Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 marca 2010 r.
I PK 191/09
Treść układu zbiorowego pracy w brzmieniu aktualnym w dacie trans-
feru, także w zakresie regulacji systemu i rozkładu czasu pracy oraz okresów
rozliczeniowych, obowiązuje pracodawcę przejmującego zakład (art. 2418
§ 1
k.p.). Późniejsze zmiany dokonane w tym akcie nie mają zastosowania do pra-
cowników przejętych w trybie art. 231
§ 1 k.p.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Halina Kiryło (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 marca
2010 r. sprawy z powództwa Marii K. przeciwko Zakładom Wyrobów Metalowych „S."
SA w K. o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, na skutek skargi
kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Kielcach z dnia 16 czerwca 2009 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2. nie obciążył powódki zwrotem na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Maria K. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanych Zakładów
Metalowych S. SA w K. tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych
kwoty 49.123,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Pozwane Za-
kłady Metalowe S. SA w K. w odpowiedzi na pozew domagały się oddalenia po-
wództwa, podnosząc zarzut przedawnienia roszczeń oraz powagi rzeczy osądzonej.
Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 18 czerwca 2007 r. zasądził od pozwanych Zakładów Metalowych S. SA w K. na
rzecz powódki Marii K. kwotę 22.323,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami, zaś w po-
zostałej części oddalił powództwo. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka Maria
2
K. była zatrudniona w Zakładach Wyrobów Metalowych S. SA w K. w okresie od 1
grudnia 1986 r. do 31 grudnia 2001 r., a następnie - w wyniku przejęcia zakładu w
trybie art. 23¹ k.p. - w Fabryce Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K. w okresie od 1
stycznia 2002 r. do 31 maja 2004 r., po czym w trybie tego samego przepisu przeszła
do Zakładów Metalowych S. SA w K., gdzie pracowała od 1 czerwca 2004 r. do 17
października 2005 r. Stosunek pracy z pozwanym został rozwiązany w drodze poro-
zumienia stron w następstwie ugody zawartej przed Sądem Rejonowym-Sądem
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach w dniu 15 marca 2006 r. [...]. W trakcie
zatrudnienia u wymienionych pracodawców powódka zajmowała stanowisko księgo-
wej i głównej księgowej. W Fabryce Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K. czas
pracy pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy wynosił 8 godzin
na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w czte-
romiesięcznym okresie rozliczeniowym. Nadto pracownicy administracyjno - biurowi,
z wyjątkiem osób sprawujących bezpośredni nadzór nad produkcją, mogli korzystać
z elastycznego rozkładu czasu pracy w przedziale czasowym od 730
do 830
z zacho-
waniem 8 godzinnego wymiaru czasu pracy w danym dniu. W myśl art. 48 Zakłado-
wego Układu Zbiorowego Pracy w FKM Sp. z o.o. w K. za pracę w godzinach nad-
liczbowych pracownikom przysługiwał dodatek w stawkach i na zasadach szczegó-
łowo tam określonych, z tym że pracownicy zajmujący kierownicze stanowiska mogli
być zatrudnieni w razie konieczności poza normalnymi godzinami pracy bez prawa
do normalnego wynagrodzenia. W zamian za czas przepracowany ponad ustaloną
normę pracownikowi można było udzielić czasu wolnego w tym samym wymiarze
według godzinowej stawki osobistego zaszeregowania. Postanowienia ZUZP szcze-
gółowo normują zasady udzielania czasu wolnego na wniosek lub bez wniosku pra-
cownika. Powołany ZUZP obowiązywał pracowników Fabryki od dnia 1 kwietnia 2004
r., natomiast Regulamin pracy - od 15 kwietnia 2003 r.
Sąd Rejonowy ustalił nadto, iż zatrudnienie średnioroczne pracowników Fa-
bryki Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K. wynosiło 178 osób, w tym w pionie
księgowości 4 osoby, natomiast w Zakładach Wyrobów Metalowych S. SA w K. za-
trudnienie w tym samym okresie wynosiło średnio 415 osób rocznie, a w pionie księ-
gowości 12 osób. W okresie od stycznia 2003 r. do 13 lipca 2003 r. w dziale księgo-
wości oprócz powódki były zatrudnione 3 osoby, z tym że jedna z nich, Danuta K., od
końca listopada 2002 r. do czerwca 2003 r. przebywała na długotrwałym zwolnieniu
lekarskim i na jej miejsce zatrudniono inną osobę na okres od 14 lipca 2003 r. do 2
3
października 2003 r., zaś od 3 października 2003 r. do 21 grudnia 2003 r. w dziale
pracowały 3 osoby. Danuta K. nie posiadała doświadczenia w zakresie prowadzenia
pełnej księgowości, popełniała liczne błędy i w efekcie powódka na koniec roku mu-
siała poprawić 50% kont księgowych, weryfikując to z poszczególnymi dokumentami.
Powódka nie miała żadnego wpływu na wybór osoby zatrudnionej na zastępstwo
Danuty K. Zatrudniona na jej miejsce Magdalena G. również miała niewielkie do-
świadczenie w pracy w księgowości i często myliła się. Pomimo zatrudniania nowych
pracowników wciąż były w zakładzie niedobory kadrowe. Wprowadzenie do pracy w
księgowości systemu informatycznego nie było możliwe z uwagi na jego wysokie
koszty.
W okresie od maja do grudnia 2003 r. powódka pracowała w godzinach nad-
liczbowych: w maju - 84 godziny, w czerwcu - 56,5 godzin, w lipcu - 86 godzin, w
sierpniu - 47,5 godziny, we wrześniu - 33 godziny, w październiku - 44 godziny, w
listopadzie - 53 godziny i w grudniu - 57 godzin. Z tego tytułu przysługuje jej wyna-
grodzenie w wysokości 22.323,14 zł. Zdaniem Sądu pierwszej instancji żądanie po-
zwu w powyższym zakresie zasługuje na uwzględnienie, gdyż co prawda powódka
zajmowała u pozwanego stanowisko kierownicze, jednakże na skutek złej organizacji
pracy systematycznie pracowała ona w godzinach nadliczbowych, w tym również w
niedziele i święta. Słuszny jest natomiast zarzut przedawnienia w trybie art. 291 § 1
k.p. roszczeń o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych za okres od
lutego do kwietnia 2003 r. W tej części powództwo podlega oddaleniu.
Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony, z tym że apelacja po-
zwanego została odrzucona postanowieniem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 10 sierpnia 2007 r., a Sąd Okręgowy - Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach postanowieniem z 8 października 2007
r. oddalił zażalenie na to orzeczenie.
W apelacji od wyroku pierwszoinstancyjnego w części oddalającej powództwo
powódka zarzuciła naruszenie art. 291 § 1 k.p. i art. 295 k.p. przez nieuwzględnienie
przerwy w biegu terminu przedawnienia roszczeń i w konsekwencji tegoż błędne
przyjęcie, że apelującej nie przysługuje wynagrodzenie za godziny nadliczbowe za
okres od lutego do kwietnia 2003 r. oraz niewyjaśnienie wszystkich okoliczności
sprawy wskutek niezasięgnięcia opinii biegłego dla wyliczenia ilości godzin nadlicz-
bowych przepracowanych przez powódkę w spornym okresie i należnego jej z tego
tytułu wynagrodzenia. Skarżąca wniosła o zmianę wyroku i zasądzenie na jej rzecz
4
od pozwanego dalszej kwoty 17.128,99 zł lub uchylenie orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach
do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu środka zaskarżenia wskazała, iż zgod-
nie z art. 19 obowiązującego u strony pozwanej Regulaminu pracy czas pracy pra-
cowników rozliczany był w 4 miesięcznym okresie, a zatem roszczenia pozwu nie
uległy przedawnieniu. Poza tym przed Sądem Rejonowym-Sądem Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach toczyło się [...] postępowanie, w którym przedmiotem
negocjacji były między innymi pretensje płacowe powódki, zakończone zawarciem
przez strony ugody. W ten sposób doszło do przerwania biegu terminu przedawnie-
nia roszczeń pozwu.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 6 listopada 2007 r. oddalił apelację powódki. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd
drugiej instancji wyraził pogląd, że roszczenia pozwu o wynagrodzenie za pracę w
godzinach nadliczbowych za okres od lutego do kwietnia 2003 r. uległy przedawnie-
niu w trybie art. 291 § 1 k.p., gdyż przewidziany w tym przepisie termin dochodzenia
pretensji biegł od daty zakończenia każdego miesiąca kalendarzowego, a nie od za-
kończenia całego okresu rozliczeniowego. Nie doszło też do przerwania biegu termi-
nu przedawnienia z mocy art. 295 § 1 pkt 1 i § 2 k.p., albowiem postępowanie toczą-
ce się przed Sądem Rejonowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kiel-
cach pod sygnaturą akt [...] dotyczyło sposobu rozwiązania łączącej strony umowy o
pracę oraz należnego z tego tytułu odszkodowania i ta kwestia była przedmiotem
ugody zawartej przez powódkę i pozwanego.
Na skutek skargi kasacyjnej powódki, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 20
sierpnia 2008 r. uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę Sądowi Okręgo-
wemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpo-
znania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W ocenie Sądu Najwyższego słuszny okazał się zarzut naruszenia art. 291 § 1
k.p. oraz art. 9 § 1 k.p. w związku z art. 19 i art. 48 Regulaminu pracy obowiązują-
cego w Fabryce Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K., przez niewyjaśnienie kwestii
początkowej daty biegu terminu przedawnienia roszczeń pozwu z uwzględnieniem
zakładowych regulacji dotyczących sposobu rozliczania czasu pracy pracowników.
Natomiast chybiony jest zarzut naruszenia art. 295 § 1 pkt 1 k.p. przy ferowaniu wy-
roku, skoro przedmiotem wcześniej toczącego się przed Sądem Rejonowym postę-
5
powania nie były żądania płacowe powódki wywodzone z faktu zatrudnienia jej w
godzinach nadliczbowych.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z dnia 16 czerwca 2009 r. oddalił apela-
cję powódki i odstąpił od obciążania jej kosztami zastępstwa procesowego. W uza-
sadnieniu orzeczenia wskazano, że Maria K. do dnia 31 grudnia 2001 r. była zatrud-
niona w Zakładach Wyrobów Metalowych SHL S.A. w K., a następnie od stycznia
2002 r. do 31 maja 2004 r. w związku z przejściem zakładu na innego pracodawcę
pracowała w Fabryce Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w Kielcach. Zgodnie z tre-
ścią art. 2418
§ 1 i 2 k.p. w okresie jednego roku od dnia przejścia do nowego praco-
dawcy do przejętych pracowników stosuje się postanowienia układu, którym byli oni
objęci przed przejęciem zakładu pracy, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.
Po upływie okresu stosowania dotychczasowego układu wynikające z tego układu
warunki umów o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku
pracy stosuje się do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków. W świetle po-
wyższego przepisu niewątpliwe jest, iż w stosunku do powódki po jej przejściu do
Fabryki Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K. miał zastosowanie Regulamin Fabry-
ki Samochodów Specjalizowanych S. SA w K. z 1996 r. Aneksem z dnia 27 kwietnia
2001 r. do tego Regulaminu w § 15 pkt 4 wprowadzono trzymiesięczny okres rozli-
czeniowy czasu pracy pracowników. Aneks wszedł w życie z dniem 1 maja 2001 r.
Tak więc czas pracy powódki powinien być rozliczany w takim właśnie okresie. Do
powódki nie miał natomiast zastosowania Regulamin pracy ZWM S. SA w K. z dnia 3
lutego 2003 r., gdyż w tej dacie nie była ona pracownikiem tego Zakładu. Zarówno
przy przyjęciu trzy jak i czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego wynagrodzenie
za pracę w godzinach nadliczbowych powinno być rozliczane z upływem danego
okresu rozliczeniowego. Skoro zatem Regulamin pracy Fabryki Samochodów Spe-
cjalizowanych S. SA w K. wprowadził z dniem 1 maja 2001 r. trzymiesięczny okres
rozliczeniowy czasu pracy, to okresy te przedstawiały się następująco: maj - lipiec
2001 r., sierpień - październik 2001 r., listopad 2001 r. - styczeń 2002 r., luty - kwie-
cień 2002 r., maj - lipiec 2002 r., sierpień - październik 2002 r., listopad 2002 r. - sty-
czeń 2003 r., luty - kwiecień 2003 r. Roszczenia powódki za okres od lutego do
kwietnia 2003 r. uległy więc przedawnieniu z uwagi na datę wniesienia pozwu, przy-
padającą na dzień 2 czerwca 2006 r. Postanowienia powyższego Regulaminu nie
zostały wypowiedziane i w konsekwencji tegoż stały się treścią umowy o pracę po-
6
wódki z pozwanym. Istotne są przy tym postanowienia porozumienia o przejęciu pra-
cowników, zawartego pomiędzy Fabryką Samochodów Specjalizowanych S. SA w K.
a Fabryką Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K. W myśl § 3 tego porozumienia od
dnia przejęcia pracowników przez nowego pracodawcę stosuje się do nich, do czasu
zawarcia nowego zakładowego układu zbiorowego pracy, postanowienia ZUZP Pra-
cowników FSS S. SA w K. oraz porozumienia podpisane pomiędzy dotychczasowym
pracodawcą a organizacjami związkowymi działającymi w FSS S. SA. Do czasu
wprowadzenia przez nowego pracodawcę własnego regulaminu pracy stosowane
będą odpowiednio zasady określone w Regulaminie pracy Pracowników FSS S. SA.
Regulamin pracy Fabryki Konstrukcji Metalowych Sp. z o.o. w K., przewidujący czte-
romiesięczny okres rozliczeniowy czasu pracy pracowników, wszedł zaś w życie 15
kwietnia 2003 r., a wspomniane okresy rozliczeniowe zaczęto liczyć od stycznia 2003
r. Tak więc również w świetle postanowień tego aktu roszczenia powódki za okres od
lutego do kwietnia 2003 r. uległy przedawnieniu.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną powódki.
Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego w postaci art. 291 § 1
k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p. oraz art. 19 i art. 48 Regulaminu pracy obowiązują-
cego w Zakładach Wyrobów Metalowych S. SA K., przez błędne przyjęcie, że upływ
każdego miesiąca stanowił początek wymagalności roszczenia o wynagrodzenie za
pracę w godzinach nadliczbowych, podczas gdy regulamin przewidywał czteromie-
sięczny okres rozliczeniowy. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach
do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
Jako przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano: 1) koniecz-
ność dokonania wykładni art. 9 k.p. i wyjaśnienie, czy w sytuacji, kiedy regulamin nie
zawiera precyzyjnego oznaczenia początkowej daty biegu terminu rozliczeniowego
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, dopuszczalna jest jego inter-
pretacja w szerokim znaczeniu i wprowadzanie niewynikających z tego aktu a nieko-
rzystnych dla pracownika ścisłych ram czasowych dla czteromiesięcznego okresu
rozliczeniowego zamiast każdorazowego rozliczania wstecz i czy w takiej sytuacji
praktyka stosowanych rozliczeń może mieć rozstrzygające znaczenie oraz 2) oczy-
wistą zasadność skargi kasacyjnej. W uzasadnieniu tegoż środka zaskarżenia wyra-
żono pogląd, że roszczenia pozwu o zapłatę wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych za okres od lutego do kwietnia 2003 r. powinny być analizowane w
7
świetle Regulaminu pracy FKM Sp. z o.o. w K. z dnia 3 lutego 2003 r. Wprowadzony
tym regulaminem czteromiesięczny okres rozliczeniowy rozpoczął się zatem 3 lutego
2003 r. i upłynął 3 czerwca 2003 r. Błędne jest natomiast przyjęcie przez Sąd Okrę-
gowy, iż powódka powinna domagać się wynagrodzenie za pracę nadliczbową z
upływem każdego miesiąca.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i zasądze-
nie od powódki kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem zarzuty sformuło-
wane w ramach wynikającej z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. podstawy kasacyjnej narusze-
nia prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku są nieuzasadnione. W
przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że w okresie objętym żądaniem pozwu po-
wódka Maria K. była zatrudniona w Fabryce Konstrukcji Metalowych Spółce z o.o. w
K. na stanowisku głównej księgowej, a zatem na stanowisku, które tak w świetle
dawnego art. 135 § 1 k.p. jak obecnie obowiązującego art. 1514
§ 1 k.p. w związku z
art. 128 § 2 pkt 2 k.p. zasadniczo nie uprawnia do wynagrodzenia za pracę w godzi-
nach nadliczbowych. Zasadność pretensji skarżącej do rekompensaty pracy ponad-
wymiarowej, jaką była zmuszona stale świadczyć z uwagi na złą organizację pracy
zakładu, została przesądzona (zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyż-
szego prezentowaną między innymi w wyrokach 10 października 2003 r., I PK
295/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 332; z dnia 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP
2005 nr 5, poz. 65 i z dnia 14 grudnia 2004 r., II PK 106/04, OSNP 2005 nr 15, poz.
221) prawomocnym w tej części wyrokiem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach z dnia 18 czerwca 2007 r. [...]. Pozostaje zatem roz-
ważyć trafność rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji o żądaniach płacowych pozwu
dotyczących okresu od lutego do kwietnia 2003 r. w kontekście podniesionego przez
pozwanego zarzutu przedawnienia.
W tej materii godzi się przypomnieć, iż art. 291 § 1 k.p. statuuje trzyletni termin
przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy, biegnący od dnia ich wymagalności,
czyli od daty, gdy wierzyciel mógł żądać spełnienia świadczenia a dłużnik miał obo-
wiązek świadczenie to zrealizować (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1981
r., I PRN 6/81, niepublikowany oraz z dnia 17 lutego 1982 r., III PZP 3/81, OSNCP
8
1983 nr 1, poz. 8). Możliwość żądania zaspokojenia roszczenia oznacza potencjalny
stan o charakterze obiektywnym, którego początek następuje w chwili, w której wie-
rzytelność zostaje uaktywniona. Moment ten przypada w dniu oznaczonym w umo-
wie lub przepisach prawa pracy. Wymagalność roszczenia może przy tym nastąpić
niezwłocznie po jego powstaniu lub łączyć się z ustaniem stosunku zatrudnienia.
Terminy przedawnienia są wyznaczone przepisami ściśle bezwzględnie obowiązują-
cymi. Zgodnie z art. 291 § 4 k.p. nie mogą być one zmieniane (ani wydłużane, ani
skracane) czynnościami prawymi (jednostronnymi lub dwustronnymi). Stosownie zaś
do art. 292 k.p. roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że ten,
przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się przedawnienia i tym samym wy-
łącza jego ustawowe skutki. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie pozbawia
roszczenia tegoż przymiotu, ale wiąże sąd w tym znaczeniu, że zobowiązuje go do
merytorycznej oceny zasadności dochodzonych pretensji. W myśl utrwalonego w
judykaturze poglądu upływ terminu przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy
uwzględniany jest jedynie na zarzut dłużnika (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6
marca 1998 r., III ZP 50/97, OSNAPiUS 1998, nr 18, poz. 534 i z dnia 10 maja 2000
r., III ZP 13/00, OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 846). Zarzut tej treści został podniesiony
w niniejszej sprawie, co implikuje konieczność rozważenia jego słuszności. Kontro-
wersyjna okazała się przy tym początkowa data biegu trzyletniego terminu przedaw-
nienia roszczeń pozwu z tytułu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych
za okres od lutego do kwietnia 2003 r.
Nie ma racji skarżąca zarzucając Sądowi Okręgowemu, iż początku biegu
przedawnienia upatrywał w upływie każdego miesiąca kalendarzowego, z którym
związane są zgłoszone przez powódkę pretensje. Taka wykładnia przepisu art. 291 §
1 k.p. została wprawdzie zaprezentowana w uzasadnieniu wyroku drugoinstancyj-
nego z dnia 6 listopada 2007 r., lecz wobec jej niezaakceptowania przez Sąd Naj-
wyższy i uchylenia z tej przyczyny zaskarżonego orzeczenia, Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach przy ponownym rozpoznawaniu
sprawy wyjaśnił kwestię obowiązujących u pracodawcy okresów rozliczeniowych
czasu pracy pracowników i z zakończeniem tychże okresów połączył początkową
datę trzyletniego terminu dochodzenia spornego wynagrodzenia.
Warto podkreślić, że instytucja okresów rozliczeniowych, które dla
podstawowego systemu czasu pracy z art. 129 § 1 k.p. określono jako nieprzekra-
czające 4 miesięcy z możliwością wydłużenia ich do 6 a nawet 12 miesięcy w odnie-
9
sieniu do wymienionych w § 2 tego artykułu branż i rodzajów pracy oraz przy speł-
nieniu dodatkowych przesłanek wynikających z tego przepisu, została wprowadzona
do Kodeksu pracy w związku z uregulowaną w powyższym artykule przeciętną
normą tygodniową czasu pracy (stopniowo skracaną do 40 godzin) w przeciętnie pię-
ciodniowym tygodniu pracy. Skoro oba te elementy konstrukcji podstawowego sys-
temu czasu pracy mają uśredniony - a nie sztywny, jak ośmiogodzinna dobowa
norma czasu pracy - charakter, konieczne stało się wskazanie ram czasowych dla
rozliczania przepracowanych przez pracownika godzin i dni. Wypada zauważyć, że
im bardziej uciążliwy dla pracowników jest przyjęty przez pracodawcę system czasu
pracy, tym krótsze są ustawowe okresy rozliczeniowe. W przypadku podstawowego
systemu czasu pracy ustanowione (jak ma to miejsce w rozpoznawanej sprawie) w
zakładowych układach zbiorowych pracy lub regulaminach pracy trzy - i czteromie-
sięczne okresy rozliczeniowe mieszczą się w granicach zakreślonych w art. 129 § 1
k.p. i tym samym postanowienia wspomnianych autonomicznych źródeł prawa pracy
w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. nie naruszają wyrażonej w § 2 i 3 tego artykułu zasady
uprzywilejowania pracownika w regulowaniu jego praw i obowiązków przepisami ak-
tów z zakresu tej gałęzi prawa.
Istota instytucji okresów rozliczeniowych czasu pracy sprowadza się do tego,
że w ramach danego okresu ustala się ilość przepracowanych przez pracowników
dni i godzin, by następnie określić liczbę godzin nadliczbowych (w ujęciu dawnego
art. 133 k.p. a obecnie art. 151 k.p.), wynikających z przekroczenia normy średnioty-
godniowej, które nie zostały zrekompensowane czasem wolnym i podlegają wyna-
grodzeniu obejmującemu - zgodnie z dawnym art. 134 k.p. a obecnie art. 151¹ k.p. -
wynagrodzenie normalne wraz z dodatkiem. Zbilansowanie czasu pracy pracowni-
ków następuje po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Wtedy też staje się wyma-
galne roszczenie pracownika o wypłatę przedmiotowego wynagrodzenia za godziny
nadliczbowe wypracowane w danym okresie. Proponowana przez skarżącą koncep-
cja rozliczania czasu pracy pracowników nie w ścisłych granicach konkretnych okre-
sów rozliczeniowych, lecz każdorazowo wstecz (bez bliższego wyjaśnienia w uza-
sadnieniu skargi kasacyjnej, na czym owo rozliczanie miałoby polegać) pozbawia
instytucję okresów rozliczeniowych ich ustawowego znaczenia. Wprowadzenie trzy-
miesięcznych lub czteromiesięcznych okresów rozliczeniowych w rozumieniu art. 129
§ 1 k.p. nie oznacza wszak, iż przepracowane przez pracownika w danym miesiącu
godziny i dni są rozliczane dopiero po upływie odpowiednio trzech lub czterech mie-
10
sięcy, ale że praca świadczona w kolejnych miesiącach kalendarzowych przypadają-
cych na dany okres jest bilansowana w ramach tak określonego przedziału czasu na
koniec tego okresu. W przeciwnym razie mielibyśmy do czynienia z jednomiesięcz-
nymi okresami rozliczeniowymi, w których praca byłaby rozliczana po trzech lub czte-
rech miesiącach od ich zakończenia. Taka interpretacja terminu okresów rozlicze-
niowych czasu pracy jest nie do przyjęcia.
W rozpoznawanej sprawie kwestią sporną było to, jakie okresy rozliczeniowe
czasu pracy (w powyższym ich rozumieniu) obowiązywały powódkę i na które z nich
przypadały miesiące objęte żądaniem pozwu w zakresie dochodzonego wynagro-
dzenia za godziny nadliczbowe. Rację ma Sąd Okręgowy akcentując fakt przejścia
Marii K. z dniem 1 stycznia 2002 r. w trybie art. 23¹ k.p. z Zakładów Wyrobów Meta-
lowych S. SA w K. (dawniej: Fabryki Samochodów Specjalizowanych S. SA w K.) do
Fabryki Konstrukcji Metalowych Spółki z o.o. w K. Okoliczność ta rzutuje bowiem na
sytuację prawną obwódki po dokonanej w myśl powołanego przepisu zmianie praco-
dawcy.
Prawdą jest, iż zgodnie z art. 2418
§ 1 i 2 k.p. w okresie jednego roku od dnia
przejścia zakładu lub jego części na nowego pracodawcę do przejętych pracowników
stosuje się postanowienia układu, którym byli oni objęci przed opisanym transferem,
chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Po upływie roku wynikające z tego
układu warunki umów o pracę lub innych aktów kreujących stosunki pracy stosuje się
do momentu ich wypowiedzenia. Cytowana regulacja prawna dotyczy zarówno za-
kładowych jak i ponadzakładowych układów zbiorowych pracy obowiązujących u
dawnego pracodawcy. Przejęcie zakładu lub jego części wraz z załogą nie oznacza,
że nowy pracodawca z mocy prawa staje się stroną wspomnianych układów zbioro-
wych pracy. Jest natomiast związany ich postanowieniami (zarówno tymi, które
kształtują treść stosunków pracy, jak i tymi, które wpływając na sytuację pracowni-
ków, nie kształtują treści owych stosunków) wobec przejętych pracowników przez
okres jednego roku od daty transferu, a później postanowienia tychże aktów w części
niekształtującej treści stosunków pracy przestają obowiązywać pracodawcę, zaś te,
które tę treść kształtują, stają się elementem indywidualnych stosunków pracy i od-
stąpienie od nich wymaga wypowiedzenia zmieniającego. Omawiane unormowania
mają gwarancyjny charakter. Ich celem jest niepogarszanie sytuacji przejętych pra-
cowników. Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, aby nowy pracodawca stosował wo-
bec tej grupy osób korzystniejsze od dotychczasowych warunki pracy i płacy, wyni-
11
kające z obowiązujących u niego przepisów. Trzeba zaznaczyć, że art. 2418
k.p. wy-
raża zasadę związania pracodawcy przejmującego zakład lub jego część - wobec
przejętych pracowników - tylko postanowieniami układów zbiorowych pracy obowią-
zujących u poprzedniego pracodawcy. Przepis art. 104¹ k.p., dotyczący regulaminów
pracy, nie zawiera odpowiednika tejże regulacji i nie odsyła do powyższego artykułu.
Tymczasem w okresie objętym żądaniem pozwu art. 104¹ § 1 k.p. wprawdzie nie
wymieniał okresów rozliczeniowych czasu pracy wśród kwestii normowanych regu-
laminami pracy, jednakże postanowienie takie znajdowało się i znajduje się w art.
150 § 1 k.p. W świetle tegoż przepisu systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte
okresy rozliczeniowe powinny być wprowadzane w drodze układów zbiorowych
pracy, natomiast jeżeli u pracodawcy nie obowiązuje żaden układ zbiorowy pracy lub
gdy układ taki nie rozstrzyga o tych kwestiach, stają się one przedmiotem unormo-
wań regulaminów pracy.
W rozpoznawanej sprawie obowiązujące wobec przejmowanych przez Fabry-
kę Konstrukcji Metalowych Spółkę z o.o. w K. w trybie art. 23¹ k.p. pracowników
normy czasu pracy były określone w § 15 Regulaminu pracy Fabryki Samochodów
Specjalizowanych S. SA w K. z 1996 r. Aneksem z 27 kwietnia 2001 r., który wszedł
w życie w dniu 1 maja 2001 r. znowelizowano § 15 Regulaminu, ustanawiając trzy-
miesięczne okresy rozliczeniowe. Okresy te - jak trafnie ustalił Sąd drugiej instancji,
biorąc pod uwagę początkową datę obowiązywania aneksu - obejmowały kolejno:
maj - lipiec 2001 r., sierpień - październik 2001 r., listopad 2001 r. - styczeń 2002 r.,
luty - kwiecień 2002 r., maj - lipiec 2002 r., sierpień - październik 2002 r., listopad
2002 r. - styczeń 2003 r. i luty - kwiecień 2003 r. Jak wynika z § 1 pkt 7 cytowanego
Regulaminu, akt ten został opracowany i przyjęty między innymi na podstawie Zakła-
dowego Układu Zbiorowego Pracy Pracowników Fabryki Samochodów Specjalizo-
wanych S. SA w K., obowiązującego od dnia 30 kwietnia 1996 r. Skoro zatem wspo-
mniany Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy nie normował problematyki systemów i
rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych, a czynił to Regulamin pracy,
do którego odsyłał Układ, to zawarta w Regulaminie regulacja tejże materii stała się
częścią samego Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, dzieląc jego losy w kontek-
ście art. 2418
k.p. wobec przejętych pracowników. Dodatkowym argumentem za
przyjęciem związania nowego pracodawcy postanowieniami wspomnianego Regu-
laminu pracy odnośnie do okresów rozliczeniowych czasu pracy osób zatrudnionych
w przejętym zakładzie jest treść porozumienia w sprawie przejęcia pracowników, za-
12
wartego w dniu 7 grudnia 2002 r. pomiędzy Fabryką Samochodów Specjalizowanych
S. SA w K. a Fabryką Konstrukcji Metalowych Spółką z o.o. w K., którego § 3 stano-
wił, że od dnia przejęcia pracowników przez nowego pracodawcę do dnia wejścia w
życie u tegoż pracodawcy nowego Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy i Regu-
laminu pracy stosuje się do osób objętych transferem Zakładowy Układ Zbiorowy
Pracy i Regulamin Pracy Fabryki Samochodów Specjalizowanych SA w K. Zgodnie z
art. 2418
§ 1 k.p. akty te obowiązywały pracodawcę przejmującego zakład w brzmie-
niu aktualnym w dacie transferu. Stąd też późniejsze zmiany dokonywane w tych
aktach nie miały zastosowania do przejętych pracowników. Tym bardziej nie miał do
nich zastosowania nowy Regulamin pracy Zakładów Wyrobów Metalowych S. SA w
K. z dnia 3 lutego 2003 r., wprowadzony ponad rok po przejęciu zakładu przez Fa-
brykę Konstrukcji Metalowych Spółkę z o.o. w K. Nowy Zakładowy Układ Zbiorowy
Pracy Pracowników Fabryki Konstrukcji Metalowych Spółki z o.o. w K. zawarty w
dniu 2 stycznia 2003 r. i obowiązujący od dnia 1 kwietnia 2003 r., odsyłał z mocy art.
28 do regulaminu pracy w zakresie rozkładów czasu pracy i innych kwestii związa-
nych z organizacją czasu pracy załogi. Opracowany na jego podstawie Regulamin
pracy tejże Fabryki, którego art. 19 wprowadzał 8 godzinną dobową normę czasu
pracy i przeciętne 40 godzinną normę tygodniową w pięciodniowym tygodniu pracy w
czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym, wszedł w życie dopiero w dniu 15 kwiet-
nia 2003 r. Warto zauważyć, że okresy rozliczeniowe czasu pracy ustanawiane są w
miesiącach kalendarzowych, zatem ze względu na moment wejścia w życie omawia-
nego Regulaminu pracy pierwszy okres rozliczeniowy, przypadający po tej dacie,
mógł się rozpocząć 1 maja 2003 r. Z dokonanych przez Sąd Okręgowy i w myśl art.
398¹³ § 2 k.p.c. wiążących dla Sądu Najwyższego ustaleń wynika, że czteromie-
sięczne okresy rozliczeniowe przyjęte w nowym Regulaminie pracy zaczęto stoso-
wać od stycznia 2003 r., a zatem pierwszy z nich objął styczeń - kwiecień tego roku.
Taka praktyka nie naruszała harmonogramu liczenia okresów rozliczeniowych, będą-
cego konsekwencją zarówno daty wejścia w życie Regulaminu pracy Fabryki Kon-
strukcji Metalowych Spółki z o.o. w K. (1 maja 2003 r.), jak i związania nowego pra-
codawcy do tego momentu, w odniesieniu do przejętych pracowników, Regulaminem
pracy Fabryki Samochodów Specjalizowanych S. SA w K. z 1996 r., skoro - jak
wskazano wyżej - ostatni trzymiesięczny okres rozliczeniowy wynikający z noweliza-
cji tego aktu aneksem obowiązującym od dnia 1 maja 2001 r. upływał 30 kwietnia
2003 r.
13
Nie ma racji skarżąca zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa ma-
terialnego w postaci art. 9 § 1 k.p. poprzez odmówienie postanowieniom regulami-
nów pracy charakteru źródeł prawa pracy. Sąd drugiej instancji nie zanegował bo-
wiem zaliczenia przez ustawodawcę wspomnianych regulaminów do aktów prawnych
z zakresu tej gałęzi prawa. Istota problemu sprowadzała się natomiast do wskazania,
który z powoływanych przez strony regulaminów pracy ma zastosowanie do oceny
zasadności roszczeń powódki do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe przepra-
cowane w okresie od lutego do kwietnia 2003 r. W tej materii prawidłowe są ustalenia
Sądu Okręgowego, iż aktem tym jest Regulamin Pracy Fabryki Samochodów Spe-
cjalizowanych S. SA w K. w brzmieniu nadanym aneksem z dnia 27 kwietnia 2001 r. i
obowiązującym w dniu przejęcia zakładu przez Fabrykę Konstrukcji Metalowych
Spółkę z o.o. w K. oraz wiążącym nowego pracodawcę wobec przejętych pracowni-
ków do czasu wprowadzenia w życie własnego Regulaminu pracy z daty 15 kwietnia
2003 r. Wynikający z tego aktu ostatni trzymiesięczny okres rozliczeniowy czasu
pracy przypada na luty - kwiecień 2003 r. i obejmuje miesiące, z którymi związane są
pretensje powódki. Skoro wspomniany okres rozliczeniowy zakończył się w dniu 30
kwietnia 2003 r., to w tej dacie, a najdalej w dniu wypłaty wynagrodzenia za kwiecień
2003 r., powódka mogła skutecznie domagać się od pracodawcy spełnienia sporne-
go świadczenia. W konsekwencji wtedy też rozpoczął bieg trzyletni termin przedaw-
nienia roszczeń płacowych za powyższy przedział czasu. Powództwo wytoczone w
dniu 2 czerwca 2006 r. jest więc spóźnione w świetle art. 291 § 1 k.p. i jako takie
podlega oddaleniu.
Przyjmując, iż bezzasadne są podnoszone przez skarżącą zarzuty naruszenia
przez Sąd Okręgowy prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, Sąd
Najwyższy z mocy art. 398¹4
k.p.c. orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej, a o kosztach
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym rozstrzygnął w myśl art.102
k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c.
========================================