Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 27/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa "M.(...) sp. z o.o. w G.
przeciwko Z. Ł. i W. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 marca 2010 r.,
skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. VII Wydział Gospodarczy z dnia 19
września 2008 r., sygn. akt VII Ga (…),
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2008 r. Sąd Rejonowy zasądził solidarnie od
wspólników spółki cywilnej „P.(...)” Z. Ł. i W. S. na rzecz „M.(...)” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w G. kwotę 45 080,55 zł z ustawowymi odsetkami.
2
Sąd ten ustalił, że strony łączyła umowa dzierżawy (a ściśle biorąc – najmu; por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2000 r., I CKN 924/98, OSNC 2001, nr 6,
poz. 92) pomieszczeń biurowych, oznaczona numerem 2/2005; pozwani byli
dzierżawcami (najemcami), a strona powodowa – wydzierżawiającym (wynajmującym).
W § 2 tej umowy pozwani zobowiązali się uiszczać stronie powodowej również opłaty za
energię elektryczną dostarczaną do zajmowanych przez nich pomieszczeń
produkcyjnych. W dniach 27 maja i 1 czerwca 2005 r. pozwani, aby zapobiec odłączeniu
energii elektrycznej do zajmowanych przez nich pomieszczeń zapłacili „Z.(...)” Spółce
Akcyjnej w K. za „P.(...)” Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w G. (poprzednią
właścicielkę zajmowanych przez pozwanych pomieszczeń, która była stroną zawartej z
„Z.(...)” Spółkę Akcyjną w K. umowy o dostawę energii elektrycznej) kwotę 16 177,18 zł.
Sąd Rejonowy uznał za niebudzące wątpliwości okoliczności zawarcia umowy nr
2/2005 i nieuiszczenie przez pozwanych dochodzonych od nich kwot czynszu oraz opłat
związanych z wymienioną umową. Nie uwzględnił podniesionego przez pozwanych
zarzutu potrącenia kwoty 16 177,18 zł zapłaconej przez nich spółce „Z.(...)” za spółkę
„P.(...)”.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanych Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 września
2008 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób że, oddalił powództwo co do kwoty
16.831,21 zł z ustawowymi odsetkami (pkt II.1 sentencji), a w pozostałej części oddalił
apelację (pkt III), w zakresie zaś, w którym pozwani cofnęli apelację, umorzył
postępowanie (pkt I). Ponadto rozstrzygnął o kosztach postępowania (pkt II.2 i 3 oraz
pkt IV).
Sąd Okręgowy uwzględnił zarzut pozwanych dotyczący nieuzasadnionego
obciążenia ich należnością za energię elektryczną w kwocie 654,03 zł (faktura nr
4/10/VAT za sierpień 2005 r.). Sąd ten także - inaczej niż Sąd Rejonowy - uwzględnił
podniesiony przez pozwanych zarzut potrącenia kwoty 16 177,18 zł zapłaconej przez
nich spółce „Z.(...)” za spółkę „P.(...)”. Uwzględniając ten zarzut, Sąd Okręgowy wskazał
w szczególności na złożone relacje zachodzące między pozwanymi, stroną powodową a
spółką „P.(...)” w związku z tym, że z jednej strony, kontrahentem spółki „Z.(...)” w
umowie o dostawę energii elektrycznej do pomieszczeń zajmowanych przez pozwanych
nie była powodowa spółka, lecz „P.(...)” – poprzedni właściciel tych pomieszczeń, z
drugiej zaś strony, zobowiązanym wobec pozwanych do zapewnienia im korzystania z
energii elektrycznej była powodowa spółka i pozwani mieli jej uiszczać, na warunkach
określonych w umowie, opłaty za energię elektryczną. Pozwani płacąc kwotę 16 177,18
3
zł bezpośrednio spółce „Z.(...)” z zastrzeżeniem skompensowania jej z ich
należnościami wobec strony powodowej za energię elektryczną stworzyli więc podstawy
do uwzględnia dokonanego potrącenia tej kwoty z wierzytelnością strony powodowej
dochodzoną pozwem.
Strona powodowa wniosła o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego w części oddalającej powództwo co do kwoty 16 831,21 zł z ustawowymi
odsetkami, tj. w punkcie II.1, a także w punktach II.3. i IV. Zarzuciła mu naruszenie art.
498 § 1 k.c., art. 321 § 1 w związku z art. 47914
§ 2 i art. 382 k.p.c.
Prokurator Generalny zajmując na podstawie art. 3988
§ 1 k.p.c. w związku z art.
42412
k.p.c. stanowisko w sprawie wyraził zapatrywanie o braku podstaw do
uwzględnienia skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarówno w piśmiennictwie, jak orzecznictwie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 5 września 2008 r., I CNP 27/08, LEX nr 457829) przyjmuje się, że powodująca
powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej niezgodność orzeczenia z prawem,
którą ma na względzie art. 4241
§ 1 k.p.c., posiada charakter kwalifikowany i zachodzi
tylko wtedy, gdy orzeczenie zostało wydane na skutek rażąco błędnej wykładni prawa
lub rażąco niewłaściwego zastosowania prawa, tj. uchybień odnoszących się do
regulacji prawnych istotnych i nie uzasadniających odmiennych ocen.
Należy zaś podzielić pogląd wyrażony przez Prokuratora Generalnego, że skoro
pozwani kwestionowali zasadność całej faktury nr 4/10/VAT, to tym samym nie
akceptowali poszczególnych jej składników, i już z tego tylko powodu nie mogło dojść do
powołanego w skardze naruszenia art. 321 § 1 w związku z art. 47914
§ 2 k.p.c. przez
nieuzasadnione przyjęcie, iż pozwani podnieśli zarzut bezpodstawnego obciążenia ich
kwotą 654,03 zł.
Prokurator Generalny trafnie także wykazał, że strona powodowa powołując się
na naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 382 k.p.c. w istocie bezpodstawnie polemizuje z
niewadliwymi ustaleniami Sądu Okręgowego (co do naruszenia art. 382 k.p.c. jako
podstawy kasacyjnej por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., I
CSK 338/07, OSNC-ZD 2008, nr D, poz. 110).
Bardziej złożone problemy powstają w związku z podniesionym w skardze
zarzutem naruszenia art. 498 § 1 k.c. przez przyjęcie, że pozwani skutecznie potrącili z
dochodzoną od nich wierzytelnością kwotę 16 177,18 zł zapłaconą spółce Z.(...). Także
4
jednak i w tym punkcie – jak wynika z poniższych wyjaśnień - zaskarżony wyrok
odpowiada prawu.
Zapłata przez pozwanych w dniach 27 maja i 1 czerwca 2005 r. kwoty 16 177,18
zł spółce „Z.(...)” stanowiła przypadek spełnienia świadczenia pieniężnego należnego tej
spółce na podstawie umowy łączącej ją z „P.(...)” przez osobę trzecią w okolicznościach
objętych art. 356 §2 k.c. Nie ulega wątpliwości skutek zwalniający tego świadczenia w
stosunku do „P.(...)”, tj. wygaśnięcie wierzytelności spółki „Z.(...)” wobec „P.(...)” w
zakresie zapłaty dokonanej przez pozwanych. Otwartą natomiast kwestią jest nabycie
przez pozwanych w wyniku tej zapłaty szeroko rozumianego roszczenia regresowego.
Na podstawie art. 518 § 1 k.c. osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, wstępuje w
jego prawa, tj. nabywa spłaconą wierzytelność tylko w czterech sytuacjach określonych
w tym przepisie. Zapłata dokonana przez pozwanych nie mieści się jednak w żadnej z
tych sytuacji. Poza tym, gdyby nawet się mieściła, nie mogłoby to spowodować
powstania stanu umożliwiającego dokonanie potrącenia przez pozwanych wierzytelności
dochodzonej od nich przez stronę powodową. W wyniku wstąpienia w prawa
zaspokojonego wierzyciela na podstawie art. 518 § 1 k.c. nabyliby oni bowiem
wierzytelność spółki „Z.(...)” wobec „P.(…)”, a aby móc umorzyć przez potrącenie
wierzytelność dochodzoną od nich w niniejszej sprawie powinna im przysługiwać,
spełniająca wymagania przewidziane w art. 498 § 1 k.c., wierzytelność względem strony
powodowej.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy można by jeszcze rozważać przyjęcie
jako podstawy nabycia przez pozwanych wierzytelności wobec strony powodowej
przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast.). Ponieważ środki na opłaty
za energię elektryczną uiszczane spółce „Z.(...)” przez „P.(...)” miały pochodzić od
strony powodowej, ona zaś miała je otrzymywać od pozwanych, dokonanie zapłaty za
energię elektryczną przez pozwanych bezpośrednio spółce „Z.(...)” mogłoby skłaniać do
przyjęcia powstania w następstwie tej zapłaty bezpodstawnego wzbogacenia strony
powodowej kosztem pozwanych. Za takie wzbogacenie można by uważać zachowanie
przez stronę powodową, mimo zapłaty dokonanej przez pozwanych, roszczenia
o ustalone w umowie nr 2/2005 opłaty za energie elektryczną. Konsekwencją zajęcia
takiego stanowiska mogłoby być istnienie w sprawie podstaw do dokonania przez
pozwanych potrącenia dochodzonej wierzytelności w zakresie zapłaconej spółce „Z.(...)”
sumy 16 177,18 zł.
5
Dokonane w sprawie ustalenia silniej jednak przemawiają za przyjęciem innego
rozwiązania, zakładającego ocenę zapłaty dokonanej przez pozwanych na rzecz spółki
„Z.(...)” nie w kategoriach potrącenia, o którym mowa w art. 498 k.c., lecz w kategoriach
zaliczenia tej zapłaty na poczet świadczenia pozwanych należnego stronie powodowej.
Jak wiadomo, stosunek prawny łączący pozwanych ze stroną powodową wykazywał w
zakresie dotyczącym opłat za energię elektryczną ścisły związek z umową o dostawę
energii elektrycznej zawartą przez „P.(...)” ze spółką „Z.(...)”, wyrażający się tym, że
opłaty te miały za pośrednictwem „P.(...)” stanowić pokrycie należności „P.(...)” wobec
spółki „Z.(...)”. Ten ścisły związek zachodzący pomiędzy wskazanymi stosunkami
prawnymi stwarzał podstawy do zaliczenia przez pozwanych zapłaconej kwoty
16 177,18 zł nie tylko na poczet stosunku łączącego „P.(...)” ze spółką „Z.(...)”, ale także
na poczet stosunku łączącego ich ze stroną powodową. Dokonali go oni w piśmie z dnia
30 maja 2005 r., zastrzegając kompensatę przez tę zapłatę swoich należności wobec
strony powodowej. Skutkiem tego było wygaśnięcie roszczenia strony powodowej
odpowiadającego tym należnościom w granicach dokonanej zapłaty. Jak się podkreśla
w nauce prawa cywilnego, o bycie zobowiązania w rozumieniu art. 353 § 1 k.c.
rozstrzyga istnienie znajdującego wyraz w jego treści godnego ochrony interesu
wierzyciela, w związku z czym, gdy tego interesu brak, „zobowiązanie nie powstaje, a
powstałe uprzednio wygasa”, co tłumaczy, dlaczego wygaśnięcie zobowiązania może
być następstwem nie tylko spełnienia świadczenia, ale i wielu innych zdarzeń,
wyłączających interes wierzyciela w dalszym trwaniu zobowiązania. Ze względu na
przedstawioną wyżej więź, zachodzącą między rozpatrywanymi stosunkami prawnymi,
zapłata przez pozwanych kwoty 16 177,18 zł bezpośrednio spółce „Z.(...)” spowodowała
wygaśnięcie godnego ochrony interesu strony powodowej w domaganiu się od
pozwanych opłat za energię elektryczną w granicach odpowiadających tej kwocie.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. orzekł jak w
sentencji.