Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 69/09
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Wojciech Jan Katner (sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa S. P. i W. P.
przeciwko Holdingowi Węglowemu S.A. w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 lutego 2010 r.,
zażalenia powodów na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżone postanowienie pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny odrzucił postanowieniem z dnia 30 września 2009 r. apelację
powodów S. i W. małżonków P. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 29 maja 2009
r. Przyczyną odrzucenia apelacji był brak interesu skarżących w zaskarżaniu wyroku,
ponieważ wyrok ten uwzględniał żądania pozwu i nie wystąpiła, ani niezgodność
orzeczenia z tym żądaniem, ani oddalenie powództwa w części, ani też powodowie nie
domagali się uzupełnienia wyroku, a zatem musieli uznać, że Sąd I instancji orzekł o
całości dochodzonego przez nich roszczenia.
Zaskarżone postanowienie dotyczy orzeczenia, w którym Sąd I instancji
zobowiązał pozwany Holding Węglowy S.A. do naprawienia szkody wyrządzonej
powodom ruchem zakładu górniczego w budynkach (domu mieszkalnym i garażu) przez
2
przywrócenie stanu poprzedniego w sposób opisany w wyroku. Jest to szczegółowe
wskazanie uszkodzeń i sposobu ich naprawy, w tym robót przygotowawczych i
rektyfikacji właściwej, bez wskazywana sposobu rektyfikacji.
W apelacji, a następnie w zażaleniu z dnia 22 października 2009 r. powodowie
zarzucili wyrokowi Sądu I instancji w szczególności to, że jego rozstrzygnięcie
uniemożliwia przywrócenie stanu poprzedniego ze względu na nieustalenie sposobu
rektyfikacji, czyli „wyprostowania" budynku, który wskutek szkody górniczej ma
wychyloną bryłę poza pion. Z tym wiąże się sposób i odpowiadające mu koszty
rektyfikacji, które nie mogą zależeć od jednostronnej decyzji pozwanego. Zarzuty
powodów opierają się na naruszeniu art. 373 w związku z art. 370 k.p.c. Powodowie
wnoszą o zmianę zaskarżonego postanowienia i przyjęcie apelacji do rozpoznania lub
jego zmianę przez odmowę odrzucenia apelacji, ewentualnie o uchylenie tego
postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do rozpoznania, w
każdym przypadku z uwzględnieniem należnych kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie powodów jest zasadne.
Zakwestionować należy stanowisko Sądu drugiej instancji o braku substratu
zaskarżenia w niniejszej sprawie, ze względu na orzeczenie zgodne z żądaniem pozwu.
Nie można twierdzić, jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, że mimo
zgodności sentencji wyroku ze zgłoszonym żądaniem wyłączona jest w ogóle możliwość
jego zaskarżenia. W orzecznictwie słusznie się podnosi, że wyjątkowo może wystąpić
interes prawny takiego zaskarżenia (uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia
17 lutego 1954 r. C. 1342/53, OSN 1956, nr 1, poz. 2; uzasadnienie postanowienia SN z
dnia 23 marca 2006 r. II CZ 22/06, Lex nr 196615). Jednakże potrzebne jest ustalenie
takiego interesu skarżącego, żeby pozwalał on na wniesienie apelacji przez powodów.
Zanim wszakże się tę kwestię rozważy, należy zwrócić uwagę na wyrażany
postulat ostrożnego przyjmowania konieczności wystąpienia interesu prawnego w
odniesieniu do zaskarżanego orzeczenia. Orzecznictwo trafnie akcentuje, że interes
prawny w zaskarżeniu orzeczenia sądowego (zwany gravamen) nie jest pojęciem
ustawowym, a używanym w doktrynie i orzecznictwie dla wskazania możliwości
zaskarżania orzeczenia niekorzystnego dla skarżącego (postanowienie SN z dnia 16
kwietnia 2009 r. I CZ 15/09). W nauce postępowania cywilnego jest prezentowane
nawet stanowisko, zgodnie z którym z pojęciem gravaminis nie powinno się utożsamiać
kategorii interesu strony w zaskarżeniu orzeczenia sądu pierwszej instancji. Przepisy
3
k.p.c. nie kreują bowiem, ani bezpośrednio ani pośrednio ciężaru procesowego w
postaci wykazania interesu prawnego przez skarżącego orzeczenie. Przesłanką
dopuszczalności zaskarżenia jest samo twierdzenie strony o istnieniu wady orzeczenia.
Rzeczywiste tego potwierdzenie lub niepotwierdzenie stanowi przesłankę zasadności
zaskarżenia, nie świadczy zaś o samej jego dopuszczalności lub niedopuszczalności.
Musiałoby więc być dość oczywiste i widoczne w treści składanego środka zaskarżenia,
że zawiera on zarzuty i wnioski niepodważające orzeczenia zgodnego z żądaniem
skarżącego. To dopiero mogłoby stanowić podstawę odmówienia przyjęcia zaskarżenia.
Tego wszakże nie można powiedzieć o treści apelacji w sprawie niniejszej, w kwestiach
podniesionych w zażaleniu powodów.
W orzecznictwie uznawane jest tradycyjnie, że interes prawny, nazywany
gravamen oznacza pokrzywdzenie strony wskutek niekorzystnej dla niej różnicy między
zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającą z porównania
zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia (przykładowo wyrok SN z dnia 17 marca 1936 r.
C III 1035/35, OSN 1937, nr 1, poz. 11). Takie wąskie rozumienie interesu prawnego
jest podzielane również, co do zasady we współczesnym orzecznictwie (postanowienie
SN z dnia 23 marca 2006 r. II CZ 22/06, Lex nr 196615; postanowienie SN z dnia 16
kwietnia 2009 r. I CZ 15/09). Wskazuje się jednak, co znalazło wyraz w orzecznictwie i
jest aprobowane w doktrynie, że jeżeli wymaga się interesu prawnego do zaskarżenia
orzeczenia, to wystąpi on zarówno w razie różnicy między zgłoszonym roszczeniem a
treścią rozstrzygnięcia, jak i wtedy, gdy brak tej różnicy, ale skarżący nie uzyskał tych
wszystkich korzyści, które powinno mu zapewnić orzeczenie wolne od wad (uchwała SN
z dnia 16 grudnia 1971 r. III CZP 79/71, OSNC 1972, nr 6, poz. 101). Nie jest to
rozszerzenie rozumienia interesu prawnego, lecz właściwe odczytanie, co oznacza w
praktyce dla podmiotu, którego to dotyczy, rozstrzygnięcie zgodne z żądaniem pozwu.
W niniejszej sprawie mamy właśnie z tym do czynienia. Powodowie nie skarżą
wyroku z tej przyczyny, że nie odpowiada treści żądania. Wskazują tylko,
że konsekwencją nie ustalenia w wyroku sposobu rektyfikacji będzie to, że o sposobie
wykonania tego wyroku będzie decydować pozwany, jako sprawca szkody zobowiązany
do jej naprawienia. Nie powinno wszakże stanowić o wykonaniu wyroku jakiekolwiek
naprawienie szkody i decydowanie przez pozwanego, co oznacza zasądzone
przywrócenie stanu poprzedniego w przypadku rektyfikacji. Interes prawny powodów w
zaskarżeniu wyroku polega na zakwestionowaniu przez nich określenia sposobu
naprawienia szkody - jak to precyzują - w zakresie skutecznego i bezpiecznego
4
naprawienia szkody górniczej. Oceny zasadności wykazanego interesu prawnego
powodów powinien dokonać Sąd drugiej instancji rozpoznając apelację, nie zaś
rozstrzygając o jej odrzuceniu.
Nie jest również zasadne twierdzenie w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia, że powodowie powinni byli ewentualnie wystąpić o uzupełnienie wyroku
Sądu pierwszej instancji na podstawie art. 351 k.p.c., zaś osiągnąć celu tego przepisu
nie można poprzez alternatywne wniesienie apelacji od wyroku. Szczegółowe
oznaczenie sposobu naprawienia szkody nie może stanowić przedmiotu uzupełnienia
wydanego wyroku. Pokazuje to nawet obecna treść zaskarżonego wyroku
i szczegółowość z jaką Sąd powinien określić przywrócenie stanu poprzedniego
w przypadku szkód górniczych, mających uzupełniającą kodeks cywilny regulację
prawną w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 91 i nast. ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz.
1947 ze zm.).
Jest oczywiste, że potrzebnego określenia sposobu rektyfikacji budynku, jako
przywrócenia stanu poprzedniego nie można też uzyskać drogą wykładni wyroku na
podstawie art. 352 k.p.c. Nie można więc twierdzić, że powodowie uznali orzeczenie za
rozstrzygające o całości dochodzonego przez nich roszczenia i dlatego nie domagali się
uzupełnienia wyroku o rozstrzygnięcie oddalające powództwo w części. Pomimo więc
zgodności sentencji orzeczenia ze zgłoszonym żądaniem w sprawie zachodzi po stronie
skarżących niewątpliwy interes prawny we wniesieniu apelacji.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Apelacyjny naruszył art. 370 w związku z art.
373 k.p.c. i bezzasadnie odrzucił apelację powodów, która powinna zostać
merytorycznie rozpoznana. Dlatego na podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3
k.p.c. orzeczono jak w postanowieniu, rozstrzygając o kosztach postępowania
zażaleniowego na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.