Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 stycznia 2010 r.
II PK 166/09
Przepis art. 125 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) nie daje pracodawcy (szkole wyższej)
prawa do typizacji „innych ważnych przyczyn” przez wskazanie w statucie
uczelni okoliczności stanowiących uzasadnioną przyczynę rozwiązania za wy-
powiedzeniem stosunku pracy z mianowania.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 stycznia
2010 r. sprawy z powództwa Organizacji Zakładowej Niezależnego Samorządu
Związku Zawodowego Solidarność Region Mazowsze w Szkole Głównej Gospodar-
stwa Wiejskiego w W. i Krystyny M. przeciwko Szkole Głównej Gospodarstwa Wiej-
skiego w W. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Warszawie z dnia 3 grudnia 2008 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki 120 zł (sto dwadzieścia zł)
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie, wyrokiem z dnia 8 lipca 2008 r. przywrócił powódkę Krystynę M. do
pracy w pozwanej Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w W. na po-
przednie warunki pracy i płacy. Sąd zasądził także na jej rzecz wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, tj. za okres od 17 czerwca 2007 r. do dnia przywróce-
nia powódki do pracy w wysokości 2.461,20 zł miesięcznie pod warunkiem, że po-
wódka stawi się do pracy w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku.
2
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny. Powódka Krystyna M. była
zatrudniona w pozwanej SGGW od 20 września 1990 r. na podstawie umowy o
pracę na stanowisku starszego asystenta, zaś od października 1992 r., na podstawie
mianowania na stanowisku asystenta, a od 1 października 1998 r. wykładowcy w
Katedrze [...] SGGW, na którym pracowała aż do zwolnienia z pracy. Od 15 lat po-
wódka jest członkiem prezydium Organizacji Zakładowej NSZZ Solidarność Region
Mazowsze w SGGW, przez dwie kolejne kadencje pełniła funkcję Sekretarza Komisji
Zakładowej. Uchwałą Organizacji Zakładowej NSSZ Solidarność w SGGW Region
Mazowsze z dnia 4 lipca 2006 r. powódka została objęta szczególną ochroną z art.
32 ustawy o związkach zawodowych. Pismo organizacji zakładowej adresowane do
Rektora SGGW i zawierające wskazanie pracowników objętych szczególną ochroną
zostało pozwanemu pracodawcy doręczone jeszcze w 2006 r.
W 2002 r. powódka ukończyła 60 rok życia, w tym samym roku powódka legi-
tymowała się 35-letnim stażem pracy. W lutym 2007 r. Rektor SGGW zaproponował
powódce przejście na emeryturę oraz rozwiązanie stosunku pracy z mianowania na
podstawie porozumienia stron. Złożył jej także propozycję dalszego zatrudnienia na
czas określony, na podstawie umowy o pracę bez sprecyzowania pozostałych wa-
runków zatrudnienia. Powódka nie zgodziła się na powyższe warunki. Pismo Rektora
zawierające propozycję zmiany podstawy zatrudnienia z mianowania na umowę o
pracę nosi datę 28 lutego 2007 r., zaś termin do udzielenia na nie odpowiedzi ustalo-
no w nim na 5 marca 2007 r.
W dniu 28 lutego 2007 r. zostało powódce wręczone oświadczenie pracodaw-
cy o wypowiedzeniu stosunku pracy, datowane na dzień 27 lutego 2007 r., w którym
koniec okresu wypowiedzenia wskazano na dzień 16 czerwca 2007 r., tj. ostatni
dzień zajęć dydaktycznych w semestrze letnim roku akademickiego 2006/2007. De-
cyzję o przedstawieniu wniosku o wypowiedzeniu stosunku pracy powódce Radzie
Wydziału podjął dziekan Wydziału [...], a nie Kierownik Katedry [...]. Zgodę wyraziła
Rada Wydziału zwykłą większością głosów. Przyczyną wypowiedzenia wskazaną w
oświadczeniu Rektora SGGW było osiągnięcie przez powódkę wieku emerytalnego.
Podstawą materialnoprawną wskazaną w oświadczeniu był § 8 zarządzenia nr [...]
Rektora SGGW z dnia 1 grudnia 2006 r., zgodnie, z którym „rozwiązanie stosunku
pracy z nauczycielem akademickim zatrudnionym w formie mianowania lub umowy o
pracę na stanowisku wykładowcy, starszego wykładowcy lub adiunkta następuje z
chwilą osiągnięcia uprawnień emerytalnych, tj. w wieku 60 lat w przypadku kobiet i
3
65 lat w przypadku mężczyzn. Rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem se-
mestru, w którym nauczyciel akademicki uzyskał uprawnienia emerytalne, na wnio-
sek kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej po uzyskaniu zgody właściwej
Rady”.
Pracodawca nie zwrócił się do Organizacji Zakładowej NSSZ Solidarność w
SGGW Region Mazowsze o zgodę na rozwiązanie stosunku pracy z powódką.
Sąd Rejonowy ustalił także, że w pozwanej SGGW trwa proces odmładzania
kadr. Pracownikom, którzy mogą skorzystać z uprawnień emerytalnych proponuje się
przejście na emeryturę i zmianę podstawy zatrudnienia z mianowania na umowę o
pracę na czas określony. Analogiczne propozycje zostały złożone: powódce, Annie
G. byłej Przewodniczącej NSZZ Solidarność w SGGW oraz Bożenie S., która także
była członkiem związku.
Sąd Rejonowy uznał, że powództwo Organizacji Zakładowej NSZZ Soli-
darność Regionu Mazowsze w Warszawie i Krystyny M. zasługuje na uwzględ-
nienie. Sąd Rejonowy wskazał, że sporne między stronami postępowania były: za-
gadnienie, czy mianowanemu nauczycielowi akademickiemu przysługuje prawo od-
wołania się od wypowiedzenia stosunku pracy do sądu pracy i roszczenia z art. 45
k.p., czy w sprawie ma zastosowanie przepis art. 38 k.p. i czy powoływanie się przez
stronę powodową na przepis art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie stanowi
nadużycia prawa. Sporna była także możliwość wypowiedzenia stosunku pracy po-
wódce jako mianowanemu nauczycielowi akademickiemu w oparciu o przyczynę po-
legającą na osiągnięciu wieku emerytalnego. W tym zakresie kontrowersje między
stronami dotyczyły interpretacji przepisów ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym
(p.s.w.) i zarządzenia Rektora SGGW z 1 grudnia 2006 r. [...] „wprowadzającego
przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego
w postaci osiągnięcia uprawnień emerytalnych”.
Analizując kwestie sporne Sąd Rejonowy wskazał w pierwszej kolejności na
okoliczność, że z faktu niewprowadzenia do przepisów p.s.w., jednostki redakcyjnej
zawierającej odpowiednik art. 97 ustawy o szkolnictwie wyższym, nie można wypro-
wadzać wniosku o wyłączeniu uprawnienia mianowanego nauczyciela akademickie-
go do odwołania się od oświadczenia rektora o rozwiązaniu stosunku pracy za wy-
powiedzeniem. Zdaniem Sądu prawo pracownika do odwołania się od takiego
oświadczenia wynika wprost z przepisów art. 128 i 136 ust. 1 i 2 p.s.w. Za przedsta-
wionym wyżej wnioskiem przemawia nie tylko wykładnia gramatyczna, ale także ce-
4
lowościowa i systemowa. Nie ulega wątpliwości, że stosunek pracy nauczyciela
akademickiego, nawiązany na podstawie mianowania, podlega szczególnej, w po-
równaniu ze stosunkiem pracy wynikającym z umowy, ochronie. Wskazana gwaran-
cja stabilności stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego byłaby w
ocenie Sądu iluzoryczna, gdyby nie mógł się on odwołać się od jednostronnej decyzji
pracodawcy o rozwiązaniu stosunku pracy. Gwarancje materialnoprawne sprowa-
dzające się do dokonanej przez ustawodawcę delimitacji przyczyn uzasadniających
rozwiązanie stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, pozbawione
odpowiednich gwarancji procesowych, w postaci uprawnienia do wszczęcia postę-
powania i dochodzenia swoich praw przed sądem, pozbawione byłyby mocy. Powyż-
szy wniosek wzmacnia dodatkowo okoliczność braku w p.s.w. alternatywnego do
przewidzianego w Kodeksie pracy trybu dochodzenia przez mianowanego nauczy-
ciela roszczeń związanych z bezprawnym - w jego opinii - rozwiązaniem stosunku
pracy przez pracodawcę. W konsekwencji, w ocenie Sądu, aktualne na gruncie nowo
obowiązujących przepisów p.s.w. pozostaje orzecznictwo Sądu Najwyższego,
utrwalone na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o szkolnictwie wyższym.
Także z przywołaniem orzecznictwa Sądu Najwyższego Sąd pierwszej instan-
cji zauważył, że nie ma podstaw, żeby wyłączać względem mianowanych nauczycieli
akademickich zastosowanie przepisów art. 38 k.p. i art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych. Pierwszy znajduje w ich przypadku zastosowanie wprost na podstawie
odesłania zawartego w art. 128 p.s.w., drugi na podstawie regulacji ustawy o związ-
kach zawodowych, której przepisy adresowane są do wszystkich pracowników, nie-
zależnie od podstawy ich zatrudnienia (umowa o pracę, mianowanie). Zdaniem Sądu
dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne jest zwłaszcza naruszenie przez pozwa-
nego pracodawcę wymogów statuowanych w przepisie art. 32 ustawy o związkach
zawodowych przez niezwrócenie się do powodowej organizacji zakładowej o wyra-
żenie zgody na rozwiązanie stosunku pracyu z powódką - jako pracownikiem obję-
tym szczególną ochroną z racji wykonywanych funkcji związkowych. Stwierdzenie
naruszenia wskazanych wyżej regulacji ustawy o związkach zawodowych jest w
zasadzie wystarczające, zdaniem Sądu Rejonowego, do uwzględnienia powództwa.
Musiałyby zatem zachodzić szczególne okoliczności, by je oddalić albo zasądzić od-
szkodowanie w miejsce uwzględnienia żądania pracownika przywrócenia do pracy.
Okoliczność tego rodzaju mógłby stanowić fakt nadużywania przez stronę powodową
swoich praw. Zarzut tego rodzaju podniosła strona pozwana, wskazując na objęcie
5
powódki szczególną ochroną na krótko przed osiągnięciem przez nią wieku emery-
talnego, a co za tym idzie korzystanie z uprawnień związkowych w sposób sprzeczny
z ich przeznaczeniem. W ocenie Sądu Rejonowego powyższe stwierdzenie strony
pozwanej nie zostało poparte żadnymi dowodami, jest zatem gołosłowne i nie zasłu-
guje na podzielenie przez Sąd. Sąd podkreślił, że powódka jest członkiem Prezydium
Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność od 15 lat, zaś funkcję Sekretarza Komisji -
sprawowała w czasie, gdy doręczono jej oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu
umowy o pracę - już drugą kadencję. Nie można zatem argumentować, że szczegól-
ną ochroną powódka została objęta tuż przed osiągnięciem przez nią wieku emery-
talnego i wyłącznie w celu uniemożliwienia pracodawcy zwolnienia jej z pracy.
Sąd zauważył także, że naruszenie przepisu art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych nie jest jedynym, jakiego dopuścił się pracodawca w procesie rozwiązy-
wania stosunku pracy wiążącego SGGW z powódką. Zgodnie bowiem z treścią § 8
zarządzenia nr 44 Rektora SGGW z dnia 1 grudnia 2006 r. rozwiązanie stosunku
pracy następuje z końcem semestru, w którym nauczyciel akademicki uzyskał
uprawnienia emerytalne, na wniosek kierownika podstawowej jednostki organizacyj-
nej po uzyskaniu zgody właściwej Rady. Inicjatywa wypowiedzenia stosunku pracy
powinna zatem zostać wyrażona w przypadku powódki przez kierownika katedry, a
ten zgody takiej nie wyraził. Zrobił to natomiast w jego zastępstwie dziekan wydziału.
Co więcej, w myśl postanowień art. 125 p.s.w., stosunek pracy z mianowanym nau-
czycielem akademickim może być rozwiązany również z innych ważnych przyczyn,
po uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni. Zgodnie ze
Statutem pozwanej SGGW, organem właściwym do wyrażenia takiej zgody jest Rada
Wydziału. W myśl pkt 25, 26 i 31 załącznika nr 3 do Statutu SGGW, Rada w spra-
wach merytorycznych, a do takich niewątpliwie należy kwestia rozwiązania stosunku
pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, podejmuje decyzję bezwzględną
większością głosów. W sprawie niniejszej zgoda Rady Wydziału została wyrażona w
uchwale podjętej zwykła większością.
Sąd Rejonowy podkreślił ponadto, że strona pozwana jako przyczynę wypo-
wiedzenia wskazała okoliczność nieprzewidzianą przez przepisy p.s.w. Gwarancja
stabilności stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego wyraża się
przede wszystkim w stworzeniu przez ustawodawcę katalogu przyczyn uzasadniają-
cych jego wypowiedzenie. Przesłanki te zostały wyliczone enumeratywnie w art. 124
p.s.w.. Ponadto art. 125 p.s.w. stanowi, że stosunek pracy z mianowanym nauczy-
6
cielem akademickim może być rozwiązany również z innych ważnych przyczyn, po
uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni. Pojęcie „in-
nych ważnych przyczyn” stanowi klauzulę generalną, która umożliwia rozwiązanie
stosunku pracy w bliżej nieokreślonych sytuacjach. Omawiany przepis nie określa
trybu rozwiązania stosunku pracy, jednakże jego usytuowanie (po przepisie dotyczą-
cym wypowiedzenia, a przed przepisem odnoszącym się do rozwiązania natychmia-
stowego) wskazuje, iż chodzi tu o rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem.
Przepis ten został wykorzystany przez Rektora SGGW do wydania zarządzenia [...],
zgodnie z którym ważną przyczyną w rozumieniu art. 125 p.s.w. jest osiągnięcie
przez mianowanego nauczyciela akademickiego uprawnień emerytalnych, co zostało
w zarządzeniu zrównane z osiągnięciem wieku emerytalnego, tj. 60 lat w przypadku
kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Sąd Rejonowy, przywołując opinie doktryny,
wskazał, że ani statut, ani tym bardziej zarządzenia Rektora nie mogą służyć do roz-
szerzania ustawowych katalogów uzasadniających wypowiedzenie stosunku pracy.
Porównując stan prawny pod rządami ustawy o szkolnictwie wyższym i pod rządami
p.s.w. Sąd podkreślił, że zmiana stanu prawnego poprzez usunięcie przesłanki osią-
gnięcia wieku emerytalnego jako podstawy wypowiedzenia, oznacza niemożliwość
automatycznego potraktowania tej przesłanki jako innej ważnej przyczyny w rozu-
mieniu art. 125 p.s.w.
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok w całości apelacją wnosząc o jego
zmianę i oddalenie powództwa, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Zaskar-
żonemu wyrokowi zarzucono naruszenie przepisów postępowania, poprzez błędne
ustalenie stanu faktycznego, przez przyjęcie, iż pozwana odmawiała powódkom
prawa do odwołania się do Sądu, naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów
poprzez przyjęcie, iż do objęcia powódki Krystyny M. ochroną związkową doszło w
sposób prawidłowy, przy nieustaleniu jednoznacznym przez Sąd, czym kierowała się
powodowa organizacja społeczna obejmując ochroną związkową powódkę Krystynę
M. i czy powiadomiła pracodawcę o okresie ochrony, a także naruszenie przepisów
prawa materialnego, poprzez: 1) obrazę przepisów art. 38, art. 39, art. 45, art. 47
k.p., poprzez ich zastosowanie; 2) obrazę przepisu art. 76 k.p., poprzez błędną jego
wykładnię i zastosowanie; 3) obrazę przepisów art. 124, art. 125, art. 128 i art. 136 §
1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez błędną ich
7
wykładnię i zastosowanie; 4) obrazę art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związ-
kach zawodowych, poprzez błędną jego wykładnię i zastosowanie
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 3 grudnia 2008 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu wskazano, że Sąd Rejo-
nowy dokonał w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy prawidłowych
ustaleń faktycznych bez przekroczenia reguł logiki i zasady swobodnej oceny dowo-
dów. Ocenił całokształt materiału dowodowego i całokształt okoliczności faktycznych
w sprawie nie pomijając jakichkolwiek faktów mających istotne znaczenie dla roz-
strzygnięcia sporu. Sąd Okręgowy podzielił w całości poczynione przez Sąd Rejono-
wy ustalenia faktyczne, jak również ich ocenę prawną.
Odnosząc się do zarzutów apelacji Sąd wskazał w pierwszym rzędzie, że
prawdą jest, że w piśmie z dnia 8 lipca 2006 r. organizacja związkowa nie wskazała
okresu ochronnego. Brak tej wiedzy po stronie pracodawcy nie powoduje jednak
odebrania ochrony związkowej powódce Krystyny M., która w sposób prawidłowy
została objęta szczególną ochroną zgodnie z uchwałą z dnia 4 lipca 2006 r. W przy-
padku istnienia wątpliwości pracodawcy podejmującego decyzję o rozwiązaniu z nią
stosunku pracy, przy dołożeniu należytej staranności miał on możliwość zweryfiko-
wania informacji podanej w piśmie z dnia 8 lipca 2006 r. i ustalenia, czy nadal jest
ona objęta szczególną ochroną.
W kwestii stosowania przepisów Kodeksu pracy w przypadku rozwiązania sto-
sunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim Sąd wskazał, że zgodnie z
art. 128 p.s.w. rozwiązanie lub wygaśnięcie umowy o pracę z nauczycielem akade-
mickim następuje na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z tym że rozwiązanie
stosunku pracy za wypowiedzeniem następuje z końcem semestru. Natomiast zgod-
nie z art. 136 p.s.w. w sprawach dotyczących stosunku pracy pracowników uczelni,
nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 -
Kodeks pracy. Z brzmienia zacytowanych przepisów Sąd pierwszej instancji wypro-
wadził prawidłowy wniosek, że w przypadku rozwiązania stosunku pracy z mianowa-
nym nauczycielem akademickim przysługuje mu prawo odwołania się do sądu pracy
oraz że przysługują mu roszczenia zawarte w art. 45 k.p.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 124 i 125
p.s.w., Sąd Okręgowy uznał, że nie zasługuje on na uwzględnienie, gdyż Sąd pierw-
szej instancji prawidłowo zinterpretował wskazane przepisy i doszedł do wniosku, że
skoro prawodawca w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym uznał, że osiągnięcie
8
wieku emerytalnego nie stanowi przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy (tak jak
przewidywała to poprzednio obowiązująca ustawa), to nie można automatycznie
osiągnięcia wieku emerytalnego traktować jako innej ważnej przyczyny, stanowiącej
wystarczającą podstawę do rozwiązania stosunku pracy, o której stanowi art. 125
p.s.w.
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok w całości skargą kasacyjną wnosząc o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgo-
wemu w Warszawie, względnie - w przypadku niepodzielenia przez Sąd Najwyższy
poglądu, iż doszło do naruszenia przepisów postępowania - o jego uchylenie i orze-
czenie co do istoty sprawy, poprzez oddalenie powództwa i orzeczenie zwrotu na
rzecz pozwanej wypłaconego powódce wynagrodzenia zasądzonego wyrokiem Sądu
Rejonowego.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszeniu przepisów postępowania,
które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 227 k.p.c., poprzez
błędne ustalenie, iż pozwana odmawiała powódkom prawa do sądu i nieustalenie,
czy oświadczenie powódki o objęciu ochroną związkową powódki dokonane zostało
w prawidłowej i skutecznej formie, i w rezultacie, czy korzystała z normy art. 47 zda-
nie drugie in fine k.p., art. 6 k.c., poprzez przyjęcie, że to strona pozwana winna usta-
lić, czy powódka była, w dacie podejmowania decyzji o wypowiedzeniu stosunku
pracy, objęta ochroną związkową oraz art. 385 k.p.c., poprzez przyjęcie, że Sąd
pierwszej instancji nie przekroczył norm art. 233 k.p.c. w części dotyczącej ochrony
związkowej powódki i odmowy przyznania przez pozwaną prawa do sądu, a także
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez niewyjaśnienie szczegóło-
we w uzasadnieniu prawidłowości zastosowania przez Sąd pierwszej instancji prze-
pisów prawa, w szczególności art. 45 i 47 k.p.
Ponadto zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego; 1) art. 45 i art.
47 k.p., poprzez przyjęcie, że mają one zastosowanie do stosunku pracy nawiązane-
go na podstawie mianowania i ich zastosowanie; 2) art. 76 k.p., poprzez jego nieza-
stosowanie lub też poprzez jego błędną wykładnie przez przyjęcie, że do stosunku
pracy nauczyciela akademickiego mają zastosowanie przepisy tego Kodeksu doty-
czące umowy o pracę, mimo iż p.s.w. nie zawiera normy pozwalającej na stosowanie
wprost lub odpowiednie takich przepisów, a norma zawarta w art. 136 ust. 1 p.s.w.
odsyła w sposób ogólny, w sprawach nieuregulowanych w ustawie, a dotyczącym
stosunku pracy z mianowania, do przepisów Kodeksu pracy, co oznacza, że tylko
9
normy Kodeksu pracy dotyczące ogólnie formułowanego stosunku pracy mają do
tego stosunku z mianowania zastosowanie; 3) art. 5 k.p., poprzez jego niezastoso-
wanie lub też poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że do stosunku pracy na-
uczycieli akademickich zatrudnionych na stanowisku adiunkta w drodze mianowania
reguła określona tym przepisem nie ma zastosowania; 4) art. 125 p.s.w., poprzez
uznanie, że osiągnięcie wieku emerytalnego przez nauczyciela akademickiego za-
trudnionego na podstawie mianowania na stanowisku adiunkta wobec braku przepi-
sów dotyczących wygaśnięcia stosunku pracy nawiązanego przez mianowanie takie-
go nauczyciela akademickiego, zatrudnionego na stanowisku adiunkta, nie stanowi
innej ważnej przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy; 5) art. 128 p.s.w., poprzez
jego zastosowanie w sytuacji, gdy nie dotyczy on stosunku pracy nawiązanego przez
nauczyciela akademickiego w drodze mianowania; 6) art. 136 § 1 p.s.w., poprzez
błędną wykładnię i zastosowanie przez przyjęcie, że pozwala on na stosowanie do
stosunku pracy nauczycieli akademickich nawiązanych na podstawie mianowania
przepisów Kodeksu pracy dotyczących wyłącznie umowy o pracę.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
wskazał, że w sprawie istnieje istotne zagadnienie prawne, a mianowicie „czy do sto-
sunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, przy brzmieniu przepisu art.
128 p.s.w. i art. 76 oraz art. 5 k.p. mają wprost zastosowanie przepisy Kodeksu pracy
dotyczące umowy o pracę, a przede wszystkim zawarte w rozdziale II działu drugie-
go Kodeksu pracy, w tym art. 45 i art. 47 k.p., a w konsekwencji, czy wydane w tym
trybie orzeczenie Sądu może kreować stosunek pracy z mianowania nauczycieli aka-
demickich?”, a także istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących wąt-
pliwość prawną, a mianowicie „czy za inną, ważną przyczynę rozwiązania za wypo-
wiedzeniem stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim, zatrudnio-
nym na stanowisku innym niż profesor i profesor nadzwyczajny, nie wymienioną w
art. 124 a objętą dyspozycją art. 125 p.s.w., można uznać osiągnięcie przez tego
nauczyciela akademickiego wieku emerytalnego lub innego określonego, jednolitego
dla kobiet i mężczyzn, nauczycieli akademickich wieku - wobec braku przepisów do-
tyczących wygaśnięcia stosunku pracy nawiązanego przez mianowanie takiego nau-
czyciela akademickiego, przy jednoczesnym określeniu w p.s.w. tego rodzaju przy-
padku wygaśnięcia stosunku pracy z mianowania z nauczycielem akademickim za-
trudnionym na stanowisku profesora i profesora nadzwyczajnego, z osiągnięciem 70
lat.”
10
Strona powodowa wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej strony pozwanej jako
niezasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionego zarzutu naruszenia przepi-
sów postępowania. Sformułowane w skardze zarzuty nie zostały w ogóle uzasad-
nione i ograniczają się do wskazania przepisów, które, zdaniem skarżącego, zostały
naruszone, bądź też uzasadnianie zarzutu ma tak skrótową postać, że nie jest moż-
liwe rozważenie jego zasadności.
Spośród przepisów prawa materialnego, których naruszenie zarzuca skarga
kasacyjna, zasadny jest zarzut naruszenia art. 128 ustawy Prawo o szkolnictwie wyż-
szym. Według tego przepisu rozwiązanie lub wygaśnięcie umowy o pracę z nauczy-
cielem akademickim następuje na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z tym że
rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem następuje z końcem semestru. Po-
wódka była pracownikiem mianowanym, zatrudnionym na stanowisku adiunkta w
związku z czym wymieniony przepis oczywiście nie znajdował do niej zastosowania.
Naruszenie to nie miało jednak wpływu na rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego, które
jest zgodne z prawem.
Nie są natomiast usprawiedliwione zarzuty naruszenia art. 45 i 47, 76 i 5 k.p.
oraz art. 125 i 136 p.s.w. Skarga kasacyjna strony pozwanej oparta jest na błędnym
założeniu istnienia istotnej dychotomii stosunków pracy, które dzielą się na umowne
stosunki pracy, regulowane przez Kodeks pracy oraz stosunki pracy z mianowania
(stosunki służbowe), regulowane przez pragmatyki służbowe. Te ostatnie nie mają w
obowiązującym prawie pracy jednakowego kształtu prawnego, w szczególności są
one w różnym stopniu nasycone elementami prawa umownego (kodeksowego). Z
tego punktu widzenia przyjęto wyróżniać stosunki służbowo-pracownicze, charakte-
rystyczne np. dla podmiotów zatrudnionych według pragmatyki sędziowskiej i proku-
ratorskiej oraz stosunki pracowniczo-służbowe (np. pragmatyki służby cywilnej i NIK).
Podział ten ma przy tym charakter ilościowy, a nie jakościowy, wskazując, iż w regu-
lacji pierwszego typu element służby przeważa nad elementem pracy w rozumieniu
powszechnego prawa pracy, a w drugiej zaś odwrotnie - element tak rozumianej
pracy ma wyraźną przewagę nad pierwiastkiem służby.
11
Uprzedzając uwagi bardziej szczegółowe można już w tym miejscu powie-
dzieć, że stosunki pracy mianowanych nauczycieli akademickich mają charakter sto-
sunków służbowo-pracowniczych. Argumentacja skarżącego, że art. 45 i 47 k.p. nie
mogą być stosowane do stosunku pracy (służby) powódki, ponieważ Kodeks pracy
dotyczy jedynie stosunków pracy nawiązanych na podstawie umowy o pracę, w
związku z czym nie ma możliwości nawiązania stosunku pracy z mianowania, po-
przez przywrócenie do pracy (pomijając kwestię, czy orzeczenie przywracające do
pracy powoduje nawiązanie nowego stosunku pracy), nie uwzględnia zróżnicowania
regulacji prawnej i sytuacji prawnej pracowników, zarazem pozostaje w sprzeczności
z obowiązującym stanem prawnym. Przepisy art. 5 i 76 k.p., wbrew stanowisku skar-
żącego, nie dają podstaw do wykluczenia art. 45 i 47 k.p. Według art. 76 k.p. stosu-
nek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania w przypadkach określonych w
odrębnych przepisach, natomiast zgodnie z art. 5 k.p. jeżeli stosunek pracy określo-
nej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu stosuje
się w zakresie nie uregulowanym tymi przepisami. Rozstrzygające znaczenie przy-
pada ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym. Ustawa ta w art. 136 ust. 1 stanowi, iż
w sprawach dotyczących stosunku pracy pracowników uczelni, nieuregulowanych w
ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Przepis ten nie pozostaje w systemo-
wej sprzeczności z prawem stosunków służbowych. Ponieważ sprawa roszczeń w
związku z rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem nie została uregulowa-
na w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu
pracy.
Skarżący zarzuca w skardze kasacyjnej naruszenie przepisu art. 125 p.s.w.,
poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że skoro pracodawca w nowej ustawie o
szkolnictwie wyższym uznał, że osiągnięcie wieku emerytalnego nie stanowi przy-
czyny wypowiedzenia stosunku pracy (tak, jak przewidywała to poprzednio obowią-
zująca ustawa) to nie można traktować automatycznie osiągnięcia wieku emerytal-
nego jako innej ważnej przyczyny stanowiącej wystarczającą podstawę do rozwiąza-
nia stosunku pracy, o której stanowi art. 125 p.s.w. Zdaniem skarżącego nie ma
pragmatyki, w której nie przewidziano by rozwiązania stosunku pracy z mianowania
w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego. Koncepcja Sądów orzekających
oznacza ponadto przyjęcie istotnej nierówności w stosunkach pracy, ponieważ sto-
sunek pracy nauczycieli akademickich zatrudnionych na podstawie mianowania na
12
stanowisku profesora i profesora nadzwyczajnego wygasa z końcem roku akademic-
kiego, w którym nauczyciel ten ukończył 70 lat.
Stanowisko skarżącego nie jest trafne. Przepis ustawy nie może być rozu-
miany jako upoważnienie dla pracodawcy (szkoły wyższej) do typizacji ważnych -
zdaniem skarżącego - okoliczności uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy za
wypowiedzeniem, nawet gdyby okoliczności takie, jak np. osiągnięcie określonego
wieku zostały zamieszczone w statucie uczelni. Wynika to z brzmienia tego przepisu,
który nie określa konkretnych przyczyn, a jedynie formułuje generalną klauzulę „in-
nych ważnych przyczyn”. Istnienie takiej przyczyny musi wynikać z okoliczności kon-
kretnego przypadku. Za przyjętą interpretacją przemawia konieczność każdorazowe-
go uzyskania zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni na rozwią-
zanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim. Oznacza to, że w
przepisie art. 125 p.s.w. chodzi o jednorazowe, nadzwyczajne sytuacje, a nie wpro-
wadzanie statutem lub zarządzeniem rektora innych, poza art. 124 p.s.w., okoliczno-
ści uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem. Należy mieć
bowiem na uwadze, że - co do zasady - ochrona trwałości stosunku pracy pracowni-
ków mianowanych polega między innymi na istnieniu zamkniętych katalogów przy-
czyn uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy (także w drodze wypowiedzenia).
Przyjęcie koncepcji, iż konkretny pracodawca może samodzielnie definiować (precy-
zować) generalną klauzulę „innych ważnych przyczyn” mogłoby doprowadzić nie
tylko do daleko idących różnic w sytuacji prawnej nauczycieli akademickich zatrud-
nionych w różnych szkołach wyższych, ale - co istotniejsze - mogłoby w istocie
szczególną ochronę trwałości stosunku pracy mianowanych nauczycieli akademic-
kich uczynić w praktyce zupełnie iluzoryczną.
W związku z zarzutem dotyczącym nierówności w traktowaniu pracowników
należy wskazać na okoliczność, że nie każde zróżnicowanie sytuacji prawnej stanowi
niedozwoloną dyskryminację. Skarżący wskazuje, że istotna nierówność polegać
miałaby na tym, że w odniesieniu do niektórych stanowisk nauczycieli akademickich
(profesor i profesor nadzwyczajny) ustawa przewiduje wygaśnięcie stosunku pracy
na podstawie mianowania z końcem roku akademickiego, w którym pracownik ten
ukończył 70 lat, podczas gdy w odniesieniu do pozostałych nauczycieli akademic-
kich, w tym adiunktów, takiej regulacji brak. Należy w tym miejscu wskazać, że prze-
pisy Kodeksu pracy dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu adresowane są
do pracodawców, zabraniając im podejmowania określonych działań. Natomiast
13
podnoszona przez skarżącego sytuacja może być oceniona co najwyżej jako pro-
blem aksjologiczny zróżnicowania (być może nieuzasadnionego) sytuacji prawnej
pracowników wynikającej z regulacji ustawowej. Stwierdzenie to może co najwyżej
stanowić podstawę wniosków de lege ferenda, nie jest natomiast uzasadnieniem dla
podejmowania przez pracodawcę we własnym zakresie działań mających na celu
„poprawienie błędów ustawodawcy”, czy „ulepszenie istniejącego prawa”. Tego typu
zabiegi wykraczają zresztą także poza kognicję władzy sądowniczej.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w sentencji.
========================================