Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 stycznia 2010 r., III CZP 121/09
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Wojciech Katner
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marka B. przy uczestnictwie Mateusza K.
i Małgorzaty K. o wpis w księdze wieczystej, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 20 stycznia 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 25
czerwca 2009 r.:
„Czy w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis własności na podstawie
sądowego postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości Sąd może
badać zasadność wniosku pod kątem istnienia przesłanki wskazanej w treści
przepisu art. 34 zdanie drugie ustawy o księgach wieczystych i hipotece?”
podjął uchwałę:
Artykuł 34 zdanie drugie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)
nie ma zastosowania w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis własności
na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności.
Uzasadnienie
W postępowaniu egzekucyjnym Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we
Wrocławiu postanowieniem z dnia 4 grudnia 2007 r. przysądził własność
nieruchomości na rzecz wnioskodawcy. Dla nieruchomości tej prowadzona jest
księga wieczysta, która została założona w dniu 16 lutego 1998 r. W chwili jej
założenia właścicielem nieruchomości był dłużnik przeciwko któremu toczyła się
egzekucja zakończona następnie postanowieniem o przysądzeniu własności
nieruchomości. Jednocześnie z założeniem księgi Sąd dokonał w dziale III wpisu
ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, które wykreślił w dniu 19
listopada 2003 r. na wniosek komornika przedkładającego postanowienie o
umorzeniu egzekucji. Jednakże komornik nadal prowadził egzekucję z wniosku
innych wierzycieli; składane przez niego wnioski o wpis ostrzeżeń o prowadzonych
egzekucjach były przez Sąd oddalane lub zwracane przez przewodniczącego.
W dniu 22 stycznia 2004 r. dłużnik sprzedał nieruchomość Hannie P., a w dniu
9 marca 2004 r. Sąd Rejonowy wpisał w dziale II księgi wieczystej ją jako
właściciela, w miejsce dłużnika. W tym samym dniu Sąd oddalił kolejny wniosek
komornika o wpis ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, a w dniu 4
czerwca 2007 r. Hanna P. przeniosła własność nieruchomości na rzecz
uczestników.
Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 4 grudnia 2007 r. o
przysądzeniu własności referendarz sądowy wpisał jako właściciela nieruchomości
wnioskodawcę, wykreślając jednocześnie uczestników. Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 24 lutego 2009 r. utrzymał w mocy ten wpis, a przy
rozpoznaniu apelacji uczestników od tego postanowienia powstało zagadnienie
prawne sformułowane na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) stanowi, że wpis może
nastąpić, gdy osoba, której prawo ma być wpisem dotknięte, jest lub zostaje
jednocześnie wpisana do księgi wieczystej jako uprawniona. Jednakże do
ujawnienia właściciela wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako
właściciel zostało wykazane odpowiednimi dokumentami.
Artykuł 34 zdanie pierwsze ma na celu zapewnienie nieprzerwanego ciągu
następstwa prawnego osób ujawnionych. Służy temu uzależnienie wpisu od
uprzedniego lub równoczesnego ujawnienia osoby, której prawo ma być wpisem
dotknięte. Od tej zasady dopuszczalne jest odstępstwo w wypadku określonym w
zdaniu drugim, gdy chodzi o wpis w dziale II, tzn. o ujawnienie właściciela.
Wystarczy wtedy udowodnienie następstwa prawnego odpowiednimi dokumentami,
przez które należy rozumieć dokumenty stanowiące dowód sukcesji szczegółowej
albo uniwersalnej w prawa osoby uprawnionej według aktualnego stanu wpisów, a
która – w rzeczywistości – nie jest właścicielem, gdyż pozaksięgowe zmiany
własności doprowadziły do niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sposobem uniknięcia tej niezgodności
ma być wpisanie aktualnego właściciela, do czego potrzebne jest wykazanie
odpowiednimi dokumentami przejścia własności kolejno z osoby wpisanej jako
właściciel na jej następców aż do osoby wnioskodawcy. Artykuł 34 odnosi się w
zasadzie do nabycia własności w drodze czynności prawnej; obejmuje on również
wypadki nabycia własności z mocy prawa, gdy przesłanką tego nabycia jest status
poprzedniego właściciela (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1992
r., III CZP 157/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 84). Przepis ten ma więc zastosowanie
w przypadku pochodnego nabycia własności, gdy prawo własności przechodzi z
dotychczasowego właściciela na nowego, przy tym prawo pozostaje takie samo, a
jedynie zmienia się jego podmiot.
Inaczej jest w przypadku pierwotnego nabycia własności, gdy nie występuje
następstwo prawne i z punktu widzenia skuteczności nabycia własności obojętne
jest, kto był uprzednio właścicielem, a tym samym – kto ujawniony został w księdze
wieczystej jako właściciel. Nabyciem pierwotnym jest nabycie prawa własności w
drodze zasiedzenia, wywłaszczenia, reformy rolnej, a także w trybie postępowania
egzekucyjnego. Zgodnie z art. 999 § 1 k.p.c., prawomocne postanowienie o
przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę i jest tytułem do ujawnienia
na rzecz nabywcy prawa własności przez wpis w księdze wieczystej. W myśl art.
1000 § 1 k.p.c., z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu
własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych
ciążących na nieruchomości.
Konsekwencje pierwotnego nabycia prawa własności w trybie postępowania
egzekucyjnego jest brak potrzeby wykazywania następstwa prawnego w
postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis tak nabytego prawa, art. 34 nie może
więc mieć zastosowania.
Z tych względów na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł, jak w
uchwale.