Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 239/09
POSTANOWIENIE
Dnia 22 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku "F.(…)" S.A. w C.
przy uczestnictwie I. B., Zb. B., G. B., M. S., M. B. i T. W.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w C.
z dnia 29 grudnia 2008 r., sygn. akt VI Ca (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 września 2008 r. Sąd Rejonowy w C. oddalił wniosek
„F.(...)” S.A. w C. o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej na nieruchomości o
powierzchni 29 m2
(działka nr 22/2), stanowiącej współwłasność uczestników
postępowania,, położonej w C. przy ul. L.
Sąd ustalił, że przez działkę nr 22/2 przebiega ciepłociąg składający się z dwóch
rur ciepłowniczych, zbudowany przez poprzednika prawnego wnioskodawcy –
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w C. i oddany do użytku 30 grudnia 1976 r. Od
tego czasu wnioskodawca, będący jednoosobową spółką Skarbu Państwa, oraz jego
poprzednicy prawni dysponowali ciepłociągiem jako posiadacze samoistni.
W dniu 26 stycznia 2006 r. uczestnicy złożyli przeciwko wnioskodawcy w sprawie
I C (…) pozew o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki nr 22/2. Spółka
„F.(…)” pismem z 17 marca 2006 r. uznała te roszczenie do wysokości 1625 zł. Sąd
2
Rejonowy w C. wyrokiem z dnia 15 czerwca 2007 r. zasądził na rzecz współwłaścicieli
kwotę 3.723,60 zł, a Sąd Okręgowy w C. wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 r. (VI Ca (…)
podwyższył wynagrodzenie do wysokości 14.124 zł.
Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawca legitymuje się samoistnym posiadaniem
służebności gruntowej w złej wierze od 30 grudnia 1976 r. Nie minął jednak 30-letni
okres uprawniający do zasiedzenia służebności (art. 172 k.c. w związku z art. 292 k.c.),
ponieważ w dniu 17 marca 2006 r., w następstwie uznania roszczenia przez
wnioskodawcę w sprawie I C (…), utracił on status posiadacza samoistnego (art. 123 §
1 pkt 2 k.c.) i w konsekwencji nastąpiła przerwa biegu zasiedzenia (art. 124 k.c. w
związku z art. 175 k.c.).
Sąd Okręgowy w C. zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji, oddalając
apelację wnioskodawcy postanowieniem z dnia 29 grudnia 2008 r.
Sąd II instancji podzielił w szczególności pogląd potwierdzający samoistne
posiadanie przez wnioskodawcę służebności gruntowej w złej wierze od 30 grudnia
1976 r., z zaliczeniem ciągłości posiadania (art. 172 k.c. i art. 176 k.c. w związku z art.
292 k.c.). Sąd rozważył ponadto problem przerwania biegu zasiedzenia i przyjął, że do
takiego skutku prawnego doszło nie tylko z racji tzw. uznania niewłaściwego (art. 123 §
1 pkt 2 k.c.), lecz także wskutek wniesienia przez współwłaścicieli pozwu o zapłatę
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki nr 22/2, ponieważ było to działanie
jednoznacznie obronne, zmierzające do przekształcenia łącznego strony stosunku
faktycznego i prawnego w stosunek zobowiązaniowy (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Wnioskodawca w skardze kasacyjnej domagał się uchylenia orzeczenia
odwoławczego i przekazania sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania.
Skarżący powołał się na błędną wykładnię przepisów prawa materialnego, a
mianowicie art. 175 k.c. w związku z art. 352 § 2 k.c. i 336 k.c. Przedstawił również
zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. i art. 282 k.p.c.
Wnioskodawca twierdził, że jego samoistne posiadanie służebności gruntowej w
złej wierze było nieprzerwane przez okres uprawniający do zasiedzenia. W
szczególności nie doszło do przerwania biegu zasiedzenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt
1 i 2 k.c., gdyż działanie uczestników nie zmierzało do wydania nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Po nowelizacji kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. (Dz.U. Nr 116,
poz. 731) i wprowadzeniu przepisów dotyczących służebności przesyłu (art. 3051
– 3054
k.c.) istnieje od dnia 3 sierpnia 2008 r. łatwość jej ustanowienia na rzecz przedsiębiorcy
korzystającego z urządzeń określonych w art. 49 § 1 k.c. Wnioskodawca jest takim
przedsiębiorcą, jednakże jego żądanie o stwierdzenie zasiedzenia służebności
przesyłowej opiera się wyłącznie na zdarzeniach istniejących przed dniem 3 sierpnia
2008 r., do których miały zastosowanie przepisy o służebnościach gruntowych. W
judykaturze akceptowany był przy tym pogląd, iż „przedsiębiorca przesyłowy” miał
uprawnienie do żądania ustanowienia na jego rzecz jako właściciela bądź użytkownika
wieczystego nieruchomości władnącej służebności gruntowej polegającej na
zapewnieniu na czas nieokreślony dostępu do urządzeń przesyłowych, z których
korzystał, usytuowanych na nieruchomości obciążonej, a także do żądania stwierdzenia
zasiedzenia tej służebności (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia
2003 r., III CZP 75/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142, z dnia 25 stycznia 2006, I CSK
11/05, niepubl., z dnia 10 lipca 2008 r., II CSK 73/08 niepubl., z dnia 7 października
2008 r., III CZP 89/08, niepubl., z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08, Gaz. Pr. 2009,
nr 5, str. 13, z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, nr 1, poz. 15 oraz z
dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08, niepubl.).
Rozpoznając skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia należy zauważyć, iż nie
ma sporu co do tego, że wnioskodawca ma status posiadacza samoistnego w złej
wierze, a 30-letni okres zasiedzenia rozpoczął się z dniem 30 grudnia 1976 r. (art. 172 i
176 § 1 k.c. w związku z art. 292 k.c.).
Skarżący zasugerował, że Sąd Okręgowy uznał jego posiadanie za zależne, ale
ten zarzut wynika z nieporozumienia. Należy na tym tle wskazać, iż służebność
gruntowa jest jedynym ograniczonym prawem rzeczowym, które może być przedmiotem
zasiedzenia, w związku z czym samoistne posiadanie służebności nie jest posiadaniem
„właścicielskim”. W judykaturze podkreśla się, że odpowiednie stosowanie przepisów o
zasiedzeniu – przez odesłanie z art. 292 k.c. – trzeba rozumieć w ten sposób, iż przy
ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o
faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to
osoba, której przysługuje służebność (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2006 r.,
IV CSK149/05, niepubl.). Istotnymi cechami samoistnego posiadania służebności
gruntowej są zatem: wyłączność „dla siebie”, ciągłość i niezakłócalność. Sąd Okręgowy
nie uchybił tym wskazaniom, gdyż miarodajnie uznał, że wnioskodawca – do czasu
4
przerwania biegu zasiedzenia – władał samoistnie działką nr 22/2 w zakresie
odpowiadającym treści służebności.
Kluczowym zagadnieniem prawnym w rozpoznawanej sprawie jest natomiast
problem przerwy biegu zasiedzenia, w następstwie wniesienia przez uczestników
przeciwko wnioskodawcy pozwu o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
działki nr 22/2 w sprawie I C (…), zakończonej uwzględnieniem powództwa, po
częściowym uznaniu roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 i 2 k.c. w związku z art. 175 k.c. i art.
292 k.c.).
Jest oczywiste, że bieg zasiedzenia służebności gruntowej przerywa wniesienie
przez właściciela powództwa windykacyjnego albo negatoryjnego przeciwko
posiadaczowi samoistnemu korzystającemu ze służebności. Należy jednak podzielić
stanowisko Sądu Okręgowego, ze bieg zasiedzenia został przerwany w następstwie
wniesienia w dniu 26 stycznia 2006 r. powództwa przeciwko wnioskodawcy w sprawie I
C (…). Art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przewiduje, że bieg przedawnienia (zasiedzenia) przerywa
czynność przed sądem przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia,
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Uczestnicy w sprawie I C (…) zgłosili
przed sądem roszczenie przeciwko wnioskodawcy dotyczące korzystania przez niego z
nieruchomości w „pasie przesyłowym”. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy
wytoczenie przez współwłaścicieli nieruchomości powództwa windykacyjnego bądź
negatoryjnego byłoby oczywiście nieuzasadnione i sprzeczne z interesem społecznym,
ponieważ usytuowany na działce nr 22/2 ciepłociąg ma kluczowe znaczenie dla
miejscowości C. Pozew uczestników w sprawie I C (…) był jednak skierowany przeciwko
uprawnieniu wnioskodawcy jako posiadaczowi korzystającemu ze służebności
gruntowej, ponieważ unicestwiał samoistność tego posiadania. Współwłaściciele
nieruchomości przed upływem okresu zasiedzenia wykazali w konsekwencji aktywność
wymuszającą korzystanie przez wnioskodawcę w działki nr 22/2 w sposób odpłatny,
niesamoistny. Trafnie w związku z tym Sąd Okręgowy stwierdził, że działanie
uczestników w sprawie procesowej [I C (..)] zmierzało bezpośrednio do nowego
ukształtowania stosunku prawnego między stronami, z mocy którego właściciel
nieruchomości obciążonej zezwala na korzystanie z niej, w określonym zakresie,
posiadaczowi urządzeń przesyłowych za określoną odpłatnością (czynszem).
Z przedstawionych przyczyn zasadnie Sąd Okręgowy uznał, że wniesienie przez
uczestników w dniu 26 stycznia 2006 r. pozwu przeciwko wnioskodawcy w sprawie I C
5
(…) przerwało bieg zasiedzenia służebności gruntowej (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Z tych
względów nie istnieje potrzeba rozważenia, czy ewentualne późniejsze zdarzenia
prawne mogły przerwać ten bieg.
Należało w konsekwencji oddalić skargę kasacyjną wnioskodawcy (art. 39814
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).