Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 stycznia 2010 r.
II PZP 13/09
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 stycznia 2010 r.
sprawy z powództwa Haliny P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddziałowi Regionalnemu w Z.G. o wypowiedzenie umownych warunków
pracy i płacy, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim z
dnia 6 listopada 2009 r. [...]
„Czy wezwanie do udziału w sprawie na podstawie art. 194 § 1 kpc poprzez
czynności konkludentne, bez wydania przez Sąd I instancji postanowienia, wywołuje
skutki określone w art. 198 § 1 kpc ?”
p o d j ą ł uchwałę:
O wezwaniu do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego (art.
194 § 1 k.p.c.) sąd orzeka zawsze postanowieniem wydanym na rozprawie,
także wtedy, gdy wezwania do udziału w sprawie może dokonać z urzędu (art.
477 k.p.c.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopol-
skim postanowieniem z 6 listopada 2009 r. [...] w sprawie z powództwa Haliny P.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu
w Z.G. o „wypowiedzenie umownych warunków pracy i płacy” (w taki sposób ozna-
czono strony i przedmiot sporu w tym postanowieniu), przedstawił Sądowi Najwyż-
szemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie
prawne: czy wezwanie do udziału w sprawie na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. poprzez
2
czynności konkludentne, bez wydania przez sąd pierwszej instancji postanowienia,
wywołuje skutki określone w art. 198 § 1 k.p.c.
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się przy rozpoznawaniu apelacji
powódki Haliny P. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Sulęcinie z 30
czerwca 2009 r. [...], którym oddalono jej powództwo w całości. Powódka Halina P.
wystąpiła przeciwko „Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w W.” z
pozwem, w którym wniosła odwołanie od otrzymanego wypowiedzenia umowy o pracę. Po-
wódka była zatrudniona na stanowisku głównego księgowego w Kasie Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego-Oddziale Regionalnym w S. W związku ze zmianą struktury orga-
nizacyjnej powódka została pracownikiem Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziału Regionalnego w Z.G. Sąd Rejonowy do rozprawy z 3 kwietnia 2009 r. pro-
wadził postępowanie z udziałem „Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w
W.” jako pozwanego. W taki sposób pozwany był określany w kolejnych pismach proceso-
wych powódki i w protokołach rozpraw. W piśmie z 6 kwietnia 2009 r. pełnomocnik Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w W. wyjaśnił, że pracodawcą powódki
w rozumieniu art. 3 k.p. jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regio-
nalny w Z.G.. Od rozprawy przeprowadzonej 21 kwietnia 2009 r. postępowanie toczyło się
z udziałem Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w Z.G.
jako strony pozwanej, przy czym Sąd pierwszej instancji nie wydał postanowienia o we-
zwaniu tego podmiotu do udziału w sprawie w charakterze pozwanego. Powódka nie
sprostowała oznaczenia strony pozwanej, a Sąd Rejonowy nie wypowiedział się w kwe-
stii ewentualnego sprostowania oznaczenia strony pozwanej. Jednocześnie Sąd ten nie
doręczył Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w Z.G.
pozwu ani innych pism procesowych składanych przez strony procesu, lecz mimo to
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w Z.G. brała udział w
sprawie. Wyrok Sądu Rejonowego zapadł przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w Z.G. Z analizy akt sprawy wynika ponadto, że
powódka w żadnym stadium postępowania nie zgłaszała wniosku o wezwanie do udziału w
sprawie w charakterze pozwanego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału
Regionalnego w Z.G., a w apelacji podała w wątpliwość oznaczenie przez Sąd pierwszej
instancji tego podmiotu jako jej pracodawcy, a przez to jako strony pozwanej.
W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Okręgowy podniósł, że z orzecznictwa
Sądu Najwyższego wynika, iż niewątpliwie decyzja sądu o wezwaniu do udziału w spra-
wie na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. powinna mieć formę postanowienia. Wątpliwości
3
Sądu zadającego pytanie prawne wynikały natomiast stąd, że - w jego ocenie - można
jednak przedstawić argumenty przemawiające za tym, iż wymaganie co do formalnej
strony decyzji sądu nie ma charakteru bezwzględnego w sprawach z zakresu prawa
pracy. Postępowanie w tych sprawach jest bowiem mniej sformalizowane, a rygory od-
noszące się do zwykłego postępowania złagodzone. Sąd powołał się w tym kontekście
na możliwość zgłaszania przez pracownika treści pozwu i apelacji do protokołu, brak
możliwości odrzucenia pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, jeżeli wła-
ściwy jest inny organ, oraz na możliwość dokonania przez sąd z urzędu wezwań do
udziału w sprawie w trybie art. 194 k.p.c. (zgodnie z art. 477 k.p.c.). Ponadto Sąd Okrę-
gowy stwierdził (nie wskazując przy tym żadnej konkretnej publikacji), że w literaturze
prawniczej dopuszczono możliwość dorozumianego (np. przez wdanie się w spór z
nabywcą) wyrażenia przez stronę zgody na wejście, w miejsce dotychczasowej
strony przeciwnej, nabywcy rzeczy lub prawa w toku procesu (art. 192 pkt 3 k.p.c.). Do-
puszczając, w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, możliwość wyra-
żenia woli (dokonania czynności procesowej) przez stronę w sposób dorozumiany,
należy przyjąć, że możliwe jest również wyrażenie decyzji przez sąd w kwestii dopo-
zwania przez czynności konkludentne, polegające na faktycznym dopuszczeniu jakiegoś
podmiotu do udziału w sprawie bez wydania postanowienia o wezwaniu go do udziału w
sprawie w charakterze pozwanego.
Sąd Okręgowy podkreślił, że decyzja sądu o wezwaniu do udziału w sprawie
na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. powinna mieć formę postanowienia. Na konieczność
wydania postanowienia w tym przedmiocie zwracał wielokrotnie uwagę Sąd Najwyż-
szy (między innymi w orzeczeniach: z 18 czerwca 1968 r., III CZP 69/67, OSNCP
1969 nr 7-8, poz. 122, z 4 grudnia 1972 r., I PR 191/72, OSNCP 1972 nr 12, poz.
210, z 25 kwietnia 1980 r., III CZP 21/80, OSPiKA 1981 nr 3, poz. 44). W przedmio-
towej sprawie Sąd pierwszej instancji nie wydał formalnego postanowienia o dopo-
zwaniu, dopuszczając jednocześnie do udziału w postępowaniu Kasę Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w Z.G., chociaż powódka pozwała
Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w W. Ponadto Sąd Rejonowy
nie doręczył Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalne-
mu w Z.G. odpisu pozwu ani pism procesowych składanych przez strony procesu.
Zdaniem Sądu Okręgowego, możliwe jest przyjęcie, że brak wydania posta-
nowienia w oparciu o art. 194 k.p.c. - mimo faktycznego uczestniczenia w postępo-
waniu podmiotu, w stosunku do którego nie zostało wydane postanowienie o dopo-
4
zwaniu - nie powoduje skutków opisanych w art. 198 k.p.c. (a więc nie następuje
skutek pozwania). Za takim stanowiskiem przemawia bezpośrednio treść art. 194
k.p.c., zgodnie z którym sąd wzywa oznaczoną osobę do udziału w postępowaniu.
Skoro „sąd wzywa”, to musi wydać postanowienie, ponieważ decyzje jurysdykcyjne
sądu przybierają postać postanowień, jeżeli nie jest wymagane wydanie wyroku lub
nakazu zapłaty (art. 354 k.p.c.). Niedopuszczalne byłoby przyjęcie możliwości wyra-
żania swoich decyzji jurysdykcyjnych przez sąd orzekający w sposób dorozumiany.
Strony procesu muszą wiedzieć, jakie decyzje zostały podjęte przez sąd, a decyzje
sądu muszą być wyrażane w sposób jednoznaczny dla stron i niebudzący wątpliwo-
ści co do ich treści, bez względu na to, czy strony zgadzają się z treścią merytorycz-
ną orzeczenia. Z tego punktu widzenia skutki określone w art. 198 k.p.c. może wy-
wołać jedynie orzeczenie sądu mające postać postanowienia. Powołując się na po-
glądy doktryny dopuszczające możliwość dorozumianego podjęcia przez stronę
czynności procesowej, Sąd Okręgowy stwierdził, że należy rozważyć dopuszczal-
ność wyrażenia decyzji przez sąd - w kwestii wezwania do udziału w sprawie - przez
czynności konkludentne, polegające na faktycznym dopuszczeniu podmiotu do
udziału w postępowaniu bez wydania postanowienia o wezwaniu do udziału w spra-
wie w charakterze pozwanego. W przedmiotowej sprawie dopuszczenie do udziału w
postępowaniu Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego
w Z.G. nie naruszyło praw i gwarancji procesowych strony pozwanej, albowiem pod-
miot ten brał udział w sprawie, aktywnie uczestnicząc w postępowaniu. Sąd Okręgo-
wy stwierdził, że postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy jest mniej sfor-
malizowane. Dlatego można byłoby uznać, że w sprawach tych wypełnienie przez
sąd obowiązku określonego w art. 477 k.p.c. mogłoby nastąpić również poprzez
czynności konkludentne, polegające na dopuszczeniu do udziału w charakterze
strony pozwanej podmiotu właściwego do występowania w tym charakterze, bez
wydania w tej kwestii postanowienia.
Przedstawiając powyższe wątpliwości, Sąd Okręgowy opowiedział się zdecy-
dowanie za stanowiskiem, że wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwa-
nego bez postanowienia wydanego na podstawie art. 194 k.p.c. nie wywołuje skut-
ków opisanych w art. 198 k.p.c. Wydanie postanowienia stanowi akt formalny, które-
go funkcja jest podobna do aktu pozwania określonej osoby wprost przez powoda.
Proces nie może się toczyć przeciwko osobie, która nie została wskazana w pozwie
przez powoda jako strona pozwana, chyba że doszło do przekształceń podmioto-
5
wych z zachowaniem normatywnych reguł określających tryb tych przekształceń.
Brak postanowienia sądu wydanego w oparciu o art. 194 k.p.c. uniemożliwia choćby
ustalenie, od kiedy (od jakiej daty) istnieją skutki, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem
powództwa. Jeżeli sąd dokonuje wezwania z urzędu, skutki tego wezwania następują
już z chwilą wydania postanowienia. Ustalenie daty zawiśnięcia sporu ma istotne
znaczenie dla ustalenia, czy istnieje bezwzględna negatywna przesłanka procesowa,
a mianowicie zawiśnięcie sporu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy interpretacji
art. 194 § 1 k.p.c. w kontekście art. 198 § 1 k.p.c. Dotyczy zatem instytucji wezwania
do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (tzw. dopozwania). Dokonując inter-
pretacji wymienionych przepisów postępowania, należy mieć na względzie, że zasa-
dą jest, iż zarówno pod względem przedmiotowym jak i podmiotowym proces cywilny
definiuje strona powodowa. Od chwili wszczęcia procesu aż do wydania wyroku
przez sąd pierwszej instancji w zasadzie niczym nieskrępowana wola powoda
kształtuje jego zakres przedmiotowy i podmiotowy (w postępowaniu apelacyjnym
pojawiają się istotne ograniczenia przekształceń podmiotowych i przedmiotowych
procesu - por. art. 391 § 1 zdanie ostatnie k.p.c. i art. 383 k.p.c.). Przekształcenia
podmiotowe po wniesieniu pozwu i zawiśnięciu sporu dopuszczalne są jednak tylko
w przypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie. Mogą one być następstwem
zmian podmiotowych zachodzących w stosunkach materialnoprawnych będących
przedmiotem postępowania, bądź to wskutek sukcesji generalnej, bądź szczególnej
(art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 181 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c., art. 192 pkt 3 k.p.c.), albo też
nosić charakter procesowy (art. 194-198 k.p.c.). Dopuszczalność tych ostatnich prze-
kształceń podmiotowych jest podyktowana umożliwieniem stronom (wyjątkowo są-
dowi pracy - art. 477 k.p.c.) - już w trakcie toczącego się postępowania - naprawienia
błędów niewłaściwego pierwotnego określenia jego granic podmiotowych, braku le-
gitymacji procesowej występującej zarówno po stronie pozwanej jak i powodowej.
Podkreślić należy, że tylko przy zachowaniu wymaganych ustawowo warunków
można zmienić podmioty występujące w charakterze stron procesowych, jeżeli nie
one powinny zajmować pozycję strony w obecnym procesie.
6
W szczególności, zgodnie z art. 194 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., jeżeli okaże
się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w
sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę
do wzięcia udziału w sprawie. Z kolei art. 194 § 3 k.p.c. stanowi, że jeżeli okaże się,
że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze
osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek
powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie. W postępowaniu od-
rębnym w sprawach z zakresu prawa pracy, gdy powodem jest pracownik, wezwania
do udziału w sprawie, o którym mowa w art. 194 § 1 i 3 k.p.c., sąd może dokonać
również z urzędu, czyli bez wniosku strony (art. 477 k.p.c.).
W odniesieniu do instytucji dopozwania (art. 194 § 1 i 3 k.p.c.) w orzecznictwie
Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że zarówno w przypadku wezwania do
udziału w sprawie w charakterze pozwanego określonej osoby z urzędu (art. 477 w
związku z art. 194 § 1 i 3 k.p.c.), jak i na wniosek powoda lub pozwanego, konieczne
jest wydanie przez sąd postanowienia w tym przedmiocie. Nawet w sytuacji, gdy do
dopozwania dochodzi na wniosek jednej ze stron, samo złożenie takiego wniosku nie
powoduje automatycznie (bez postanowienia sądu) wezwania wskazanego podmiotu
w charakterze strony pozwanej. O wezwaniu do udziału w sprawie, a także o nie-
uwzględnieniu wniosku o wezwanie, decyduje sąd, wydając zawsze odpowiednie
postanowienie. Postanowienie to powinno być wydane na rozprawie i - jako nieza-
skarżalne - może być wpisane do protokołu rozprawy (art. 356 k.p.c.).
Wezwanie do udziału w sprawie jest czynnością sądu, a nie strony postępo-
wania. Pogląd taki został zawarty między innymi w uchwale Sądu Najwyższego z 18
czerwca 1968 r., III CZP 69/67 (OSNC 1969, nr 7-8, poz. 122), a także w uzasadnie-
niu uchwały Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 1980 r., III CZP 21/80 (OSNC 1980, nr
11, poz. 207). Najpełniej reguła ta została wyrażona w postanowieniu Sądu Najwyż-
szego z 10 listopada 1970 r., II CZ 139/70 (OSP 1971 nr 10, poz. 178, z aprobującą
glosą W. Broniewicza), w którym przyjęto wprost, że wezwanie do wzięcia udziału w
sprawie w charakterze pozwanego osoby, przeciwko której nie zostało wytoczone
powództwo, czyli dopozwanie, następuje mocą postanowienia sądu, i to niezależnie
od tego, czy wezwania tego dokonuje się na wniosek strony, czy z urzędu. Poglądy
zawarte w krytycznej glosie do tego postanowienia autorstwa W. Siedleckiego (PiP
1972 nr 5, s. 144) nie zostały zaaprobowane ani w literaturze (por. E. Wengerek:
Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego z zakresu procesu cywilnego, NP 1973 nr
7
1, s. 89), ani w orzecznictwie; jednak nawet i ten autor - uznając, że w analizowanej
kwestii nie jest konieczne wydanie postanowienia - widział potrzebę formalnej wypo-
wiedzi sądu, tyle że za wystarczającą uznawał formę zarządzenia przewodniczące-
go. Jeżeli chodzi o wagę procesową postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie
w charakterze pozwanego, to w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z 3
grudnia 1971 r., III CRN 376/71, OSPiKA 1972 nr 11, poz. 207) przyjmuje się, że na-
wet wadliwe postanowienie o tzw. dopozwaniu wywołuje skutki procesowe, które ist-
nieją tak długo, jak długo istnieje samo postanowienie. Nie występują jednak skutki
dopozwania, o których stanowi art. 198 k.p.c., gdy sąd nie wydał formalnego posta-
nowienia o wezwaniu do udziału w sprawie w charakterze pozwanego.
Przedstawione stanowisko Sądu Najwyższego jest aprobowane przez przewa-
żającą część doktryny cywilnego prawa procesowego (np. M. Jędrzejewska, K. We-
itz: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Ereciński, część pierwsza,
t.1., s. 591 i przywołana tam literatura; B. Bladowski: Metodyka pracy sędziego w
sprawach cywilnych, Kraków 1999, s. 130; A. Góra-Błaszczykowska: Postanowienia
sądu pierwszej instancji w procesie cywilnym, Warszawa 2002, s. 210-211). Stano-
wisko to zostało zakwestionowane jedynie w odniesieniu do sytuacji, gdy wniosek w
sprawie dopozwania zgłosił powód, do którego uprawnień - wynikających z zasady
dyspozycyjności - należy określenie strony pozwanej (tak W. Siedlecki: Uchybienia
procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 96-97; S. Wło-
dyka: Podmiotowe przekształcenie powództwa, Warszawa 1968, s. 95). Pogląd ten
nie może mieć jednak zastosowania w rozpoznawanej sprawie, gdyż - jak wyjaśnio-
no wyżej - powódka aż do wydania wyroku przez Sąd Rejonowy nie wystąpiła z
wnioskiem o dopozwanie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regio-
nalnego w Z.G., wobec której zapadł wyrok. W sprawie można byłoby co najwyżej przyjąć,
że to pierwotnie pozwany Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w W. złożył
wniosek o dopozwanie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalne-
go w Z.G. w sposób dorozumiany, poprzez podniesienie w piśmie procesowym z 6 kwietnia
2009 r., że pracodawcą powódki jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział
Regionalny w Z.G. Również to nie ma jednak decydującego znaczenia, ponieważ nie zostało
wydane przez Sąd Rejonowy - ponad wszelką wątpliwość - postanowienie o wezwaniu do
udziału w sprawie w charakterze pozwanego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziału Regionalnego w Z.G.
8
Chociaż orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza, w niektórych sytuacjach,
możliwość dokonania przez stronę czynności procesowej w sposób dorozumiany (por. np.:
postanowienie z 24 września 2008 r., II CSK 134/08, LEX nr 470010; wyrok z 19 październi-
ka 2005 r., V CK 708/04, LEX nr 187102), to pogląd ten nie może zostać odniesiony do
czynności sądu. Nie można przenosić poglądu o dopuszczalności dokonania przez stronę
czynności procesowych w sposób dorozumiany (konkludentny) na czynności sądowe, które
muszą być sformalizowane. Sąd zawsze powinien podejmować swoje decyzje jurysdykcyjne
w sposób sformalizowany (np. wydając postanowienie lub zarządzenie - por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2004 r., I PZP 1/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 67).
Wezwanie do udziału w sprawie jest zaś czynnością sądu, a nie czynnością strony, co jed-
noznacznie wynika z treści art. 194 § 1 i 3 k.p.c. W odniesieniu do wezwania do udziału w
sprawie przez sąd z urzędu jest to oczywiste, skoro w tym przypadku strona nie podejmuje
żadnej czynności procesowej inicjującej działanie sądu (art. 477 k.p.c.). W uzasadnieniu wy-
roku z 24 kwietnia 1970 r., II PR 84/70 (OSNCP 1971 nr 1, poz. 8) Sąd Najwyższy przyjął, że
dopiero wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez
sąd, zastępuje pozwanie (art. 198 § 1 k.p.c.). Stanowcza teza w odniesieniu do niedopusz-
czalności przekształceń podmiotowych w procesie w sposób dorozumiany została zawarta
również w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 26 lipca 2001 r., IV CKN 1648/00 (nie-
publikowane), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że „prawo polskie nie dopuszcza możli-
wości dokonywania przekształceń podmiotowych w drodze nieformalnej, poprzez zachowa-
nia konkludentne”. Orzeczenie to jest istotne, ponieważ zostało wydane w podobnym stanie
faktycznym do przedmiotowej sprawy.
Istota analizowanego zagadnienia prawnego sprowadza się do rozstrzygnię-
cia, czy także wówczas, gdy sąd dokonuje dopozwania przewidzianego w art. 194 §
1 k.p.c. w sprawie z zakresu prawa pracy, niezbędne jest wydanie w tym przedmiocie
postanowienia. W samym pytaniu prawnym Sądu Okręgowego nie wskazano
expressis verbis, że chodzi o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwa-
nego w sprawie z zakresu prawa pracy, z powództwa pracownika, jednak z uzasad-
nienia pytania prawnego oraz okoliczności sprawy, na kanwie której zrodziły się wąt-
pliwości Sądu Okręgowego, niewątpliwie wynika, że dotyczą one tej kwestii.
Nie ma uzasadnionych powodów, aby w sprawach z zakresu prawa pracy
odejść od wyżej przedstawionego, ugruntowanego stanowiska Sądu Najwyższego
oraz doktryny prawa procesowego w odniesieniu do instytucji dopozwania. Wykład-
nia przepisów procesowych regulujących postępowanie odrębne w sprawach z za-
9
kresu prawa pracy, uwzględniająca zasadę ograniczonego formalizmu tego postę-
powania (co do wyodrębnienia tej zasady jako jednej z naczelnych zasad postępo-
wania w sprawach z zakresu prawa pracy por. J. Brol, T. Szymanek: Postępowanie
w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1989, s.
89-95), na którą powołuje się Sąd Okręgowy, nie może bowiem tak dalece modyfi-
kować ogólnych zasad procesu cywilnego, aby można było uznać, że akurat w tym
postępowaniu odrębnym dopuszczalne jest dopozwanie określonego podmiotu bez
żadnego aktu formalnego ze strony sądu, wyłącznie poprzez czynności konklu-
dentne.
W rozpoznawanej sprawie dopuszczenie nowego podmiotu po stronie pozwa-
nej odbyło się bez wniosku powódki, a wręcz wbrew jej woli, za dorozumianym jedy-
nie wnioskiem strony pozwanej (jeśli w taki sposób potraktować wyjaśnienie pozwa-
nego Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, kto jest pracodawcą
powódki, przedstawione w piśmie procesowym z 6 kwietnia 2009 r.). Dopuszczenie
w tej sytuacji możliwości dopozwania przez czynności konkludentne prowadziłoby do
sytuacji, w której to strona pozwana - wbrew woli powoda - decydowałaby, kto ma
być pozwanym. Dopozwanie musi przybrać postać sformalizowaną, gdyż jego funk-
cja jest tożsama z aktem pozwania określonej osoby wprost przez powoda, który jest
aktem podstawowym, fundamentalnym w procesie, bez którego nie może toczyć po-
stępowanie cywilne, a jeżeli się toczy, to dotknięte jest nieważnością. W wyroku z 14
marca 1974 r., I PR 375/73 (OSNCP 1975 nr 2, poz. 32) Sąd Najwyższy przesądził,
że wydanie przez sąd na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. w związku z art. 198 § 1 k.p.c.
postanowienia o wezwaniu do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego
jest pozwaniem na równi z wystąpieniem z pozwem. Także zatem w sprawach z za-
kresu prawa pracy dopozwanie musi przybrać formę postanowienia sądu. W zakresie
tym należy także wziąć pod uwagę regulację zawartą w § 112 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249), która - wobec braku stosownego wyłączenia
- ma zastosowanie także w sprawach z zakresu prawa pracy. Przepis ten stanowi, że
w przedmiocie zawiadomienia o toczącym się procesie oraz wezwania do udziału w
sprawie, w tym także w razie nieuwzględnienia wniosku o zawiadomienie lub wezwa-
nie, sąd wydaje postanowienie.
Zasady tej nie mogą modyfikować argumenty odnoszące się do możliwości
dokonania w sposób konkludentny czynności procesowej przez stronę, co zostało
10
dopuszczone w orzecznictwie Sądu Najwyższego w odniesieniu do niektórych czyn-
ności procesowych. Nie sposób jednak przenieść tego sposobu myślenia na czynno-
ści sądu i przyjąć, że tym samym dopuszczalne jest wyrażenie decyzji jurysdykcyjnej
przez sąd w sposób konkludentny, bez podjęcia aktu formalnego.
W sprawach zakresu prawa pracy oprócz wspomnianej wcześniej zasady
ograniczonego formalizmu tego postępowania, na którą powołuje się Sąd Okręgowy
uzasadniając swoje wątpliwości, obowiązuje także zasada ograniczonej swobody
stron w dokonywaniu aktów dyspozycyjnych (por. M. Manowska: Postępowania od-
rębne w procesie cywilnym, Warszawa 2003, s. 82-83), którą również należy brać
pod uwagę przy wykładni prawa. Wyrazem tej zasady jest na przykład art. 469 k.p.c.,
który obliguje Sąd do uznania za niedopuszczalne zawarcia ugody, cofnięcia pozwu,
sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenia się lub ograniczenia roszczenia
wówczas, gdyby czynność ta naruszała słuszny interes pracownika lub ubezpieczo-
nego. Przykładem tej zasady jest również art. 477 k.p.c., będący w istocie wyrazem
ograniczenia swobody dyspozycyjności stron w sprawach z zakresu prawa pracy
także w odniesieniu do określenia podmiotowych granic procesu. Tym bardziej nale-
ży przyjąć, że w sprawach z zakresu prawa pracy sam wniosek strony w przedmiocie
dopozwania nie jest wystarczający, aby mogły nastąpić skutki prawne pozwania
zgodnie z art. 198 § 1 k.p.c. W sprawach tych tym bardziej powinno być wymagane
wydanie w kwestii dopozwania osobnego postanowienia sądu pracy, stanowiącego
wyraz procesowej kontroli wniosku strony w sporze pracowniczym. Sąd pracy nie
może jednak dokonać z urzędu wezwania do udziału w sprawie pracodawcy wbrew
woli pracownika, jeżeli pracownik sprzeciwia się takiemu dopozwaniu (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 13 września 2006 r., II PK 357/05, OSNP 2007 nr 17-18, poz.
247).
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższych podjął uchwałę o treści przedsta-
wionej w sentencji.
Poza treścią pytania prawnego - i poza wiążącą Sąd Okręgowy odpowiedzią
Sądu Najwyższego (art. 390 § 2 k.p.c.) - pozostaje problem niewłaściwego oznacze-
nia strony pozwanej w sprawie z zakresu prawa pracy, w której z powództwem wy-
stępuje pracownik. Problem ten jest doniosły, ponieważ stosunkowo często zdarza
się w praktyce sądowej, że pracownik jako pozwanego w sprawie z zakresu prawa
pracy wskazuje nie swojego pracodawcę (w rozumieniu art. 3 k.p.), lecz organ, który
w imieniu pracodawcy podjął czynności z zakresu prawa pracy (np. czynność wypo-
11
wiedzenia stosunku pracy), a nawet organ ulokowany poza strukturą pracodawcy,
który z mocy przepisów szczególnych może podejmować czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną (art. 31
k.p.).
Pracownikowi trudno jest niekiedy ustalić, kto powinien być stroną pozwaną w spra-
wie z jego powództwa, zwłaszcza gdy pouczenie o możliwości wniesienia do sądu
pracy odwołania od wypowiedzenia stosunku pracy nie zawiera wyjaśnienia, kogo
należy w takiej sytuacji pozwać, a pozwać należy inny podmiot niż ten, który podjął
za pracodawcę czynność z zakresu prawa pracy. Tak się zdarzyło w niniejszej spra-
wie. „Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w W.” niewątpliwie nie
był pracodawcą powódki. Nie jest zresztą niczyim pracodawcą, w ogóle nie ma przy-
miotu pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p. Ma jedynie kompetencję do podejmowa-
nia niektórych czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za pracodawcę będące-
go jednostką organizacyjną (art. 31
k.p.), co nie nadaje mu przymiotu pracodawcy.
Jednocześnie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie mógł być
pozwanym choćby z tej przyczyny, że nie ma zdolności sądowej w sprawach z za-
kresu prawa pracy. Na mocy szczególnego przepisu (art. 476 § 4 k.p.c.) Prezes Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ma zdolność sądową w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych, ponieważ jest organem rentowym. Zdolność sądowa Pre-
zesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w sprawach z zakresu rolniczych
ubezpieczeń społecznych nie przenosi się jednak na jego zdolność sądową w spra-
wach z zakresu prawa pracy dotyczących pracowników zatrudnionych w różnych
placówkach zatrudnienia w ramach Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
mających zdolność samodzielnego zatrudniania pracowników. Skoro Prezes Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie ma zdolności sądowej w sprawach z
zakresu prawa pracy - a co więcej, brak ten (dotyczący jego zdolności sądowej) w
żaden sposób nie może być naprawiony (art. 70 i 71 k.p.c. w związku z art. 199 § 2
k.p.c.) - to pozew wniesiony przeciwko niemu powinien być odrzucony a limine (art.
199 § 1 pkt 3 k.p.c.- por. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 maja 2009 r., II CSK
681/08, LEX nr 519307). W opisanej sytuacji powinno dojść natomiast do dopozwa-
nia z urzędu rzeczywistego pracodawcy pracownika (na podstawie art. 477 w
związku z art. 194 § 1 k.p.c.). Z art. 477 k.p.c. wynika obowiązek wezwania z urzędu
do udziału w sprawie strony pozwanej, jeżeli sądowi pracy wiadomo, że jest ona le-
gitymowana jako pracodawca, a pracownik się temu nie sprzeciwia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 10 listopada 1999 r., I PKN 351/99, OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 199).
12
Istnieje też problem sprostowania oznaczenia strony, jeżeli pierwotnie doszło
do jej błędnego oznaczenia. Sprostowaniu przez powoda będącego pracownikiem
mylnego oznaczenia pozwanego służyć może posiedzenie sądu pracy, o którym sta-
nowi art. 468 k.p.c. (czynności wyjaśniające). Kwestia sprostowania oznaczenia
strony pozwanej jest omawiana w literaturze (por. A.Góra-Błaszczykowska: Wezwa-
nie do udziału w sprawie a sprostowanie oznaczenia strony pozwanej, Przegląd Są-
dowy, 2003 nr 4, s. 91) oraz w orzecznictwie sądowym (por. wyrok Sądu Najwyższe-
go z 18 września 2008 r., II PK 16/08, LEX nr 526697, postanowienia Sądu Najwyż-
szego: z 9 sierpnia 2000 r., I CKN 749/00, Lex nr 52784 i z 20 maja 2009 r., I CSK
400/08, LEX nr 519352). Ponieważ jednak pytanie Sądu Okręgowego nie dotyczyło
zagadnienia sprostowania oznaczenia strony pozwanej w sprawie z zakresu prawa
pracy z powództwa pracownika, rozwijanie tego wątku nie jest konieczne.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.
========================================