Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 376/09
POSTANOWIENIE
Dnia 22 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Biura Informacyjno-Prawnego „A.” S.A. w M.
przy uczestnictwie A. G., D. M. i M. M.
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej w Kw nr [...],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 kwietnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania A. G.
od postanowienia Sądu Okręgowego w C.
z dnia 28 maja 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Dnia 18 lutego 2009 r. referendarz sądowy dokonał w prowadzonej w Sądzie
Rejonowym w C. księdze wieczystej Kw. nr [...] wpisu hipoteki przymusowej zwykłej
w wysokości 226 860,06 zł na rzecz Biura Informacyjno –Prawnego „A.” SA w M.
Jako podstawę wpisu wskazał: postanowienie Sądu Okręgowego w C. z dnia 9
maja 2008 r., sygn. akt I CO 65/08, którym na rzecz „A.” SA w M. na podstawie art.
788 § 1 k.p.c. nadano klauzulę wykonalności – w zakresie dotyczącym orzeczenia
o kosztach procesu – wyrokowi Sądu Okręgowego w C. z dnia 11 września 2003
r.,; postanowienie Sądu Okręgowego w C. z dnia 23 września 2008 r., którym
wydano wierzycielowi „A.” SA w M. drugi tytuł wykonawczy, w postaci wyroku Sądu
Okręgowego w C. z dnia 11 września 2003 r., zaopatrzonego postanowieniem
Sądu Okręgowego w C. z dnia 9 maja 2008 r., w klauzulę wykonalności w celu
złożenia przez tego wierzyciela wniosku o wpis hipoteki przymusowej; wyrok Sądu
Okręgowego w C. z dnia 11 września 2003 r., uznający na podstawie art. 527 k.c.
za bezskuteczną w stosunku do Towarzystwa Leasingowego SA w K. umowę
darowizny nieruchomości, objętej księgą wieczystą Kw. Nr [...], dokonanej przez D.
i M. małż. M. na rzecz córki A. M., w celu wyegzekwowania wierzytelności
zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 czerwca 2001 r., oraz
wyrok Sądu Okręgowego w C. z dnia 6 czerwca 2001 r., zaopatrzony w klauzulę
wykonalności nadaną na rzecz „A.” SA w M. postanowieniem Sądu Okręgowego w
C. z dnia 21 kwietnia 2008 r.
Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2009 r. Sąd Rejonowy w C. – po
rozpoznaniu skargi uczestniczki postępowania A. G. (M.) na orzeczenie
referendarza – zaskarżony wpis utrzymał w mocy.
Powołując się na art. 776 i 777 § 1 pkt 1 k.p.c., Sąd Rejonowy uznał, że
podstawą dokonania zaskarżonego wpisu jest tytuł wykonawczy, który stanowi
wyrok Sądu Okręgowego w C. z dnia 6 czerwca 2001 r., zasądzający od D. i M.
małż. M. na rzecz Towarzystwa Leasingowego SA w K. 326 806,06 zł
z ustawowymi odsetkami, zaopatrzony postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z
dnia 21 kwietnia 2008 r., w klauzulę wykonalności, nadaną na podstawie art. 788 §
1 k.p.c. na rzecz wnioskodawcy jako następcy prawnego wierzyciela. Zarzut
3
skarżącej, że wnioskodawca nie przedłożył właściwego tytułu wykonawczego
należało więc uznać za nieuzasadniony.
Sąd Rejonowy nie podzielił zapatrywania skarżącej, że właściwy tytuł
wykonawczy uprawniający do wpisania hipoteki przymusowej zwykłej stanowiłby –
nie złożony przez wnioskodawcę – uwzględniający skargę paulińską wyrok Sądu
Okręgowego w C. z dnia 11 września 2003 r., zaopatrzony w klauzulę wykonalności
także co do rozstrzygnięcia merytorycznego. Sąd podkreślił, że wyrok
uwzględniający skargę paulińską ze względu na jego prawokształtujący charakter
nie nadaje się do wykonania i nie ma podstaw – w konsekwencji – do nadania mu
klauzuli wykonalności.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w C. oddalił apelację A. G.,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. Sąd
odwoławczy podkreślił, że w prawa wierzyciela Towarzystwa Leasingowego SA w
K., wynikające także z wyroku z dnia 11 września 2003 r. uwzględniającego skargę
paulińską, w drodze sukcesji generalnej wstąpiło Towarzystwo Leasingowe SA w
P., a następnie na podstawie umowy cesji z dnia 26 czerwca 2006 r. –
wnioskodawca. Przedmiotem tej cesji była wierzytelność objęta wyrokiem Sądu
Okręgowego w C. z dnia 6 czerwca 2001 r., która zgodnie z art. 509 § 2 k.c.
przeszła na cesjonariusza wraz z wszelkimi związanymi z nią prawami.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik uczestniczki
postępowania zarzucił naruszenie art. 509 § 2 k.c., 531 k.c. i art. 109 u.k.w.h. oraz
art. 386 § 1 k.p.c., art. 6269
w związku z art. 6266
§ 2 k.p.c., art. 233 w związku
z art. 391 § 1 k.p.c., art. 776 w związku z art. 777 § 1 pkt 1 i 391 § 1 k.p.c. i art. 788
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o uchylenie „zaskarżonego
wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 509 § 2 k.p.c. przez błędną jego wykładnię polega –
zdaniem skarżącej – na błędnym przyjęciu, że przelew wierzytelności z dnia
26 czerwca 2006 r. obejmował także uprawnienie cedenta do zaspokojenia
4
wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników córce, wynikające
z uznania wymienionej darowizny za bezskuteczną wobec cedenta na podstawie
art. 527 k.c. Istota zarzutu sprowadza się zatem do kwestii, czy wspomniane
uprawnienie stanowi w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. prawo związane z przelaną
wierzytelnością, przechodzące wraz z nią na nabywcę.
W wypadku nabycia wierzytelności w drodze przelewu ma miejsce sukcesja
syngularna, translatywna. To oznacza, że w wyniku przelewu wierzytelności
zmienia się osoba wierzyciela, ale wierzytelność pozostaje ta sama, cesjonariusz
uzyskuje ją w takim kształcie prawnym, w jakim ona przysługiwała cedentowi.
Ponadto – zgodnie z art. 509 § 2 k.c. – wraz z wierzytelnością przechodzą na
nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenia o zaległe
odsetki. W literaturze podkreśla się, że w rozumieniu tego przepisu „wierzytelność”
oznacza uprawnienie wierzyciela objęte umową cesji. O tym czy w rozumieniu art.
509 § 2 k.c. dane uprawnienie jest związane z wierzytelnością należy zatem
rozstrzygać nie w aspekcie pojęcia wierzytelności, ale z punktu widzenia
konkretnego uprawnienia wierzyciela objętego umową przelewu.
Z art. 509 § 2 k.c. wynika, że ustawodawca, który roszczenie o zaległe
odsetki, mające byt prawny niezależny od należności głównej, uznał za prawo z nią
związane, użytemu w przytoczonym przepisie pojęciu „prawa związane” nadał
szeroki znaczenie (por. wyrok Sąd Najwyższego z dnia 3 września 1998 r., I CKN
822/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 39). W literaturze podkreśla się, że znaczenie
omawianego pojęcia odbiega od tego, jakie się mu zazwyczaj przypisuje. Za prawo
związane uważa się bowiem zwykle tylko takie prawo, które może przysługiwać
jedynie podmiotowi określonego prawa niezwiązanego (wolnego), i które wskutek
tego nie może być samodzielnie zbyte bez jednoczesnego przeniesienia prawa
wolnego.
Do praw, które na podstawie art. 509 § 2 k.c. przechodzą na cesjonariusza –
poza wymienionym wprost w tym przepisie roszczeniem o odsetki –
w piśmiennictwie i orzecznictwie zaliczono także możność zaskarżenia czynności
zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzyciela (art. 527 k.c.) (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., IV CSK 224/06, niepubl.). Szeroko ujęty
5
zakres praw w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. związanych z wierzytelnością mieści
również – jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny – przysługujące cedentowi uprawnienie
do zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników osobie
trzeciej, wynikające z uznania darowizny za bezskuteczną wobec cedenta na
podstawie art. 527 k.c. Przemawia za tym także ściśle łącząca się z przelewem
wierzytelności zasada, że cesjonariusz wstępuje w pozycję prawną cedenta.
Wobec niekwestionowanego w sprawie ustalenia, że zbywcy wierzytelności
w chwili dokonania cesji z dnia 26 czerwca 2006 r. przysługiwało uprawnienie do
zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników córce,
wynikające z uwzględniania wyrokiem z dnia 11 września 2003 r. skargi paulińskiej,
nie ma podstaw do podważenia stanowiska Sądu odwoławczego, że wspomniane
uprawnienie na podstawie przytoczonej cesji przeszło na nabywcę wierzytelności
jako prawo związane z przelaną wierzytelnością. W tej sytuacji nie można podzielić
odmiennego zapatrywania skarżącej. Przeciwko temu stanowisku przemawia także
treść umowy przelewu, w której strony wyraziły wprost wolę przeniesienia
wierzytelności – co przyznano w skardze kasacyjnej – łącznie ze związanymi z nią
wszystkimi prawami. Przeszkody do przeniesienia omawianego uprawnienia na
cesjonariusza na podstawie art. 509 § 2 k.c. nie stanowi prawokształtujący
charakter tego uprawnienia. Należy bowiem podzielić wyrażone w cytowanym
wyroku Sąd Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., IV CSK 224/06 stanowisko,
że przelew powoduje nie tylko sukcesję samej wierzytelności, lecz również
obejmuje inne elementy, składające się na sytuację wierzyciela; w jego wyniku
cesjonariusz uzyskuje także uprawnienia kształtujące.
Reasumując, zarzut naruszenia art. 509 § 2 k.c. należało uznać za
nieuzasadniony. To oznacza, że na podstawie umowy cesji z dnia 26 czerwca
2006 r. „A.” SA w M. jako cesjonariusz nabyła wierzytelność – wbrew stanowisku
skarżącej – wraz z przysługującym centowi uprawnieniem do zaspokojenia
wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników córce, wynikającym z
uznania wspomnianej darowizny za bezskuteczną wobec cedenta na podstawie art.
527 k.c. W konsekwencji, pozostałe zarzuty naruszenia prawa, ze względu na to,
że zostały one oparte na przyjętym przez skarżącą odmiennym, błędnym założeniu,
6
tracą doniosłość prawną, zdolność skutecznego podważenia zaskarżonego
orzeczenia.
Nieuzasadniony jest zatem zarzut naruszenia art. 109 u.k.w.h. polegający
zdaniem skarżącej na tym, że wnioskodawczyni – w przeciwieństwie do cedenta –
nie mogła uzyskać wpisu hipoteki przymusowej zwykłej, ponieważ uprawnienie do
zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników córce,
wynikające z uznania wspomnianej darowizny za bezskuteczną wobec cedenta na
podstawie art. 527 k.c., przysługuje jedynie cedentowi, a nie cesjonariuszowi.
Tak samo należy ocenić zarzut naruszenia art. 531 k.c. Przekonanie
skarżącej, że wnioskodawczyni powinna uzyskać wyrok uwzględniający jej własną
skargę pauliańska, aby skorzystać z możliwości zaspokojenia przelanej
wierzytelności z darowanej nieruchomości, nie uwzględnia bowiem skutków cesji
wierzytelności z dnia 26 czerwca 2006 r.
Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 6269
w związku z art. 6268
§ 2
k.p.c. Źródło nabycia przez cesjonariusza związanego z przelaną wierzytelnością
uzyskanego przez cedenta uprawnienia do zaspokojenia wierzytelności
z nieruchomości darowanej przez dłużników córce stanowi bowiem
niekwestionowana w sprawie umowa cesji z dnia 26 czerwca 2006 r. Nie
zachodziła zatem przeszkoda do dokonania wpisu w postaci niewykazania
przejścia wspomnianego uprawnienia na cesjonariusza. Nie ulega też wątpliwości,
że ocenia umowy przelewu wierzytelności mieści się w kognicji sądu
wieczystoksięgowego. Zarzut naruszenia art. 233 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. –
ze względu na treść art. 3983
§ 3 k.p.c. – nie może natomiast stanowić podstawy
skargi kasacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2006 r., V CSK
97/06, niepubl.).
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 776 w związku z art. 777
§ 1 pkt 1 i 391 § 1 k.p.c. w istocie sprowadzający się do przekonania skarżącej, że
wnioskodawczyni uzyskała wpis hipoteki przymusowej, mimo że jej wierzytelność
nie została stwierdzona tytułem wykonawczym. Z dołączonych do wniosku o wpis
hipoteki dokumentów i stanowiących podstawę uwzględnienia wniosku wynika
jednoznacznie, że wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 21 kwietnia 2001 r. został
7
zaopatrzony postanowieniem tego Sądu z dnia 21 kwietnia 2008 r. w klauzulę
wykonalności nadaną na rzecz cesjonariusza. Nie ma także wątpliwości, że również
wyrokowi Sądu Okręgowego w K. z dnia 11 września 2003 r. została nadana – w
zakresie orzeczenia o kosztach – klauzula wykonalności na rzecz nabywcy
wierzytelności. Zabezpieczona hipoteką wierzytelność została więc stwierdzona
tytułem wykonawczym. Klauzula wykonalności nie została natomiast nadana
wyrokowi z dnia 11 września 2003 r. w zakresie uwzględniającym skargę
pauliańką. Przytoczony wyrok w tej części, ze względu na jego charakter
prawokształtujący – jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy – nie nadaję się do wykonania
i dlatego nie podlega zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności. Nie oznacza to jednak,
że niedopuszczalność zaopatrzenia go w klauzulę wykonalności stanowi
przeszkodę do uwzględnienia wniosku cesjonariusza o wpis hipoteki. Nabycie
przez cesjonariusza przysługującego cedentowi uprawnienia do zaspokojenia
wierzytelności z nieruchomości darowanej przez dłużników córce wynika bowiem z
umowy cesji wierzytelności.
Nie wymaga oceny zarzut naruszenia art. 788 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Skarżąca podniosła go bowiem na wypadek uznania przez Sąd Najwyższy, że
wyrok uwzględniający skargę pauliańską podlega zaopatrzeniu w klauzulę
wykonalności.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
k.p.c.).