Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 10 lutego 2010 r.
II UZP 11/09
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Beata Gudowska (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 lutego 2010 r. sprawy
z wniosku Krajowego Biura Ochrony A.-M. Spółki z o.o. w T. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. o nieobciążanie składką na ubezpiecze-
nie społeczne, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 listopada 2009 r. [...]
„Czy płatnik składek, który dokonując rozliczenia niektórych zatrudnionych
osób niepełnosprawnych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne błędnie zawarł
kod "0" w bloku trzecim pole 0-3 w deklaracjach rozliczeniowych DRA za okresy: luty
2004 roku - styczeń 2005 roku oraz marzec 2005 roku - styczeń 2007 roku może w
oparciu o przepis art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 roku o zmianie
ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnospraw-
nych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 115, poz. 791) złożyć do dnia
30 czerwca 2008 roku deklaracje korygujące, tj. zawierające prawidłowy kod "3" i
skorzystać tym samym z uprawnienia do finansowania składek na ubezpieczenia
społeczne za niektóre zatrudnione osoby niepełnosprawne za środków PFRON i
budżet państwa (w sprawie PFRON ) w związku z art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej
op. cit. wyżej oraz art. 25 ust. 2 i 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123,
poz. 776) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 roku ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Płatnik składek na ubezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych
mógł do dnia 30 czerwca 2008 r. sprostować w korygujących deklaracjach roz-
liczeniowych za okres od 2004 do 2007 r. omyłki danych ujętych w art. 25 ust. 2
i 8 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie-
2
pełnosprawnych w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 20 grudnia 2002 r.
o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2003 r. Nr
7, poz. 79), obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. (art. 47 ust. 3 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. w związku z art. 11 ust. 2 ustawy
z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecz-
nej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 115, poz. 791).
U z a s a d n i e n i e
Krajowe Biuro Ochrony „A.-M.", Spółka z o.o. z siedzibą w T. do końca
czerwca 2008 r. przedłożyło Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych deklaracje rozli-
czeniowe korygujące rozliczenie składek za okresy od lutego 2004 r. do stycznia
2005 r. oraz od marca 2005 r. do stycznia 2007 r. wraz z miesięcznymi raportami
imiennymi, zaznaczając w druku ZUS DRA w polu 03 bloku III kod „3" oraz deklaru-
jąc w bloku IV, pod poz. 13 i 28 składki na ubezpieczenie społeczne osób niepełno-
sprawnych w kwocie obniżonej o część pokrywaną ze środków Państwowego Fun-
duszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej - PFRON).
Decyzją z dnia 29 września 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w T. wymierzył składki bez uwzględnienia ich współfinansowania przez PFRON. Po-
wołując się na art. 25 ust. 8 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz za-
trudnianiu osób niepełnosprawnych, wskazał na zasadę składania wniosku o dofi-
nansowanie składek na bieżąco, łącznie z deklaracją rozliczeniową i stwierdził, że
niezłożenie przez spółkę takiego wniosku w deklaracji pierwszorazowej przez wypeł-
nienie pola 03 w bloku III kodem „0" wyklucza późniejszą korektę i uwzględnienie
współfinansowania składek na ubezpieczenia społeczne zatrudnionych w spółce
pracowników niepełnosprawnych.
Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z dnia 19
lutego 2009 r. oddalił odwołanie płatnika z wnioskiem o wymierzenie składek w spo-
sób rozliczony w deklaracjach korygujących, a Sąd Apelacyjny w Gdańsku, rozpo-
znając apelację Spółki, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagad-
nienie prawne przytoczone na wstępie.
3
W nawiązaniu do stanu faktycznego sprawy Sąd Apelacyjny podniósł, że
skarżący rozliczał roczne deklaracje za okres od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 31
grudnia 2006 r. z uwzględnieniem finansowania składek z tytułu zatrudniania osób
niepełnosprawnych, natomiast nie dokonywał takiego rozliczenia w miesięcznych
raportach imiennych oraz deklaracjach rozliczeniowych, choć niespornie spełniał wa-
runki do finansowania ich zgodnie z art. 25 ust. 2 i 3a ustawy o rehabilitacji zawodo-
wej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 31 grud-
nia 2007 r. zasady finansowania, rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne były regulowane przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.; jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), z tym że składki na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe osób niepełnosprawnych, należne według stopy obowiązującej wszystkich
ubezpieczonych, finansowane były zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 25 ust.
2-3a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (w brzmieniu Dz.U. z 2003 r. Nr 7, poz. 79,
dalej „ustawa o rehabilitacji”). W związku z tym, że część kosztów osobowych praco-
dawcy zatrudniającego pracowników niepełnosprawnych, odpowiadająca składce na
ubezpieczenia społeczne, pokrywana była przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych, płatnik rozliczał je według ustalonego wzoru deklaracji
rozliczeniowej, w której podawał między innymi zestawienie należnych składek na
poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych, z uwzględnieniem podziału na
składki finansowane przez ubezpieczonego i przez płatnika oraz budżet państwa i
PFRON oraz składał oświadczenie o zgodności danych zawartych w deklaracji ze
stanem faktycznym. Dokumenty te oraz imienne raporty miesięczne płatnik powinien
przesłać do 15 dnia następnego miesiąca (art. 46 i 47 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych).
Finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne zatrudnionych przez płat-
nika osób niepełnosprawnych odpowiednio przez Fundusz i budżet państwa było
zapewnione - jak stanowił art. 25 ust. 8 i ust. 9 ustawy o rehabilitacji - w każdym mie-
siącu przez rok, na wniosek pracodawcy składany łącznie z deklaracją rozliczeniową
4
tych składek. Po upływie roku pracodawcy wraz z deklaracją rozliczeniową mogli zło-
żyć wniosek o objęcie finansowaniem składek na to ubezpieczenie na kolejne okresy
roczne. Wniosek, o którym mowa, przybierał formę określoną w rozporządzeniu Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 grudnia 1998 r. w sprawie określenia wzorów
zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych ra-
portów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń
płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących oraz
innych dokumentów (Dz.U. Nr 149, poz. 982 ze zm.), a jego złożenie polegało na
wypełnieniu deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA przez wpisanie odpowiedniego kodu
- cyfry w polu 03 bloku III deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA, przy czym „0” wpisywał
płatnik składek nieuprawniony lub niewnioskujący o dofinansowanie na podstawie
art. 25 ust. 2, 3 lub 3a ustawy. Wpisanie cyfry „1” oznaczało wniosek o dofinansowa-
nie składek na podstawie art. 25 ust. 2 ustawy, cyfry „2” - na podstawie art. 25 ust. 3,
a cyfry „3” - wniosek przy spełnianiu warunków określonych w art. 25 ust. 3a ustawy.
Rozstrzygając zagadnienie, czy wniosek taki może być złożony skutecznie
tylko w deklaracji pierwszorazowej, a ostatecznie, czy brak wniosku (wpisanie kodu
„0”) może być uzupełniony w deklaracji rozliczeniowej korygującej, Sąd Najwyższy
uznał za konieczne potwierdzenie - jako oczywistości - że korygowanie składanych
przez płatników dokumentów rozliczeniowych jest dopuszczalne w pełnym zakresie.
Co więcej, płatnik składek ma obowiązek złożyć deklarację rozliczeniową korygującą
w formie nowego dokumentu zawierającego wszystkie prawidłowe dane, łącznie z
raportem miesięczny korygującym, jeżeli stwierdził nieprawidłowości w przesłanych
dokumentach (por. art. 41 ust. 6 i 7 i w art. 47 ust. 3 w związku z art. 46 ust. 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych). Jeżeli deklaracja rozliczeniowa była wypeł-
niona niewłaściwie (niektóre dane nie zostały wykazane, albo były wykazane błęd-
nie), płatnik ma możliwość naprawienia tych błędów w deklaracji rozliczeniowej kory-
gującej. Zastąpienie deklaracji dotkniętej błędem nowym dokumentem zawierającym
prawidłowe dane powoduje, że deklaracja korygująca staje się jedyną właściwą de-
klaracją rozliczenia za wskazany w niej okres, a poprzednia traci znaczenie.
Mogą być również naprawione błędy dotyczące danych umieszczonych w polu
03 w bloku III deklaracji rozliczeniowej. Także w tym wypadku rozporządzenie Mini-
stra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie określenia ro-
dzaju dokumentacji będącej podstawą rozliczeń finansowania składek na ubezpie-
czenia społeczne niektórych zatrudnionych osób niepełnosprawnych, z uwzględnie-
5
niem dotacji Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i bu-
dżetu państwa (Dz.U. Nr 122, poz. 1341) przewiduje korektę deklaracji, stanowiąc,
że podstawę rozliczeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z PFRON z tytułu finan-
sowania składek na ubezpieczenia społeczne niektórych zatrudnionych osób niepeł-
nosprawnych stanowi dokument sporządzony przez Zakład sporządzony - stosownie
do § 1 ust. 2 tego rozporządzenia - na podstawie danych wykazywanych przez płat-
ników składek zarówno w deklaracji rozliczeniowej, jak i w deklaracji rozliczeniowej
korygującej.
Nietrafne jest identyfikowanie wypełnienia odpowiednim kodem pola, o którym
mowa w zagadnieniu prawnym, ze złożeniem wniosku w tym sensie, w jakim - za-
strzeżony formą i terminem - stanowi ono oświadczenie woli otwierające postępowa-
nie w określonym prawem trybie, wyrażające wolę jego wszczęcia i uzyskania wyniku
zgodnego z wnioskiem (por. np. art. 61 § 1 k.p.a. oraz art. 117 § 1, art. 168 § 1, art.
1837
i 351 k.p.c.). Wniosek, o którym była mowa w art. 28 ust. 8 ustawy o rehabilitacji
zawodowej nie wszczynał jakiegokolwiek postępowania; prawo opłacania składek
pomniejszonych o część finansowaną przez PFRON realizowało się ipso iure przez
zatrudnienie osób niepełnosprawnych. W związku z tym, ewentualny wniosek nie
dotyczył przyznania prawa określoną decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
lecz był wnioskiem o realizację prawa nabytego, któremu Zakład nie mógł odmówić,
jeśli w deklaracji zostały umieszczone dane dotyczące składek odpowiadające regu-
lacji art. 25 ust. 2, 3 lub 3a ustawy o rehabilitacji; rozliczenie według zasad określo-
nych w tym przepisie było równoznaczne ze złożeniem wniosku, o którym mowa w
art. 25 ust. 8 tej ustawy.
W tej sytuacji, skoro wniosek przewidziany w art. 25 ust. 8 ustawy wyrażał
tylko wiedzę płatnika o przysługującym mu sposobie rozliczenia składek, żadnego
znaczenia nie mają tu rozważania ogólne o obowiązywaniu w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych zasady rozpoznawania spraw na wniosek zgłoszony przez
osobę zainteresowaną. Nie wchodziło także w rachubę przekroczenie terminu prze-
widzianego w art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych -
stwierdzone przez Sąd pierwszej instancji - gdyż nie jest to termin inny jak instrukcyj-
ny także dlatego, że możliwym skutkiem jego niedotrzymania była przewidziana w
art. 48 ustawy możliwość działania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z urzędu,
w zastępstwie płatnika. Pogląd o dyscyplinującym charakterze terminu do składania
6
deklaracji rozliczeniowych wspiera również regulacja art. 41 ust. 7 w związku z art.
47 ust. 3 i ust. 3b ustawy systemowej.
W konsekwencji tego, że rozdzielenie kosztów składki między płatnika i
PFRON następowało bez względu na niewypełnienie lub błędne wypełnienie pola 03
w bloku III formularza ZUS DRA, płatnik składek mógł - jeżeli stwierdził, że ma takie
uprawnienie płynące z ustawy - opłacać składki w odpowiednio niższej kwocie, pod-
legającej kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nie budzi więc wątpliwości, że
w dotychczasowym stanie prawnym płatnik składek mógł skorygować błąd w wypeł-
nieniu deklaracji ZUS DRA i w miejsce cyfry „0” wpisać kod odpowiedni do jego sytu-
acji prawnej, tak samo jak mógł cyfrę „2” zastąpić w deklaracji korygującej cyfrą „3”,
jeżeli zorientował się, że finansowanie składek zatrudnionym przez niego osób nie-
pełnosprawnych wynika z art. 25 ust. 3a, a nie z art. 25 ust. 3 ustawy. Oczywista
omyłka polegająca na wpisaniu cyfry „0” zamiast cyfry„3” w polu 03 bloku III deklara-
cji mogła być sprostowana w każdym czasie. W wypadku rozliczeń składek za okres
sprzed dnia 1 stycznia 2008 r., termin tej korekty został wyznaczony w art. 11 ust. 2
ustawy z dnia 1 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo-
łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 115, poz. 791), dozwalającym na rozliczenie składek za okres od
2004 do 2007 r. z uwzględnieniem ich finansowania przez budżet i PFRON przez
złożenie korekty imiennych raportów miesięcznych lub deklaracji rozliczeniowej albo
imiennych raportów miesięcznych korygujących lub deklaracji rozliczeniowej korygu-
jącej za okres do dnia 31 grudnia 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r.
Przytoczony przepis ustawy zmieniającej nie stanowił samodzielnej podstawy
prawnej korekt w dokumentach składanych za okres do grudnia 2007 r., lecz - jako
przepis przejściowy - osiągał cel załatwienia niezakończonych, będących w toku, czy
właśnie wymagających korekty zagadnień regulowanych w przepisach, które utraciły
moc. Dopiero po określonym w tym przepisie dniu 30 czerwca 2008 r. korekta stała
się niemożliwa, gdyż od dnia 1 stycznia 2008 r. obowiązują nowe zasady finansowa-
nia składek na ubezpieczenia społeczne opłacanych za osoby niepełnosprawne,
wprowadzone przepisami ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o re-
habilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o
zmianie niektórych innych ustaw. Stosownie do art. 25a, wprowadzonego z mocą od
dnia 1 stycznia 2008 r. (uwzględnionego w tekście jednolitym ustawy o rehabilitacji
zawodowej, Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92), Fundusz refunduje część kosztów oso-
7
bowych pracodawcy odpowiadającą składce należnej od pracodawcy na ubezpie-
czenie emerytalne pod warunkiem terminowego opłacenia przez pracodawcę tych
składek w całości. Począwszy od składek na ubezpieczenia społeczne należnych za
okres od 1 stycznia 2008 r., w bloku III pole 03 deklaracji ZUS DRA wszyscy płatnicy
zobowiązani są wpisywać kod „0” lub pole to może pozostać puste (por. rozporzą-
dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2009 r. w sprawie
określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowot-
nego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygu-
jących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych ko-
rygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze oraz innych dokumentów, Dz.U. Nr 186, poz. 1444).
Z tych względów, Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie.
========================================