Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 264/09
POSTANOWIENIE
Dnia 8 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku Leszka P.
przy uczestnictwie Marii T. i innych
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 2 grudnia 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 13 maja 2008 r. ustanowił
służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości
położonej w R. przy ul. O.[…], składającej się z działek 81/5 i 83/6, biegnącą pasem
gruntu o powierzchni 131 m2
, na nieruchomościach położonych przy ul. G.
oznaczonych numerami ewidencyjnym 84/1 oraz 83/3. Sąd ustalił, że
wnioskodawca Leszek P. jest właścicielem nieruchomości, w skład której wchodzą
działki o numerach ewidencyjnych 81/5 i 83/6. Działki te są zagospodarowane na
2
parking samochodowy. Nieruchomość wnioskodawcy nie ma dostępu do żadnej z
dwóch dróg publicznych (ulice Z. i G.). Klienci parkingu prowadzonego przez
wnioskodawcę korzystali dotychczas z przejazdu przez działki 205/56, 205/53 i
205/59 do ul. Z.
Sąd Rejonowy wskazał, że możliwe były zasadniczo dwa sposoby
ustanowienia drogi koniecznej: do ul. Z. (wersje I, II, IV i V) oraz do ul. G. (wersja
III).
Według wersji pierwszej droga konieczna prowadziłaby przez działki 205/56,
205/53 i 205/59 do ul. Z. Biegły wskazał, że ustanowienie drogi koniecznej według
tej wersji wymagałoby wynagrodzenia 27 610 zł. Według wersji drugiej droga
prowadziłaby przez działki 205/56, 205/12 pomiędzy znajdującymi się na niej
blokami a parkingiem osiedlowym do ul. Z. Wynagrodzenie za tę wersję wynosiłoby
33 233 zł. W wersji trzeciej droga miałaby przebiegać przez działki 84/1 oraz 83/3
do ul. G. Wynagrodzenie wynosiłoby 9 360 zł. W wersji czwartej droga
prowadziłaby przez działki 205/56, 205/12, 205/54 i 205/59 do ul. Z.
Wynagrodzenie w tym przypadku wyniosłoby 41 057 zł. W wersji piątej droga
prowadziłaby przez działki 205/56, 205/12, 69/1, 68/1, 67/1 i 66/1 do ul. Z., a
wynagrodzenie wyniosłoby 48 162 zł.
Ostatecznie Sąd wskazał na zasadność wersji III, czyli drogę poprzez działki
84/1 i 83/3 do ul. G., jako najkrótszą oraz najtańszą z możliwych tras. Sąd zwrócił
uwagę, że działka 84/1 jest nieużytkiem rolnym, a działka 83/3 jest drogą
dojazdową do stacji trafo w związku z czym obciążenie jej służebnością nie
spowoduje zmiany jej przeznaczenia.
Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w R. oddalił
apelacje wnioskodawcy, uczestników Stanisława P. i Anny P. oraz Alicji P. i
Jerzego P. Sąd drugiej instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne poczynione
przez Sąd pierwszej instancji oraz ich ocenę prawną.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca. W skardze, opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.), zarzucił naruszenie art. 145 § 1 i 2 k.c. w zakresie w jakim przepis ten
zobowiązuje do ustanowienia drogi koniecznej odpowiedniej dla nieruchomości
3
władnącej, uwzględniającej potrzeby nieruchomości nie mającej dostępu do drogi
publicznej, jak też naruszenie art. 145 § 3 k.c. poprzez nieuwzględnienie interesu
społeczno-gospodarczego, jakim w przedmiotowej sprawie jest umożliwienie
wnioskodawcy dalszego korzystania z nieruchomości w takim zakresie, w jakim
korzystał on z nieruchomości. W konkluzji skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego
postanowienia i uwzględnienie jego wniosku w zakresie ustanowienia służebności
drogi koniecznej według przebiegu przedstawionego przez biegłego w wersji
pierwszej, względnie czwartej lub piątej, ewentualnie o uchylenie w całości
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w R.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Jak wynika z art. 145 k.c., przeprowadzenie drogi koniecznej powinno
nastąpić z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi
publicznej i z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić
(§ 2), powinno także uwzględniać interes społeczno-gospodarczy (§ 3). Sam koszt
urządzenia drogi koniecznej nie jest elementem decydującym, chociaż również
należy go brać pod uwagę. Nie można jednak pomijać faktu, że przeprowadzenie
drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem, a koszty urządzenia drogi ponosi
w zasadzie właściciel nieruchomości władnącej, ewentualnie przy udziale
właściciela nieruchomości obciążonej, jeśli również on użytkuje wydzielony pas
gruntu jako drogę. Okoliczność, że koszt przeprowadzenia drogi według wariantu III
(do ulicy G.) jest najniższy, nie może mieć zatem decydującego znaczenia. W
postanowieniu z 14 lutego 2008 r., II CSK 517/07 (niepubl.), Sąd Najwyższy zwrócił
bowiem uwagę, że wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej należy się
właścicielowi nieruchomości obciążonej bez względu na poniesienie szkody na
skutek ustanowienia służebności i obejmuje wszystkie koszty i nakłady na
urządzenie i utrzymanie drogi w zakresie, w jakim uprawniony ze służebności nie
ponosi ich bezpośrednio. Wynagrodzenie, o jakim mowa, może także obejmować
wyrównanie uszczerbku majątkowego, jaki właściciel nieruchomości obciążonej
poniósł na skutek ustanowienia służebności drogowej, jednakże w takim przypadku
właściciel nieruchomości obciążonej powinien wykazać, że go poniósł.
4
Podobne uwagi dotyczą długości drogi koniecznej. Wprawdzie pas gruntu
wytyczony do ulicy G. jest najkrótszy, jednak przeprowadzenie drogi według tego
wariantu może nie uwzględniać, jak trafnie wskazuje skarżący, przesłanki
określonej w art. 145 § 3 k.c., a więc interesu społeczno-gospodarczego. Z
dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że dotychczas wykorzystywany przez
skarżącego dojazd do działki jest wprawdzie dłuższy, ale usytuowany w takiej
części nieruchomości sąsiednich, które już stanowią osiedlową ulicę (ulica O.).
Wzgląd na interes społeczno-gospodarczy wymaga oceny przeznaczenia zarówno
nieruchomości władnącej, jak i nieruchomości obciążonych. Z ustaleń wynika, że
skarżący prowadzi na przedmiotowych działkach działalność gospodarczą w formie
parkingu strzeżonego, z którego korzystają w przeważającej mierze mieszkańcy
osiedla G., dojeżdżając do parkingu osiedlową uliczką O. Uliczka ta nie ma statusu
drogi publicznej, jednak do takiej drogi (ulica Z.) prowadzi. Ustalony w sprawie stan
faktyczny nie daje podstaw do oceny trafności oceny Sądu Okręgowego, że
bezpodstawne są podniesione w apelacji zarzuty skarżącego, iż przeprowadzenie
drogi koniecznej od parkingu do ulicy G. spowoduje utratę zainteresowania
klientów. Dojazd do parkingu od ulicy G. może być dla nich bardziej uciążliwy, niż
dojazd od ulicy Z. poprzez osiedlową uliczkę O. Ustalenia w tym zakresie nie są
wystarczające, a aż nadto lakoniczne rozważania uniemożliwiają w istocie
kasacyjną ocenę zarzutu naruszenia art. 145 k.c. Wskazać zatem jedynie należy,
że najmniejsze obciążenie nieruchomości, przez które droga konieczna ma
prowadzić (art. 145 § 2 k.c.), nie zawsze wymaga przeprowadzenia tej drogi po linii
najkrótszej i przy zaangażowaniu najniższych kosztów. Przesłanka ta podlega
ocenie w okolicznościach konkretnej sprawy, z uwzględnieniem kryterium
społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości (art. 145 § 3 k.c.).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na podstawie
art. 39815
k.p.c.
5