sprawie
nie występuje.
Z tych względów na podstawie art. 39815
w zw. z art. 13 § 2 i art. 108 § 2
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.