Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 291/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSA Barbara Trębska
w sprawie z powództwa J. O.
przeciwko P.Dystrybucja B. Spółce z o.o. w B. poprzednio Z.
Dystrybucja Spółce z o.o. w B.
o zapłatę i zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 lutego 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powoda oraz orzekającej o kosztach i przekazuje sprawę w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa prawnego w
postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Powód J. O. domagał się zasądzenia od pozwanej – Z. Dystrybucja spółki z
o.o. kwoty 77.164 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości położonych w B. oznaczonych numerami geodezyjnymi 1040, 1042 i
1043 w okresie od 1 grudnia 1989 r. do 23 października 2005 r. (chodzi o
korzystanie z przeprowadzonych przez nie linii energetycznych). Ponadto wniósł o
zobowiązanie pozwanego do zawarcia umowy dzierżawy obejmującej powyższe
nieruchomości za kwotę czynszu 750 zł miesięcznie w okresie od 1 listopada 2005
r. do 31 października 2008 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 31 lipca oddalił powództwo. Ustalił, że przez
powód był właścicielem przedmiotowych nieruchomości od dnia 27 listopada 1989
r. do dnia 24 października 2005 r. Przebiegają przez nie cztery linie
elektroenergetyczne: linia 110 kV B. – N., która została przyjęta do eksploatacji
dniu 4 listopada 1960 r. oraz linie 15kV BPO – R., 15 kV BPO – K. i 15 kV BPO –
Z., przyjęte do eksploatacji w dniu 18 listopada 1971 r. Właścicielem linii do dnia 30
czerwca 2007 r. był Zakład Energetyczny B. spółka akcyjna, następca prawny
przedsiębiorstwa państwowego ZEOC PP W. – Zakład Energetyczny B., a od dnia
1 lipca 2007 r. – w wyniku zawarcia umowy aportowego zbycia przedsiębiorstwa -
pozwana Z. Dystrybucja spółka z o.o. Zdaniem Sądu Okręgowego, ponieważ
Zakład Energetyczny korzystał przez okres 30 lat z trwałych widocznych urządzeń
w postaci linii napowietrznych i słupów energetycznych, za pomocą których
przesyłano energię elektryczną, remontował i modernizował te urządzenia, a jego
uprawnienia w tym zakresie nie były kwestionowane przez właściciela gruntu, to
nabył on przez zasiedzenie służebność linii energetycznej, przy czym za początek
biegu zasiedzenia należało przyjąć dzień oddania do eksploatacji każdej z nich.
Co do żądania złożenia przez pozwaną oświadczenia woli polegającego
na zawarciu umów dzierżawy, to Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro powód nie jest
już właścicielem przedmiotowych nieruchomości, to nie przysługuje mu w tym
zakresie legitymacja procesowa.
Rozpoznający apelację powoda Sąd Apelacyjny uznał jej zasadność co do
kwoty 612 złotych, oddalając ją w pozostałym zakresie. Zdaniem tego Sądu,
3
wobec treści decyzji z dnia 7 marca 1960 r. nr SW 1-5/3/59 wydanej przez
Prezydium Rady Narodowej w B. na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca
1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, korzystanie przez
poprzedników pozwanego linii 110 kV B. – N. miało charakter legalny, a skoro
rozpoczęło się w 1960r, nabycie przez zasiedzenie służebności przesyłu odnośnie
korzystania z tej linii nastąpiło w 1985 r., co czyni roszczenie powoda w tym
zakresie bezpodstawnym. Jeśli chodzi o pozostałe trzy linie energetyczne, Sąd
Apelacyjny uznał, że zasiedzenie w złej wierze służebności przesyłu nastąpiło z
dniem 18 listopada 2001 r., co skutkowało zasadnością żądania powoda
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości za okres od dnia
13 lutego 1997 r. do dnia zbycia przez powoda przedmiotowych nieruchomości tj.
do dnia 17 listopada 2007 r. Wysokość wynagrodzenia należnego powodowi
odpowiada wysokości wyliczonego przez biegłego podatku uiszczanego od tych
nieruchomości.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył skargą kasacyjną w części tj. do
kwoty 76.552 złotych. Zarzucił naruszenie art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 i art. 172
k.c., przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na zliczeniu do okresu
zasiedzenia Zakładu Energetycznego B. spółka akcyjna okresu korzystania za
służebności przez jego poprzednika prawnego ZEOC PP W. – Zakład
Energetyczny B. posiadającego status przedsiębiorstwa państwowego oraz przez
przyjęcie, że mimo braku możliwości dochodzenia przez powoda przysługujących
mu roszczeń z uwagi na uwarunkowania polityczne, nie skutkowało to
zawieszeniem biegu zasiedzenia służebności. W ramach podstawy procesowej
skarżący zarzucił uchybienie art. 245 k.p.c., polegające na poczynieniu ustaleń
odnośnie daty przejęcia linii energetycznych do korzystania i początkowego
terminu biegu zasiedzenia w oparciu o pisma, które nie mają przymiotu nawet
dokumentu prywatnego w rozumieniu przepisów k.p.c., jako niedoświadczone
z oryginałem kopie, a co za tym idzie nie mogą stanowić dowodu w sprawie.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości
i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi drugiej instancji lub o uchylenie
wyroków obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty procesowe skargi kasacyjnej można sprowadzić do pretensji
skarżącego o to, że Sąd przyjął za podstawę dokonywanych ustaleń
niepoświadczone odbitki (ksera) dokumentów, co jest w świetle art. 245 k.p.c.
niedopuszczalne. Odnosząc się do tego zarzutu trzeba stwierdzić, że powód,
reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, mógł takie zastrzeżenia zgłaszać
w postępowaniu przed sądami merytorycznymi. Skoro zaś tego nie uczynił,
to zgłaszanie ich dopiero w postępowaniu kasacyjnym jest spóźnione, a tym
samym bezskuteczne (art. 162 k.p.c.), co przesądza o bezzasadności zarzutów
procesowych skargi.
Trafny jest natomiast zasadniczy zarzut materialnoprawny skargi kasacyjnej,
dotyczący naruszenia art. 292 w zw. z art. 176 § 1 i w zw. z art. 172 k.c.
Uszło bowiem uwagi Sądu Apelacyjnego, że w okresie przed wejściem w życie
nowelizacji kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r., Dz. U. Nr 3,
poz. 1), znoszącej zasadę tzw. jednolitej własności państwowej, czyli przed dniem
1 lutego 1989 r., państwowe osoby prawne (tym przedsiębiorstwa państwowe)
wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we
własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, jako jedynego dysponenta
własności państwowej. Dlatego też skutki prawne związane z posiadaniem
samoistnym w tamtym okresie przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości
mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego
przedsiębiorstwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r.,
V CK 24/03, niepubl.). Konsekwencją tamtego stanu prawnego jest stanowisko,
wyrażone przez Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK
73/08 oraz z dnia 16 października 2009 r., II CSK 103/09, że przedsiębiorstwa
państwowego nie można uznać w okresie do 1 lutego 1989 r. za samoistnego
posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności
gruntowej (art. 352 k.c.). Oznacza to, że niedopuszczalne jest zaliczanie posiadania
przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed tą datą do okresu
potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego
tego przedsiębiorstwa. Skoro zaś Sąd Apelacyjny zajął w tej kwestii odmienne
stanowisko prawne, skargę kasacyjną należało uwzględnić (art. 39815
k.p.c.).
5
Bezpodstawny jest natomiast pogląd skarżącego, sprowadzający się do
twierdzenia, że z uwagi na uwarunkowania polityczne nie mógł on skutecznie
przeciwstawiać się wykonywaniu posiadania służebności przesyłowej, co było
równoznaczne z zaistnienie stanu siły wyższej, skutkującym zawieszenie
ewentualnego biegu zasiedzenia. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale
całej Izby Cywilnej z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07 (OSNC 2008, nr 5,
poz. 43), niemożność dochodzenia roszczeń w okresie przed 1989 r. z przyczyn
politycznych powinna być wykazana w sposób zindywidualizowany, a nie
ograniczać się do ogólnikowych twierdzeń samego zainteresowanego, jak to ma
miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż w konsekwencji prowadziłoby
to nadmiernej, a tym samym niedopuszczalnej subiektywizacji w pojmowaniu siły
wyższej.
Postanowienie o kosztach uzasadnia art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.