Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 206/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa M. D., A. A.
przeciwko H. S.A. z siedzibą w R.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda A. A. od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 4 lutego 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną,
zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 900 zł
(dziewięćset) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie M. D. i A. A. domagali się od pozwanego pracodawcy H. S.A. w
R. odpowiednio kwot: 9.550 zł i 11.130 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
wniesienia pozwu, tytułem odszkodowania za naruszenie przepisów o
wypowiadaniu umów terminowych. Powodowie powołali się na to, że wręczone im
wypowiedzenia o pracę naruszają art. 111
k.p. i art. 8 k.p. Wskazali, że przy
rozwiązaniu umowy o pracę pozwana spółka nadużyła swoich praw oraz naruszyła
ich dobra osobiste – godność i dobre imię. Sprawy z powództwa M. D. i A. A.
zostały połączone przez Sąd pierwszej instancji do wspólnego rozpoznania i
rozstrzygnięcia.
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w W. na
podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony apelacją pozwanego wyrok Sądu
Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 września 2007 r.
(uwzględniający w części żądania powodów) w ten sposób, że obydwa powództwa
oddalił.
Sąd drugiej instancji w całości podzielił ustalenia faktyczne zaskarżonego
wyroku Sądu pierwszej instancji, które przedstawiają się następująco. W dniu 25
września 2006 r. pozwana zawarła z M. D. umowę o pracę na okres próbny, a
następnie na czas określony do dnia 31 grudnia 2009 r. na stanowisku handlowca –
magazyniera w magazynie przy ul. K. w W., w pełnym wymiarze czasu pracy. W
dniu 20 marca 2004 r. pozwana zawarła z A. A. umowę o pracę na czas określony -
początkowo do 30 czerwca 2005 r., a następnie do 30 czerwca 2008 r.,
zatrudniając go na stanowisku handlowca - magazyniera w magazynie przy ul. K. w
W., w pełnym wymiarze czasu pracy. We wszystkich umowach zawieranych z
powodami na czas określony, strony przewidziały możliwość jej rozwiązania z
zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. Powodowie otrzymywali
wynagrodzenia miesięczne brutto po 1.500 zł oraz premię uznaniową. Pozwana
zawarła z pracownikami magazynu umowy o wspólnej odpowiedzialności
materialnej za powierzone mienie, z obowiązkiem wyliczenia się i odpowie-
dzialnością materialną za szkodę spowodowaną powstaniem niedoboru w towarze.
W przypadku niedoboru każdy z pracowników odpowiadał w częściach równych.
3
W okresie od 19 do 27 stycznia 2007 r., zgodnie z decyzją zarządu spółki,
magazyn opon przy ul. K. miał zostać przeniesiony do nowego magazynu w U.,
przy ul. G.. Przeniesienia mieli dokonać pracownicy zatrudnieni oraz czterej
pracownicy oddelegowani z R. Przeprowadzką kierował M. K. - kierownik hurtowni.
Po zakończeniu przeprowadzki i wstępnym remanencie wykazano brak około 45
opon. Kierownik M. K. zaproponował wszystkim pracownikom w. filii, którzy
podpisali umowę o odpowiedzialności materialnej składkę na pokrycie strat.
Pracownicy wyrazili zgodę i dokonali wpłaty. Po zakończeniu inwentaryzacji, w
poniedziałek 5 lutego 2007 r. M. K. oświadczył, że w magazynie brakuje jeszcze
około 130 -135 opon i jeżeli pracownicy nadal chcą pracować, to muszą pokryć ten
niedobór w kwocie dodatkowo po 2.500 zł każdy. Powodowie nie wyrazili na to
zgody. W związku z czym wpłacone dotychczas kwoty zostały zwrócone po
dokonaniu potrącenia 130 zł. W dniu 5 lutego 2007 r. M. K. zgłosił zaginięcie opon
w komendzie policji w U., wskazując A. A. i M. D. jako podejrzanych. Tego samego
dnia powodowie zostali zatrzymani na noc w policyjnym areszcie. Po złożeniu
zeznań w charakterze świadków, powodowie zostali zwolnieni, nie przedstawiono
im żadnych zarzutów, a postępowanie karne zostało umorzone. O zatrzymaniu
powodów pracownicy magazynu nie dowiedzieli się od M. K., lecz od matki M. D.
oraz od żony A. A., która zadzwoniła do niego bezpośrednio po zatrzymaniu męża.
Zgodnie z przyjętą przez Spółkę strukturą organizacyjną filii w W. pracodawca
reprezentowany był w stosunkach z pracownikami przez kierownika M.K., który w
dniu 7 lutego 2007 r. wręczył powodom pisma rozwiązujące z nimi umowy o pracę
datowane na 5 lutego 2007 r. nie wskazując przyczyn rozwiązania z nimi umów o
pracę.
Sąd Okręgowy podzielając ustalenia faktyczne zaskarżonego wyroku Sądu
pierwszej instancji – odmiennie – niż Sąd Rejonowy – ocenił materiał dowodowy
zgromadzony w sprawie i uznał, że roszczenia powodów nie zasługiwały na
uwzględnienie. Powodowie nie wykazali bowiem naruszenia przez pracodawcę
przepisów o wypowiadaniu umów zawartych na czas określony.
Sąd drugiej instancji miał na uwadze, że wybór przez strony czasu trwania
umowy o pracę wynika z prawa do swobodnego określenia rodzaju umowy,
zagwarantowanego przepisami art. 11 k.p. Podstawowym celem umowy o pracę
4
zawartej na czas określony jest stabilizacja stosunku pracy, wykluczająca
możliwość jej wcześniejszego rozwiązania z woli jednej ze stron, jeżeli nie
zastrzeżono klauzuli wcześniejszego jej rozwiązania, co skutkuje jej rozwiązaniem
z upływem czasu, na który była zawarta (art. 30 § 1 pkt 4 k.p.), chyba, że strony
zawierając umowę terminową na czas dłuższy niż 6 miesięcy, przewidziały
dopuszczalność wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym
wypowiedzeniem (art. 33 k.p.). Sąd drugiej instancji podkreślił, że zgłoszone przez
powodów roszczenie, dotyczyło odszkodowania za niezgodne z przepisami prawa
wypowiedzenie terminowych umów o pracę. Powodowie w pozwie wyraźnie
sprecyzowali w określonych kwotach roszczenie należne „z tytułu naruszenia
przepisów o wypowiadaniu umów terminowych”, i w toku procesu nie zgłosili innych
roszczeń, na innej podstawie prawnej, niż art. 50 § 3 k.p.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że w przypadku umów o pracę na czas
określony zawartych na podstawie art. 33 k.p. nie ma obowiązku podawania
przyczyny uzasadniającej rozwiązanie takiej umowy o pracę (art. 30 § 4 k.p.). Z
obowiązków tych zwolnione są obie strony, niezależnie od tego, która z nich
dokonuje wypowiedzenia. W przypadku wypowiedzenia stosunku pracy przez
pracodawcę naruszającego przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, pracownikowi
przysługuje roszczenie o odszkodowanie (art. 50 § 3 k.p.). Z powyższego wynika,
że w razie wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony przez pracodawcę,
pracownik może dochodzić odszkodowania, ale tylko w przypadku naruszenia
przepisów o wypowiadaniu, a nie w razie niezasadności tego wypowiedzenia.
Odnosząc powyższe rozważania do ustalonego stanu faktycznego sprawy Sąd
drugiej instancji stwierdził, że zawarte przez strony umowy terminowe zawierały
klauzulę o możliwości wcześniejszego rozwiązania umowy za dwutygodniowym
wypowiedzeniem i wobec tego wypowiedzenie tych umów nie naruszało - od strony
formalnej - przepisów o wypowiadaniu umów o pracę na czas określony. Zawierało
stosowne pouczenie zgodnie z art. 30 § 5 k.p. oraz przewidywało dwutygodniowy
okres wypowiedzenia z równoczesnym zwolnieniem powodów z obowiązku
świadczenia pracy.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji co do
oceny, że dokonane przez pozwaną Spółkę wypowiedzenie, od strony formalnej
5
jest prawidłowe. Nie zgodził się jednak ze stanowiskiem zaskarżonego wyroku
Sądu pierwszej instancji o nadużyciu przez pracodawcę zasad współżycia
społecznego i społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 k.p.). Sąd
drugiej instancji stwierdził, że nie jest wystarczające ogólne odwołanie się do „naru-
szenia zasad współżycia społecznego” dla uzasadnienia tego nadużycia prawa. Ko-
nieczne jest bowiem wskazanie jaka zasada została naruszona i wykazanie
związku przyczynowego tego naruszenia z utratą przez pracownika konkretnego
uprawnienia. W szczególności, według Sądu drugiej instancji, takiego naruszenia
nie stanowiło zawarcie przez strony umowy o pracę na czas określony - trzyletni.
Charakter umów terminowych i ich szczegółowe postanowienia nie stanowiły
przedmiotu sporu między stronami i powodowie tego argumentu nie podnosili.
Zatem rozważania Sądu pierwszej instancji nad bezprawnością działania pra-
codawcy, zawierającego drugą umowę terminową i wyprowadzanie wniosku o za-
miarze obejścia prawa – oparte na wykładni art. 251
k.p. są – zdaniem Sądu drugiej
instancji – nieuprawnione. Przepis art. 251
k.p. nie może być interpretowany
rozszerzająco i to strony - zgodnie ze swobodnie wyrażoną przez nie wolą -
decydują o tym, jakiego rodzaju umowa o pracę zostaje przez nie zawarta.
Powodowie zawierając kolejną, ale nie trzecią umowę o pracę na czas określony,
wyrazili w sposób stanowczy zgodę na taką formę zatrudnienia u pozwanego i tej
woli w toku procesu nie kwestionowali.
Sąd drugiej instancji zważył, że powodowie chociaż wskazywali na
naruszenie przez pracodawcę art. 111
k.p., to nie zgłosili jednak odrębnego, a
wynikającego z tego przepisu roszczenia o odszkodowania za nierówne
traktowanie w zatrudnieniu. Rozstrzygnięcie sprawy musi odnosić się do podstawy
faktycznej dochodzonego roszczenia. Skoro zatem – w toku procesu powodowie
wnosili o zasądzenie odszkodowania za naruszenie zasad o wypowiadaniu umów
terminowych, to rozstrzygnięcie tak zgłaszanego roszczenia, nie może być oparte
na art. 11 1
k.p. W sprawie nie zostały ustalone żadne zachowania pracodawcy,
które mogły naruszać dobra osobiste (godność) powodów, zwłaszcza co do
informowania współpracowników powodów bądź innych osób o ich aresztowaniu w
związku z powstałym niedoborem w magazynie. Samo złożenie przez
przełożonego doniesienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie może być
6
oceniane jako bezprawne (zawinione), bowiem stanowi wykonywanie uprawnień
przysługujących pracodawcy, w granicach określonych przez prawo i nie stanowi
naruszenia dóbr osobistych pracownika. Sąd drugiej instancji wskazał, że w
orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że nie można traktować
jako bezprawnego postępowania pracodawcy, który po powzięciu wiadomości
uprawdopodobniającej popełnienie przestępstwa ściganego z urzędu, zawiadamia
o tym organy ścigania; pracodawca nie ponosi odpowiedzialności
odszkodowawczej (art. 24 § 1 k.c.) za skutki postępowania karnego, które zostało
przeprowadzone w związku z tym zawiadomieniem (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 1994 r., I PZP 9/94 – OSNAPiUS 1994/2/26; wyrok z
4 grudnia 1997 r., I PKN 418/97 – OSNAPiUS 1999/2/44; wyrok z 26 marca 1998 r.,
I PKN 573/97 – OSNAPiUS 1999/6/197)
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości zaskarżył skargą kasacyjną A.
A.. Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), w ramach której zarzucono:
a) niewłaściwe zastosowanie art. 50 § 3 k.p. przez przyjęcie, że
pracownik może dochodzić od pracodawcy roszczeń, o których
mowa w tym przepisie tylko w sytuacji naruszenia zasad
wypowiadania umów terminowych, co nie obejmuje badania
zasadności wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas
określony, w tym naruszenia przez pracodawcę przy wypowiadaniu
takiej umowy zasad poszanowania godności i innych dóbr
osobistych pracownika (art. 111
k.p.) oraz zasad współżycia
społecznego (art. 8 k.p.);
b) niezastosowanie art. 50 § 3 k.p. w związku z art. 111
k.p. przez
przyjęcie, że podstawą dochodzonego przez powoda roszczenia o
odszkodowanie za naruszenie zasad o wypowiadaniu umów
terminowych nie może być art. 111
k.p.;
c) naruszenie art. 50 § 3 k.p. w związku z art. 8 k.p. przez przyjęcie,
że podstawą roszczenia o odszkodowanie za wypowiedzenie przez
pracodawcę umowy o pracę na czas określony z naruszeniem
7
przepisów o wypowiadaniu tych umów nie może być naruszenie
przez pracodawcę art. 8 k.p.
W oparciu o powyższe zarzuty strona skarżąca wniosła o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania za
wszystkie instancje; ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i oddalenie apelacji pozwanego wraz z rozstrzygnięciem o kosztach
postępowania za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona przeciwna wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz strony
pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę zaskarżonego wyroku stanowi ustalenie, że nie zachodziły
wskazywane w powództwie przyczyny dotyczące niezgodności z prawem
wypowiedzenia powodom umowy o pracę zawartej na czas określony i naruszenia
godności pracownika (art. 111
k.p.). Umowy o pracę zawarte przez pracodawcę z
powodami były umowami terminowymi, strony przewidziały możliwość ich
rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem (art. 33 k.p.). Pracodawca nie
miał obowiązku uzasadniania przyczyny wypowiedzenia takiej umowy. Ocena
prawna zaskarżonego wyroku odnosi się do stanu faktycznego sprawy, który został
ustalony w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji i Sąd drugiej instancji
podzielił w całości podstawę faktyczną wyroku Sądu pierwszej instancji.
Rozpatrywana skarga kasacyjna strony powodowej nie kwestionuje podstawy
faktycznej zaskarżonego wyroku - nie zawiera w ogóle podstawy naruszenia
przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c.
w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i
dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia. Subsumcja okoliczności faktycznych
8
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku pod wskazane w skardze przepisy
nie mogłaby uzasadniać prawa do odszkodowania. W zaskarżonym wyroku
ustalono, że wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło bez naruszenia przepisów o
wypowiadaniu umowy o pracę zawartej na czas określony (art. 50 § 3 k.p.). Nie ma
także naruszenia godności pracownika ani jakiejkolwiek postaci jego dyskryminacji
(art. 111
k.p.). Nie wykazano także, aby pracodawca działał w celu wyrządzenia
szkody pracownikowi w okolicznościach wykraczających, poza przysługujące mu z
mocy prawa oraz z postanowień zawartych z powodami umów o pracę na czas
określony, uprawnienia do wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas
określony bez podania tego przyczyny. W ustalonych okolicznościach sprawy nie
budzi zastrzeżeń wyrażona w zaskarżonym wyroku ocena braku bezprawności w
zachowaniu pracodawcy, który nie ujawnia swych podejrzeń o popełnienie
przestępstwa w czynnościach z zakresu stosunków pracy (wobec osób trzecich)
natomiast korzysta z uprawnienia do zgłoszenia podejrzenia o popełnienie
przestępstwa do właściwego organu.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy uznając bezasadność podstawy skargi
kasacyjnej – na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
/tp/