Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 1/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania Ryszarda C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K. z udziałem
zainteresowanej: „N. G." Spółki z o. o. w likwidacji w K.
o ustalenie istnienia ubezpieczenia społecznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 grudnia
2008 r. oddalił odwołanie Ryszarda C. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych Oddziału w K. z dnia 14 lutego 2008 r. stwierdzającej, że nie podlega on
ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i
wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w „N. G." Spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w okresie od 9 października 2006 r. do 9
listopada 2006 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca Ryszard C. w dniu 7 października
2006 r. zawarł umowę o pracę na czas nieokreślony z „N. G." Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w K. Został on zatrudniony na stanowisku pracownika
budowlanego, jako dzień rozpoczęcia pracy wskazano 9 października 2006 r. W
wykonaniu tej umowy wnioskodawca świadczył pracę na terenie Belgii, pracując
jako murarz i pomocnik przy budowie budynku mieszkalnego. Pracował on do dnia
9 listopada 2006 r. i otrzymał w dniu 14 listopada 2006 r. świadectwo pracy
potwierdzające wskazany okres zatrudnienia. Natomiast „N. G." Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością prowadziła na terenie Polski wyłącznie działalność
administracyjną, zajmując się wysyłaniem pracowników do pracy podejmowanej za
granicą.
Sąd Okręgowy powołał się na przepisy rozporządzenia Rady (EWG) Nr
1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób
prowadzących działalność na własny rachunek oraz ich rodzin przemieszczających
się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L. 71.149.2 – dalej nazywane rozporządzeniem nr
1408/71) i podzielił stanowisko organu rentowego, że wnioskodawca w spornym
okresie zatrudnienia w Belgii winien podlegać belgijskiemu ustawodawstwu w
zakresie systemu ubezpieczeń społecznych. Nie zostały bowiem spełnione
przesłanki z art. 14 ust. 1 lit. a powołanego wyżej rozporządzenia wyłączające
zasadę lex loci laboris wyrażoną w jego art. 13.
Sąd pierwszej instancji przywołał orzecznictwo Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości (dalej ETS) dotyczace wykładni wspomnianych przepisów, a także
decyzję Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia Społecznego
3
Pracowników Migrujących nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r., regulującą
szczegółowe zasady stosowania art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71. W
wyniku ich analizy ocenił, że wobec wnioskodawcy zatrudnionego przez „N. G."
Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nie zostały spełnione przesłanki
zastosowania przywileju przewidzianego w omawianym art. 14 rozporządzenia nr
1408/71 i nie podlega on polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. „N. G."
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Polsce prowadziła bowiem jedynie
działalność administracyjną i zajmowała się wyłącznie wysyłaniem pracowników do
pracy za granicą
Apelację od powyższego wyroku wniósł Ryszard C., zarzucając mu
naruszenie przepisów postępowania z tego względu, że Sąd pierwszej instancji nie
przeprowadził wystarczającego postępowania dowodowego celem wyjaśnienia
okoliczności sprawy.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24
czerwca 2009 r. uwzglednił apelację i zmienił zaskarzony wyrok oraz poprzedającą
go decyzję organu rentowego, stwierdzając, że Ryszard C. z tytułu zatrudnienia w
„N. G." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w K. podlegał
ubezpieczeniom społecznym w okresie od 9 października 2006 r. do 9 listopada
2006 r.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji wskazał, że w prawie wspólnotowym
jako regułę przyjęto, że system zabezpieczenia społecznego, który ma
zastosowanie do osób, które z przyczyn związanych z pracą przenoszą się z
jednego państwa członkowskiego do drugiego, jest na ogół systemem państwa
nowego zatrudnienia. Jednakże istota wszystkich regulacji wspólnotowych, w tym i
omawianego rozporządzenia, ma celu maksymalne wspieranie swobodnego
przepływu pracowników i w konsekwencji umożliwienia pracownikom,
przedsiębiorcom (pracodawcom) i instytucjom uniknięcia niepotrzebnych i
kosztownych komplikacji administracyjnych, co znajduje wyraz w wyjątkach od tej
zasady. Podstawowy wyjątek polega na możliwości pozostania w systemie
zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorstwo
prowadzi zwykle działalność (zwanego państwem wysyłającym) we wszystkich
przypadkach, gdy pracownik jest wysyłany przez to przedsiębiorstwo do innego
4
państwa członkowskiego (zwanego państwem zatrudnienia) na ustalony z góry
okres i pod pewnymi warunkami.
Przywołując treść art 14 rozporządzenia nr 1408/71 oraz decyzję Komisji
Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia Społecznego Pracowników Migrujących
nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r., Sąd Apelacyjny wskazał, że oddelegowanie
polega na utrzymaniu stosunku zależności pracownika wobec przedsiębiorstwa
wysyłającego podczas trwania całego okresu oddelegowania oraz faktu, że praca
jest wykonywana na rzecz i w interesie tego przedsiębiorstwa. Innymi słowy,
niezbędne cechy oddelegowania są spełnione, gdy podczas całego okresu
oddelegowania istnieje i jest zachowany bezpośredni związek między
przedsiębiorstwem delegującym, a oddelegowanym pracownikiem.
Analizując stan faktyczny, Sąd drugiej instancji doszedł do wniosku, że
Ryszard C. w ramach spornego zatrudnienia oddelegowany do pracy w Belgii był
pracownikiem delegowanym w rozumieniu art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71,
wskazując, iż cały proces rekrutacji apelującego odbywał się w Polsce i był
prowadzony przez „N. G." Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, w tym
również za pośrednictwem Biura Pośrednictwa Pracy „P. B."; umowę o pracę z
wnioskodawcą zawarła ta spółka, jako strona (pracodawca), a z belgijskimi
przedsiębiorcami nie łączyły go żadne umowy, bowiem przez cały czas podlegał
wyłącznie „N. G." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i z nią rozliczał się z
czasu pracy. Wreszcie wypłaty wynagrodzeń dokonywała również ta Spółka i tylko
ona decydowała o ewentualnym kontynuowaniu zatrudnienia bądź jego przerwaniu.
Odnosząc się do kolejnego warunku zastosowania wyjątku z art. 14 ust. 1
rozporządzenia nr 1408/71, zgodnie z którym przedsiębiorstwo pracy tymczasowej,
które przekazuje czasowo pracowników z jednego państwa członkowskiego do
dyspozycji przedsiębiorstwom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim,
ma zwykle wykonywać swą działalność w tym pierwszym państwie, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że ustalenie tego aspektu winno nastąpić za pomocą, nie jednego, a
szeregu obiektywnych elementów. W tym kontekście wskazał: miejsce siedziby
przedsiębiorstwa delegującego i jego administracji; miejsce rekrutacji pracowników;
miejsce, w którym zawierana jest większość umów z pracownikami, a także
klientami; prawo, któremu podlegają umowy zawarte przez przedsiębiorstwo
5
wysyłające z jego pracownikami i klientami; obrót osiągany przez przedsiębiorstwo
wysyłające w państwie członkowskim siedziby i państwie członkowskim
zatrudnienia; czas prowadzenia działalności w państwie siedziby. W świetle tych
kryteriów Sąd drugiej instancji uznał, że „N. G." Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością prowadziła znaczną działalność w Polsce, a pracownicy, w tym
wnioskodawca, przez nią oddelegowani do pracy za granicą, podlegali ,zgodnie z
art. 14 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia nr 1408/71, polskiemu systemowi
zabezpieczenia społecznego.
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego przez
przyjęcie dopuszczalności tzw. delegowania pracownika przez „N. G." Spółkę z
ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w trybie art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71, tj. uznania, iż pracownik jest oddelegowany, gdy
przedsiębiorstwo prowadzące działalność w jednym państwie członkowskim, które
zatrudnia tego pracownika, wysyła go na terytorium innego państwa
członkowskiego w celu wykonywania pracy na rzecz innego przedsiębiorstwa (pod
warunkiem, że przewidywany czas pracy nie przekracza 12 miesięcy oraz że
pracownik nie został wysłany w zastępstwie innego pracownika), podczas gdy nie
zostały spełnione warunki umożliwiające delegowanie pracowników do pracy za
granicą, gdyż Spółka nie wykonuje na terenie Polski swojej zasadniczej
działalności, co spowodowało naruszenie: art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 13 pkt
1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) - przez nieprawidłowe
przyjęcie, że osoba fizyczna, która nie jest pracownikiem na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu,
rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do
dnia jego ustania, decyzji nr 181 Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia
Społecznego z dnia 13 grudnia 2000 r. dotyczącej interpretacji art. 14 ust. 1, 14a
ust.1 i 14b ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 1407/71 - przez pominięcie, iż przy ustalaniu
czy ma miejsce faktycznie oddelegowanie, należy brać pod uwagę okoliczność, czy
6
przedsiębiorstwo prowadzi w państwie wysyłającym „znaczącą część" działalności,
a także naruszenie przepisów postępowania - przez niewyjaśnienie wszystkich
okoliczności sprawy, co stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c., polegające na niedostatecznym wskazaniu w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku faktycznych i prawnych podstaw rozstrzygnięcia, co utrudniało weryfikację
wydanego wyroku - przez brak odniesienia się do przesłanek warunkujących
przyjęcie istnienia „znaczącej działalności" w państwie wysyłającym.
W uzasadnieniu tych zarzutów skarżący wskazał, że przy ocenie istnienia
„znaczącej działalności" w państwie wysyłającym Sąd Apelacyjny nie odniósł się w
ogóle do uzasadnienia decyzji organu rentowego i pominął ustalenia organu
rentowego, w tym niezakwestionowane ustalenia inspektora kontroli Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, że „N. G." Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w
K. nie osiągała w ogóle przychodów w Polsce w okresie od dnia 12 kwietnia 2006 r.
do dnia 30 czerwca 2007 r. ani nie zawarła żadnej umowy z polskim kontrahentem,
jej działalność dotyczyła Belgii i Holandii.
Ponadto skarżący zwrócił uwagę, iż Sąd Apelacyjny skupił się na zbadaniu
przesłanek istnienia stosunku pracy wnioskodawcy z „N. G." Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w K. Tymczasem czym innym jest istnienie stosunku pracy, tj.
istnienie bezpośredniego związku pomiędzy pracownikiem oddelegowanym a
przedsiębiorstwem wysyłającym, a czym innym określenie systemu zabezpieczenia
społecznego. Istota sporu w niniejszej sprawie dotyczy tego, że gdy polski
pracodawca wysyła polskiego pracownika do pracy za granicą, to rodzi się
konieczność określenia, jakiemu systemowi zabezpieczenia społecznego taka
osoba będzie podlegać, albowiem nie obowiązuje zasada stałego podlegania
obywatela polskiego systemowi ubezpieczenia społecznego w Polsce. Innymi
słowy, istnienie stosunku pracy między polskim pracodawcą i pracownikiem,
posiadającym obywatelstwo polskie, a wykonującym pracę za granicą
(oddelegowanie w ramach państw UE) określa jedynie, że mamy do czynienia z
pracownikiem migrującym, co rodzi konieczność ustalenia, jakiemu systemowi
ubezpieczeń społecznych będzie on podlegał (z uwzględnieniem zasad
wynikających z decyzji nr 181), zaś Sąd Apelacyjny orzekł niezgodnie z tymi
zasadami.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie decydujący jest art. 14 ust. 1a rozporządzenia nr
1408/71. Zgodnie z powoływanym przepisem pracownik najemny zatrudniony na
terytorium państwa członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle
zatrudniony i przez które został skierowany do wykonywania pracy na terytorium
innego państwa członkowskiego podlega nadal ustawodawstwu pierwszego
państwa członkowskiego, pod warunkiem, że przewidywany okres wykonywania tej
pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że nie został on skierowany w miejsce
innej osoby, której okres skierowania upłynął. Przedmiotowa regulacja stanowi
wyjątek od generalnej reguły wynikającej z art. 13 ust. 2 rozporządzenia 1408/71,
zgodnie z którą pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa
członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje
na terytorium innego państwa członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub
pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce
prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego (zasada
lex loci laboris).
Z powołanych przepisów wynika, że warunki delegowania dotyczą przede
wszystkim pracownika, od którego wymaga się, aby był on zwykle zatrudniony
przez przedsiębiorstwo, które skierowało go do pracy na terytorium innego państwa
członkowskiego. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS)
przesłanki te zostały skonkretyzowane, a sam Trybunał, w kontekście podobnych
spraw, odniósł się również do wymagań, jakie powinien spełniać pracodawca. Na
orzecznictwo ETS niewątpliwie wpływ miała decyzja nr 181 z dnia 13 grudnia 2000
r. Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia Społecznego. Zgodnie z art.
81a rozporządzenia 1408/71, zadaniem Komisji jest rozpatrywanie wszelkich spraw
administracyjnych lub dotyczących wykładni, wynikających z przepisów niniejszego
rozporządzenia oraz rozporządzeń późniejszych, jak i każdej umowy lub
uzgodnień, zawartych w ramach tych rozporządzeń. Powołana 1 stycznia 1959 r.
Komisja Administracyjna odgrywa szczególną rolę w prawie unijnym. Mimo że nie
należy ona do organów Unii Europejskiej, w szeregu rozporządzeń przekazuje jej
8
się szczególne kompetencje oraz powierza różnorodne zadania, również o
charakterze regulacyjnym. Co do związania sądów krajowych decyzjami Komisji
Administracyjnej, należy wskazać na art. 81a in fine rozporządzenia 1408/71, w
którym stwierdza się, że uprawnienia w zakresie wykładni są wykonywane bez
uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób zainteresowanych do korzystania
z procedur i sądownictwa przewidzianych przez ustawodawstwo Państw
Członkowskich przez niniejsze rozporządzenie i przez Traktat. Stąd też należy
przyjąć, że sądy nie są związane wykładnią proponowaną przez Komisję. Jednakże
konieczne jest uwzględnienie skutków, jakie wywiera orzecznictwo ETS na
orzecznictwo sądów krajowych oraz stosowanie i wykładnię prawa unijnego, które
ukształtowało określoną wykładnię art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71, zgodną
z interpretacją wynikającą z decyzji nr 181 Komisji Administracyjnej. Zgodnie z pkt
1 tej decyzji, o oddelegowaniu można mówić wówczas, gdy, po pierwsze, praca
wykonywana jest na rachunek przedsiębiorstwa oddelegowującego oraz, po drugie,
gdy istnieje więź pracownicza. Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, to praca musi
być wykonywana dla przedsiębiorstwa oddelegowującego. Przesłankę tę należy z
reguły uznać za spełnioną wówczas, gdy w dalszym ciągu, mimo oddelegowania,
istnieje stosunek pracy pomiędzy pracownikiem oddelegowanym a
przedsiębiorstwem oddelegowującym. Co się tyczy zaś drugiej z nich, to konieczne
jest uwzględnienie okoliczności związanych z odpowiedzialnością z tytułu
postępowania kwalifikacyjnego, zawarcia umowy o pracę, ustania stosunku pracy,
uprawnienia do składania oświadczeń woli w przedmiocie obowiązków
wynikających ze stosunku pracy. Szczególny przypadek dotyczy sytuacji, w której
pracownik został zatrudniony przez pracodawcę wyłącznie w celu oddelegowania
do innego przedsiębiorstwa (pkt 3 decyzji nr 181). Wówczas poza istnieniem więzi
pracowniczej wymaga się, aby przedsiębiorstwo delegujące „zwykle” prowadziło
działalność na terenie państwa, z którego pracownik został oddelegowany. W
decyzji nr 181 stwierdza się przy tym, że chodzi o działalność godną odnotowania
w kraju delegującym. Dla ustalenia tej przesłanki należy wziąć pod uwagę miejsce
siedziby i administracji przedsiębiorstwa, liczbę osób zatrudnionych w administracji,
miejsce zatrudnienia wysyłanych pracowników, miejsce, w którym zawierana jest
większość umów o pracę, prawo, któremu podlegają zawierane umowy oraz obrót
9
osiągnięty w każdym państwie członkowskim. Jeżeli zatem przedsiębiorca
oddelegowujący, posiadający w określonym państwie członkowskim siedzibę,
wykonuje wyłącznie czynności administracyjne (kadry, księgowość), to wówczas
pracownik wysłany przez takie przedsiębiorstwo do innego państwa
członkowskiego nie może być uznany za pracownika oddelegowanego (pkt 3 lit. c
decyzji nr 181). Warunek, według którego przedsiębiorca oddelegowujący „zwykle”
(zasadniczo) prowadzi działalność na terytorium kraju oddelegowującego nie
oznacza, że w kraju oddelegowującym działalność przedsiębiorstwa musi mieć
charakter przeważający. Nie chodzi także o kryterium ilościowe, dotyczące
osiąganego obrotu. Wymagane jest przede wszystkim faktyczne prowadzenie
działalności w kraju oddelegowującym. Rozwiązanie przyjęte w decyzji nr 181,
odbiega od analogicznych uregulowań przyjętych w poprzedzających ją decyzjach
nr 113, 128 oraz 162. W ich treści wskazywano wyraźnie, że w przypadku
zatrudnienia pracowników w celu oddelegowania ich do innego państwa
członkowskiego, konieczne było, aby zainteresowane przedsiębiorstwo zwykle
prowadziło w państwie wysyłającym działalność, polegającą na oddawaniu
personelu do dyspozycji innych przedsiębiorców działających na terytorium
państwa wysyłającego. Wobec braku takiego rozwiązania w decyzji nr 181 istnieje
podstawa do przyjęcia, że przedmioty działalności (w kraju, z którego się deleguje
oraz w państwie docelowym) mogą być różne. Przedsiębiorca oddelegowujący
pracowników za granicę, może zatem na terytorium państwa wysyłającego
wykonywać zasadniczo inną działalność, aniżeli polegającą tylko na delegowaniu
pracowników. W decyzji nr 181 stwierdza się jednak wyraźnie, że przedsiębiorca,
który w państwie wysyłającym prowadzi wyłącznie działalność administracyjną nie
może skorzystać z art. 14 ust. 1a rozporządzenia nr 1408/71.
W wyroku Fitzwilliam (C-202/97, ECR 2000/2/I-00883) ETS stwierdził, że art.
14 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71, w wersji skodyfikowanej rozporządzeniem nr
2001/83, powinien być interpretowany w ten sposób, że w celu skorzystania z
przywileju przyznanego przez ten przepis (który, ustanawiając odstępstwo od
reguły, zgodnie z którą osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego,
na którego terytorium jest zatrudniona, zezwala przedsiębiorstwu, w którym jest ona
zwykle zatrudniona, na utrzymywanie rejestracji tej osoby w systemie
10
zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, na którego terytorium
przedsiębiorstwo ma siedzibę) przedsiębiorstwo pracy tymczasowej, które
przekazuje czasowo pracowników z jednego państwa członkowskiego do
dyspozycji przedsiębiorstwom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim,
musi zwykle wykonywać swą działalność w tym pierwszym państwie. Warunek ten
jest spełniony, jeżeli przedsiębiorstwo stale wykonuje znaczącą działalność w
państwie, w którym ma siedzibę. Z kolei w orzeczeniu w sprawie Plum (C-404/98,
ECR 2000/11A/I-09379) wyraźnie podkreślono, że zastosowanie art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71 nie dotyczy pracowników przedsiębiorstwa z siedzibą w
jednym państwie członkowskim (wysyłanych do pracy na terytorium innego
państwa członkowskiego), w którym, poza czysto wewnętrznymi działaniami
zarządzającymi, to przedsiębiorstwo prowadzi całą swoją działalność. Zgodnie
bowiem z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71, pracownicy tacy podlegają
ustawodawstwu dotyczącemu zabezpieczenia społecznego państwa
członkowskiego, na którego terytorium rzeczywiście pracują. Pracownik
przedsiębiorstwa, które wyłącznie zajmuje się działalnością polegającą na
wysyłaniu pracowników do innych państw, i które w państwie wysyłającym
wykonuje wyłącznie czynności administracyjne, podlega zatem ubezpieczeniu
społecznemu państwa, w którym pracuje.
Regulacje rozporządzeń oczekujących na wejście w życie od 1 maja 2010 r.
potwierdzają dotychczasowe rozumienie aktualnie obowiązujących unormowań
odnoszących się do omawianego zagadnienia. Chodzi tutaj o rozporządzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.04.166.1 –
dalej nazywanego rozporządzeniem 883/2004) oraz rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące
wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.09.284.1 – dalej nazywanego
rozporządzeniem 987/2009). Zgodnie z art. 12 ust. 1 pierwszego z powołanych
rozporządzeń osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swą
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa
11
członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega
ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że
przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest
wysłana, by zastąpić inną osobę. Możliwość zastosowania wyjątku od zasady lex
loci laboris został zatem przewidziany wyłącznie w przypadku pracodawcy, który
normalnie prowadzi swoją działalność w państwie członkowskim, z którego
pracownik jest delegowany. W art. 14 ust. 2 rozporządzenia 987/2009
skonkretyzowano, że przedmiotowe sformułowanie odnosi się do pracodawcy
zazwyczaj prowadzącego znaczną część działalności, innej niż działalność
związana z samym zarządzeniem wewnętrznym, na terytorium państwa
członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę, z uwzględnieniem wszystkich
kryteriów charakteryzujących działalność prowadzoną przez dane przedsiębiorstwo.
Odnośne kryteria muszą zostać dopasowane do specyficznych cech każdego
pracodawcy i do rzeczywistego charakteru prowadzonej działalności.
Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy - w oparciu o dokonane
ustalenia faktyczne - uznać należy, że praca Ryszarda C. wykonywana była na
rachunek przedsiębiorstwa oddelegowującego „N. G.” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością oraz że istniała także więź pracownicza między
przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem oddelegowanym. Sam skarżący
również okoliczności tej nie kwestionuje. Jak wskazano wyżej, nie jest to
wystarczające kryterium dla ustalenia, że ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom
społecznym w Polsce.
Rozważenia wymaga też kwestia równie ważna dla prawidłowego osądzenia
sprawy, a mianowicie, czy „N. G.” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
wykonywała znaczącą działalność na terytorium Polski. O tym zaś decyduje szereg
przywołanych wyżej okoliczności, w tym także najistotniejsza okoliczność, a
mianowicie czy działalność spółki na terenie Polski ograniczała się do czynności
wyłącznie administracyjnych, zarządczych i związana była wyłącznie z rekrutacją
pracowników do pracy za granicą. Z motywów zaskarżonego wyroku nie wynika w
jednoznaczny sposób czy Sąd drugiej instancji w tym zakresie bazował na
ustaleniach Sądu pierwszej instancji, który stwierdził, że Spółka prowadziła na
terenie Polski wyłącznie działalność administracyjną, zajmując się wysyłaniem
12
pracowników do pracy podejmowanej za granicą (nie dając wiary zeznaniom
świadka Grzegorza G., z których wynikało, że Spółka zatrudniała pracowników
zarówno na terenie kraju jak i za granicą, bowiem wśród personelu zatrudnionego
w kraju wskazał on jedynie pracowników administracyjnych), czy też dokonał w tym
zakresie odmiennych ustaleń. Nie wynika również z ustaleń Sądu pierwszej
instancji, że Spółka udostępniała swoich pracowników również podmiotom w
Polsce, a takie (nieuprawnione) stwierdzenie znalazło się w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku: ”Tymczasem przedmiotem działalności „N. G.” sp. z o.o. nie
było tylko udostępnianie pracowników, czego zresztą - jak wynika z ustaleń Sądu
pierwszej instancji – nie czyniła tylko dla podmiotów zagranicznych, ale także w
Polsce”. Ponadto Sąd Apelacyjny stwierdził, że „sama okoliczność posiadania
przez „N. G.” sp. z o.o. w Polsce tylko pracowników administracyjnych” nie może
być rozstrzygająca w kwestii ustalenia kryterium znaczącej działalności w państwie
wysyłającym, „pomijając już fakt, iż z zeznań świadka Grzegorza G. (k 28-29) oraz
akt rentowych wynika, że spółka ta prowadziła działalność także na terenie kraju”.
Sąd Apelacyjny potwierdził też, że Spółka dokonywała rekrutacji pracowników
(delegowanych później do pracy w innym państwie) oraz wykonywała obsługę firmy
(administracja i kadry), „co w całości odbywało się w kraju”. Nie wiadomo zatem
czy, wskazując na wykonywanie działalności w kraju, Sąd Apelacyjny miał na myśli
tę administracyjną, wewnętrzną i zarządczą działalność (co oznaczałoby brak
możliwości zastosowania art. 14 ust. 1a rozporządzeniem 1408/71), czy też jakąś
inną aktywność, co z kolei oznaczałoby odstąpienie od podstawy faktycznej wyroku
Sądu pierwszej instancji. Należy przy tym podkreślić, że jeśli sąd drugiej instancji
dokonuje odmiennych ustaleń niż sąd pierwszej instancji, szczególnie w kwestii
zasadniczej, decydującej o rozstrzygnięciu sprawy, to ustalenia te winny zostać
przedstawione w uzasadnieniu wyroku w sposób odpowiadający regułom
wynikającym z treści art. 328 § 2 k.p.c. Sąd ma obowiązek przytoczenia faktów,
które uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.
Uznać zatem należy, że podstawa faktyczna zaskarżonego wyroku jest
niewystarczająca do prawidłowej subsumcji normy prawa materialnego. Nie jest
bowiem możliwe prawidłowe zastosowanie prawa materialnego bez zgodnego z
13
prawem procesowym ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (por. między
innymi wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., I PK 164/05, Monitor Prawa
Pracy 2006 nr 10, s. 541). W takiej sytuacji uzasadniony jest zarzut naruszenia
prawa materialnego, a w tym przypadku naruszenia art. 14 ust. 1a rozporządzenia
nr 1408/71. Tym samym uzasadniony jest także podnoszony w skardze zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., gdyż przedstawione w
zaskarżonym wyroku motywy rozstrzygnięcia nie pozwalają na przeprowadzenie
kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.