Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 marca 2010 r.
II UK 306/09
Podstawę wymiaru emerytury pracownika skierowanego do pracy za gra-
nicą przed 1 stycznia 1991 r. stanowi wynagrodzenie zastępcze, o którym mowa
w § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Halina Kiryło,
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 marca
2010 r. sprawy z odwołania Piotra C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w Ł. o wysokość kapitału początkowego, na skutek skargi kasacyj-
nej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 maja 2009 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Skarżącemu (ubezpieczonemu) Piotrowi C. pozwany organ ubezpieczeń spo-
łecznych decyzją z 15 stycznia 2008 r. ponownie ustalił kapitał początkowy, do wyli-
czenia którego w zakresie podstawy wymiaru nie przyjął wynagrodzenia faktycznie
otrzymanego przez skarżącego w okresie zatrudnienia na kontrakcie eksportowym w
Libii od 8 grudnia 1988 r. do 2 stycznia 1990 r., lecz wynagrodzenie zastępcze na
podstawie § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze zm.). Skarżący zarzucał, że umowę o pracę
za granicą zawarł ze swoim pracodawcą Przedsiębiorstwem Projektowania i Reali-
zacji Inwestycji Przemysłu Gumowego „B.-S." i nie był na urlopie bezpłatnym w okre-
sie pracy za granicą na kontrakcie realizowanym przez inną firmę P.-C.
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Łodzi wyrokiem z 27 maja 2009 r. oddalił jego
odwołanie. Ustalił, że wynagrodzenie w dinarach libijskich było przeliczane na dolary
amerykańskie i przelewane na konto skarżącego w kraju. Pozwany do wyliczenia
kapitału początkowego przyjął wynagrodzenia zastępcze za 1989 r. i za styczeń
1990 r. Decyzję pozwanego Sąd ten uznał za prawidłową.
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z 27 maja 2009 r. oddalił apelację skarżą-
cego. Potwierdził, że pozwany do ustalenia kapitału początkowego zasadnie przyjął
wynagrodzenie zastępcze za 1989 r. i za styczeń 1990 r. z karty wynagrodzeń inne-
go pracownika. Nie zachodzi sprzeczność między przepisami rozporządzenia z 1
kwietnia 1985 r. i przepisami o kapitale początkowym z ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Ubezpieczony od 8 grudnia 1988 r. do
31 stycznia 1990 r. był zatrudniony na kontrakcie w Libii, dlatego ma zastosowanie §
10 pkt 2 rozporządzenia z 1 kwietnia 1985 r. Zgodnie z nim jeżeli okres zatrudnienia
za granicą przypada przed 1 stycznia 1991 r., to do ustalenia podstawy wymiaru
przyjmuje się kwoty wynagrodzenia przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w
kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony
przed wyjazdem za granicę. Pozwany nie mógł zastosować rozwiązania z § 10 pkt 1
rozporządzenia - czyli ustalić podstawy od kwot, od których opłacono składkę na
ubezpieczenie społeczne w kraju - gdyż ze względu na datę zatrudnienia za granicą
(przed 1 stycznia 1991 r.), rozwiązanie to nie ma zastosowania do ubezpieczonego.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie § 10 rozporządzenia z 1 kwietnia 1985
r., przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię. Według skarżącego nie
ma przeszkód, aby do podstawy emerytury doliczyć kwoty otrzymywane na kontrak-
cie i od których były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne. Odmien-
ność sytuacji od przewidzianej w § 10 rozporządzenia przejawia się w tym, że skar-
żący nie był pracownikiem P.-C. i nie pracował dla strony kontraktu zawartego z Li-
bią. Pracownik zatrudniony za granicą zazwyczaj przebywa na urlopie bezpłatnym
udzielonym mu przez macierzysty zakład pracy. Skarżący wniósł o uchylenie wyro-
ków i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej podstawy i dlatego została oddalona.
W jej rozpoznaniu Sąd Najwyższy związany jest zarzutem podstawy kasacyjnej (art.
39813
§ 1 k.p.c.), a ten ograniczono tylko do naruszenia § 10 rozporządzenia z 1
kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru eme-
rytur i rent, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.
Zgodnie z tym przepisem; jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje
się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustale-
nia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia: 1) kwoty, od któ-
rych za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo 2) je-
żeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty
wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w
kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony
przed wyjazdem za granicę. Zarzut skargi nie jest zasadny, gdyż sprawa została roz-
strzygnięta zgodnie z tym przepisem.
Spór sprowadzał się do odpowiedzi, czy podstawę wymiaru składek stanowiło
wynagrodzenie faktycznie otrzymywane w czasie pracy za granicą, czy wynagrodze-
nie zastępcze według § 10 pkt 2 rozporządzenia. Gdyby, mimo granic zarzutu pod-
stawy skargi (art. 39813
§ 1 k.p.c.), próbować poszukiwać rozwiązania zakładanego
przez skarżącego, to wpierw należałoby ustalić, że składki na ubezpieczenie spo-
łeczne w kraju faktycznie były płacone od wynagrodzenia otrzymywanego w czasie
pracy za granicą. Tego jednak w sprawie nie ustalono. Nie było nawet twierdzenia,
że pracodawca skarżącego odprowadzał wówczas składki na ubezpieczenie spo-
łeczne z zastosowaniem powszechnych reguł od wynagrodzenia faktycznie otrzy-
mywanego w czasie pracy za granicą. Wówczas wszak w pierwszej kolejności sam
płatnik (pracodawca) by to podał, tu zaś wskazano wynagrodzenie zastępcze.
Po wtóre i co ważniejsze dla oceny tego założenia, to wpierw należałoby
stwierdzić, że druga część alternatywy z § 10, czyli objęta jego zdaniem drugim (pkt
2), aktualizowałaby się dopiero przy niespełnieniu hipotezy ze zdania pierwszego
(pkt 1), czyli że wynagrodzenie zastępcze może być brane pod uwagę dopiero
wtedy, gdy nie opłacono składek albo ich nie wykazano. Założenie to nie jest prawi-
dłowe, gdyż z przepisu § 10 wynika alternatywa rozłączna i jej drugi człon (zdanie z
pkt 2) nie jest uwarunkowany od niespełnienia się normy z pierwszego przepisu
(zdania z pkt 1). Norma prawna wynikająca z tego przepisu jest zatem taka, że dla
zatrudnionych za granicą do końca 1990 r. do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje
4
się wynagrodzenie zastępcze. Wysokość tego wynagrodzenia potwierdza pracodaw-
ca, który zatrudniał pracownika przed jego wyjazdem do pracę za granicę.
Skarga nie wskazuje przepisów, które pozwalałyby odejść do tej reguły. Roz-
porządzenie z 1 kwietnia 1985 r. zachowało moc i ma dalej zastosowanie na podsta-
wie art. 194 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Wynagro-
dzenie zastępcze jako podstawę wymiaru dla zatrudnionych za granicą przyjmowano
również poprzednio na gruncie § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca
1984 r. w sprawie okresów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń
emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrudnienia (Dz.U. Nr 17, poz. 81 ze zm.).
Żadne odmienne regulacje, które pozwalałyby przyjmować za podstawę składek wy-
nagrodzenie faktycznie wypłacone w czasie pracy za granicą, nie wynikały z obo-
wiązującego wówczas rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w
sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za gra-
nicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem
(Dz.U. 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), ani z uchwały nr 71 Rady Ministrów z dnia 3
maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji
budownictwa eksportowego i usług eksportowych (M.P. Nr 14, poz. 106). Granica
czasowa stosowania instytucji wynagrodzenia zastępczego do ustalenia podstawy
wymiaru w pewnym stopniu koreluje z wprowadzonym później rozwiązaniem z § 9
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpiecze-
nia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), zgodnie z którym podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników skierowanych do pracy
za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych stanowi
przeciętne wynagrodzenie. Od 1 stycznia 1991 r. po zmianie przepis ten stanowił, że
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników zatrudnio-
nych za granicą w polskich zakładach pracy stanowi kwota zadeklarowana, za zgodą
pracownika, przez zakład pracy, nie niższa od przeciętnego wynagrodzenia. Wcze-
śniej nie było jednak takiej pozytywnej regulacji (skarga jej nie wskazuje), która okre-
ślałaby podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników za-
trudnianych za granicą w celu realizacji tzw. budownictwa eksportowego. Wobec
wprowadzenia tej szczególnej regulacji (§ 9 rozporządzenia z 29 stycznia 1990 r.)
5
uprawniony jest wniosek, że i w poprzednim okresie podstawa składek nie była od-
noszona do całego wynagrodzenia pracownika otrzymywanego w czasie zatrudnie-
nia za granicą. Wówczas składka na ubezpieczenie społeczne stanowiła koszt dzia-
łalności pracodawcy i jego tylko obciążała. Niemałe wynagrodzenia za pracę za gra-
nicą w odniesieniu do płac krajowych w tym czasie znacznie zwiększałyby koszty
pracodawcy z tytułu składek, co siłą rzeczy musiałoby się przenosić na koszty kon-
traktu i relatywnie na wynagrodzenia pracownicze. Tak samo zachwiane proporcje
ujawniłyby się w składkach na ubezpieczenie społeczne. Są to tylko ogólne uwagi,
gdyż w ogóle brakuje normy prawnej, według której wynagrodzenia otrzymywane w
czasie zatrudnienia za granicą podlegałyby w pełni jako podstawa wymiaru składce
na ubezpieczenie społeczne reżimowi obowiązującemu dla zatrudnionych w kraju.
Innymi słowy, uprawnione jest stwierdzenie, że tak przepis § 10 rozporządzenia z 1
kwietnia 1985 r. jaki i przepis § 9 rozporządzenia z 29 stycznia 1990 r., dotyczące
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zatrudnianych za granicą,
stanowiły regulacje szczególne i samodzielne, skoro wprowadzały inną niż po-
wszechna podstawę wymiaru składek obowiązującą dla zatrudnianych w kraju. Ta
ostatnia wynosiła 38 % podstawy wymiaru według § 5 ust. 1 rozporządzenia z dnia 9
listopada 1987 r. w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego
oraz składek na to ubezpieczenie (Dz.U. Nr 37, poz. 211 ze zm.). Inna podstawa
wymiaru składek dla zatrudnianych za granicą mogła wynikać z woli prawodawcy (§
10 rozporządzenia z 1 kwietnia 1985 r.), a później także z woli stron stosunku pracy
(§ 9 rozporządzenia z 29 stycznia 1990 r.). Rozwiązania te przeczą założeniu skargi
o bezwzględnym obowiązywaniu jednej powszechnej podstawy wymiaru składek, a
w tym przypadku nie potwierdzają zarzutu, że od wynagrodzeń skarżącego w czasie
jego zatrudnienia w Libii podstawa wymiaru składek winna być ustalona od faktycz-
nie wypłaconego mu wynagrodzenia. Argumentacja ta wykracza nawet poza potrze-
bę, gdyż skarga zarzucając naruszenie jedynie § 10 rozporządzenia z 1 kwietnia
1985 r. zawęziła pole rozważań. Innymi słowy, rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku
opiera się dokładnie na tym przepisie i jest z nim zgodne.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
========================================