Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 24 LUTEGO 2010 R.
I KZP 35/09
Wyrażając, w trybie art. 80 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), zgodę na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, sąd dyscyplinarny
orzeka obligatoryjnie o zawieszeniu sędziego w czynnościach służbowych
oraz obniżeniu wynagrodzenia (art. 129 § 2 i 3 powołanej ustawy).
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik.
Sędziowie SN: W. Błuś, M. Buliński, K. Cesarz, J. Dołhy (spra-
wozdawca), M. Gierszon, P. Kalinowski.
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Apelacyjnego: SSA A.
Seremet.
Sąd Najwyższy, w sprawie Jarosława Ł. – sędziego Sądu Okręgowe-
go, w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności kar-
nej, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 24 lutego 2010
r., przekazanego na podstawie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), postanowieniem
Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego w składzie trzech sędziów z
dnia 26 listopada 2009 r., do rozstrzygnięcia przez skład siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego następującego zagadnienia prawnego:
„Czy wydając uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej sędzie-
go, w stosunku do którego nie wszczęto postępowania dyscyplinarnego,
2
Sąd Dyscyplinarny ma obowiązek zawiesić go w obowiązkach służbowych i
obniżyć mu wynagrodzenie (art. 80 w zw. z art. 129 § 2 i 3 u.s.p.)?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego
układu procesowego:
Prokurator Okręgowy wniósł o zezwolenie na pociągnięcie do odpo-
wiedzialności karnej za czyn z art. 177 § 1 k.k. sędziego Sądu Okręgowego
Jarosława Ł.
Uchwałą z dnia 19 czerwca 2009 r., Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscypli-
narny zezwolił na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Jarosława Ł. –
sędziego Sądu Okręgowego, w sprawie o czyn z art. 177 § 1 k.k., odstąpił
natomiast od zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych i obniże-
nia wysokości jego wynagrodzenia.
Powyższą uchwałę w zakresie zezwolenia na uchylenie immunitetu
zaskarżył obrońca sędziego Jarosława Ł., natomiast Zastępca Rzecznika
Dyscyplinarnego zaskarżył ją w części dotyczącej odstąpienia od zawie-
szenia w czynnościach służbowych i obniżenia wynagrodzenia. Sąd Naj-
wyższy – Sąd Dyscyplinarny, rozpoznając środki odwoławcze, powziął po-
ważne wątpliwości co do wykładni prawa – art. 129 § 2 u.s.p., co legło u
podstaw przedstawienia zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia powięk-
szonemu składowi Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zwrócił uwagę na to, że w za-
kresie interpretacji art. 129 § 2 u.s.p. występują rozbieżności, zarówno w
literaturze prawniczej, jak i w orzecznictwie dyscyplinarnym Sądu Najwyż-
3
szego. W literaturze przedmiotu prezentowane są dwa przeciwstawne po-
glądy w kwestii wykładni art. 129 § 2 u.s.p. Zgodnie z pierwszym, obowią-
zek zawieszenia w czynnościach, przewidziany w art. 129 § 2 u.s.p. doty-
czy tylko przypadków, gdy występują przesłanki z art. 129 § 1 u.s.p., a więc
w sytuacji, w której postępowanie dyscyplinarne już wszczęto i w którym
stwierdzono, że przewinienie służbowe zawiera znamiona przestępstwa
(art. 119 u.s.p.). Autorzy tego stanowiska (T. Ereciński, J. Gudowski, J.
Iwulski: Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o
Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002, wyd. 1, s. 386 – 387) wy-
różnili zatem trzy możliwe sytuacje:
1. wszczęto postępowanie dyscyplinarne co do przewinienia służbo-
wego odnośnie do czynu, który nie ma znamion przestępstwa lub o ubez-
własnowolnienie (art. 129 § 1 u.s.p.) – w takiej sytuacji sąd dyscyplinarny
może zawiesić sędziego w czynnościach służbowych, nie może natomiast
obniżyć mu wynagrodzenia;
2. wszczęto postępowanie dyscyplinarne dotyczące przewinienia
służbowego, a sąd dyscyplinarny uzna, że ma ono znamiona przestępstwa
(art. 119 w zw. z art. 129 § 2 i 3 u.s.p.) – w takiej sytuacji sąd dyscyplinarny
może wydać uchwałę, o jakiej mowa w art. 80 u.s.p., z urzędu wydając
wówczas uchwałę o zawieszeniu i obniżeniu wynagrodzenia;
3. sąd dyscyplinarny odrębnie rozpoznaje wniosek o uchylenie im-
munitetu wobec sędziego, przeciwko któremu wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego dotąd nie nastąpiło (art. 80 u.s.p.) – w takiej sytuacji obo-
wiązku wydania z urzędu uchwały, o jakiej mowa, nie ma.
Pogląd przeciwny wyrażony został przez W. Kozielewicza (Odpowie-
dzialność dyscyplinarna sędziów. Komentarz, Warszawa 2005, s. 143 –
148). Autor podnosi, że obowiązek zawieszenia sędziego w czynnościach
służbowych i obniżenia wynagrodzenia istnieje w każdym wypadku, w któ-
rym sąd dyscyplinarny wydał uchwałę o uchyleniu immunitetu, niezależnie
4
od tego, czy postępowanie dyscyplinarne zostało wszczęte czy też nie, a
uzależnianie tego obowiązku od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego
oznacza stwarzanie dodatkowej przesłanki, której w art. 129 § 2 u.s.p. nie
ma.
Rozbieżność poglądów w omawianej kwestii ujawniła się także w
orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego. W większości
orzeczeń Sąd Najwyższy uznał, że uchylenie immunitetu oznacza obligato-
ryjne zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych i obniżenie wyna-
grodzenia, bez względu na to, czy wszczęto postępowanie dyscyplinarne,
zob. uchwały Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego: z dnia 23 wrze-
śnia 2002 r., SNO 30/02 (OSNSD 2002, poz. 12); z dnia 1 marca 2005 r.,
SNO 8/05 (OSNSD 2005, poz. 5); z dnia 10 maja 2006 r., SNO 15/06
(OSNSD 2006, poz. 33); z dnia 27 czerwca 2008 r., SNO 59/08 (OSNSD
2008, poz. 67); postanowienie z dnia 27 listopada 2003 r., SNO 74/03
(OSNSD II 2003, poz. 68) oraz postanowienie z dnia 29 października 2008
r., SNO 61/08 (OSNSD 2008, poz. 96). W orzeczeniach tych powoływano
się na literalną wykładnię art. 129 § 2 u.s.p. oraz to, że zezwolenie na po-
ciągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego może zostać wydane tak-
że w sytuacji, gdy nie toczy się postępowanie dyscyplinarne. Podniesiony
został także argument, że uznanie wymogu równoległego toczenia się po-
stępowania dyscyplinarnego oznaczałoby w istocie wyłączenie zastosowa-
nia tego przepisu w razie wcześniejszego zakończenia postępowania dys-
cyplinarnego, a tym samym wyłączenie możliwości pociągnięcia sędziego
do odpowiedzialności karnej (por. uzasadnienie uchwały SNO 8/05).
Przeciwne stanowisko zajął Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w
uchwale z dnia 20 maja 2004 r., SNO 15/04 (OSNSD I 2004, poz. 24),
uznając, że uchylenie immunitetu nie może powodować automatycznie za-
wieszenia sędziego w czynnościach służbowych, a co za tym idzie, obni-
żenia wynagrodzenia. W uchwale z dnia 27 lipca 2006 r., SNO 33/06
5
(OSNSD 2006, poz. 46), Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny wskazał na
konieczność badania przesłanek zawieszenia sędziego, do których należą
szkodliwość dla służby, stopień zawinienia, dobro wymiaru sprawiedliwości.
Uznał tym samym, że zawieszenie nie jest obligatoryjne, w przeciwnym
bowiem razie badanie owych przesłanek byłoby bezprzedmiotowe.
W dalszej części uzasadnienia postanowienia z dnia 26 listopada
2009 r. Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny przedstawił także własną ana-
lizę zagadnienia prawnego przedstawionego powiększonemu składowi Są-
du Najwyższego.
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy w
powiększonym składzie zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 181 zd. 1 Konstytucji RP, pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej może nastąpić tylko za „uprzednią zgodą Sądu”.
Tryb postępowania w zakresie uchylenia immunitetu sędziego regulują
przepisy art. 80 i art. 110 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych.
Postępowanie immunitetowe toczy się przed sądem dyscyplinarnym,
jest jednak postępowaniem incydentalnym, związanym z postępowaniem
przygotowawczym in rem, warunkującym możliwość toczenia się postępo-
wania karnego przeciwko sędziemu, którego chroni immunitet. Oczywiste
jest zatem, że postępowanie o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej nie jest postępowaniem dyscyplinarnym (por. po-
stanowienie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 29 paź-
dziernika 2008 r., SNO 61/08, Lex 491426, uchwała składu siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2009 r., I KZP 5/09 – OSNKW
2009, z. 7, poz. 51).
Art. 180 ust. 2 Konstytucji RP określa konstytucyjne wymogi zawie-
szenia sędziego w urzędowaniu – może ono nastąpić wyłącznie na mocy
orzeczenia sądu i tylko w wypadkach określonych w ustawie. Przepisy
6
u.s.p. przewidują fakultatywne i obligatoryjne wypadki zawieszenia sędzie-
go w czynnościach służbowych. Do tych pierwszych należy zaliczyć zawie-
szenie w czynnościach służbowych sędziego, przeciwko któremu wszczęto
postępowanie dyscyplinarne lub o ubezwłasnowolnienie (art. 129 § 1
u.s.p.) oraz zawieszenie sędziego po zarządzeniu natychmiastowej prze-
rwy w czynnościach służbowych sędziego (art. 130 u.s.p.). Do drugiej gru-
py należy: zawieszenie w wypadku nieprawomocnego orzeczenia kary
dyscyplinarnej złożenia sędziego z urzędu (art. 123 § 1 u.s.p.), zawieszenie
sędziego w czynnościach służbowych w wypadku wydania uchwały zezwa-
lającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej (art. 129 § 2
u.s.p.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego jednoli-
cie przyjmuje się, że sąd dyscyplinarny, rozpoznając wniosek o wyrażenie
zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej stosuje, w
zakresie nieuregulowanym przepisem art. 80 u.s.p., odpowiednio przepisy
rozdziału trzeciego – działu II u.s.p. o postępowaniu dyscyplinarnym. Nie
ulega zatem wątpliwości, że z chwilą podjęcia przez sąd dyscyplinarny
uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności kar-
nej powstaje – z mocy przepisu art. 129 § 2 u.s.p. – ustawowy obowiązek
zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych, a w następstwie obni-
żenia wynagrodzenia na podstawie art. 129 § 3 u.s.p. Nie ma żadnych
podstaw do przyjęcia, że odpowiednie stosowanie tych przepisów w postę-
powaniu immunitetowym nie oznacza obligatoryjnego charakteru przewi-
dzianych w nich skutków.
Szczególny charakter postępowania immunitetowego, pomimo jego
podobieństwa z postępowaniem dyscyplinarnym ze względu na podmiot,
którego dotyczą i organ je prowadzący oraz podobieństwo celów, przema-
wia przeciwko przytoczonemu wyżej stanowisku komentatorów, wiążących
obowiązek zastosowania instytucji określonej w art. 129 § 2 u.s.p., z faktem
7
wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Znamienne jest, że w wydaniu 2
(Warszawa 2010, s. 580 – 582) autorzy Komentarza odstąpili od dotych-
czasowej wykładni.
W aktualnym stanie prawnym przepisy ustawy o ustroju sądów po-
wszechnych nie różnicują sytuacji sędziego w zakresie pełnienia służby w
zależności od tego, jakiego rodzaju przestępstwa dotyczy wniosek o uchy-
lenie immunitetu. Wydaje się natomiast, że racjonalną regulację zawiera
ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych
(Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.), której art. 41b § 1 a określa
obligatoryjność zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych w wy-
padku wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpo-
wiedzialności karnej za przestępstwo umyślne, natomiast w wypadku ze-
zwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej za prze-
stępstwo nieumyślne, zawieszenie sędziego jest fakultatywne. Dla wpro-
wadzenia takiej normy w stosunku do sędziów sądów powszechnych nie-
zbędna byłaby interwencja ustawodawcy.
W konkluzji Sąd Najwyższy zdecydował o podjęciu uchwały o treści
sformułowanej na wstępie.