Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 248/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa K. P.
przeciwko A. G.-K. Komornikowi Sądowemu Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w S. i G.
N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 27 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 kwietnia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz każdego z pozwanych po
3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W procesie o zapłatę odszkodowania za skutki wadliwie prowadzonej egzekucji
Sąd I instancji uchylił wyrok zaoczny z dnia 12 grudnia 2007 r. i oddalił powództwo w
całości wobec obydwu pozwanych. W ocenie tego Sądu powód nie wykazał, aby na
skutek działań komornika doznał szkody, uznając za niewystarczające twierdzenia
powoda, że na skutek czynności egzekucyjnych komornika, mających na celu
zabezpieczenie roszczenia, powód poniósł szkodę w postaci utraty spodziewanych
zysków w następstwie utraty kontrahentów.
Sąd drugiej instancji oddalił apelację powoda. Uznał, że nie było podstaw do
wydania wyroku zaocznego, tak ze względów merytorycznych, jak i formalnych.
Zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że powód nie wykazał w niniejszej
sprawie ani bezprawności działania pozwanych, ani powstania szkody i jej wysokości,
ani związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanych a szkodą. Nadto uznał,
że pozew nie nadawał się do nadania biegu bez wezwania powoda do podania imienia i
nazwiska pozwanego, a Sąd I instancji przyjął przedmiotowe uzupełnienie pozwu w
formie ustnej do protokołu rozprawy pod nieobecność pozwanego. Zarazem Sąd
Apelacyjny stwierdził, że nie było podstaw do odrzucenia sprzeciwu z dnia 30 stycznia
2008 r. i z dnia 22 lutego 2008 r., a zatem zasadnie Sąd I instancji, uwzględniając
zażalenie pozwanej, uchylił swoje postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu
postanowieniem z dnia 26 lutego 2008 r. Jednakże nawet uchybienie procesowe w
wydaniu tego ostatnio wymienionego postanowienia było - w ocenie Sądu
odwoławczego - niemożliwe do uwzględnienia na etapie rozpoznania apelacji, gdyż
obecny na rozprawie powód wraz z pełnomocnikiem nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art.
162 k.p.c., a uczynił to nieskutecznie dopiero w piśmie z dnia 12 marca 2008 r. Sąd
Apelacyjny uznał za trafną ocenę Sądu I instancji, że powód nie udowodnił
bezprawności działania pozwanych i nie wykazał żadnej szkody, a nadto przyjął,
że dochodzonego roszczenia nie dowodzą przedłożone przez powoda dokumenty.
Powód zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego opierając skargę kasacyjną na
zarzutach mieszczących się w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Skarżący zarzucił
naruszenie:
- art. 378 § 1 k.p.c poprzez wykroczenie przez Sąd Apelacyjny poza granice
apelacji stron;
3
- art. 380 k.p.c. w zw. z art. 344 k.p.c. poprzez oparcie orzeczenia na sprzeciwie
pozwanej od wyroku zaocznego, który to sprzeciw został odrzucony
prawomocnym, nigdy nie zaskarżonym postanowieniem;
- art. 187 w zw. z 126 k.p.c. wskutek przyjęcia, że zamieszczenie imienia
i nazwiska pozwanego w treści pozwu, a nie w jego nagłówku nie stanowi
oznaczenia strony;
- art. 193 k.p.c. poprzez przyjęcie, że potwierdzenie nazwiska pozwanego
w protokole rozprawy stanowi przedmiotową zmianę powództwa;
- art. 162 k.p.c w zw. z art. 380 k.p.c w wyniku przyjęcia, że pełnomocnik powoda
zobowiązany był do złożenia do protokołu zastrzeżenia dotyczącego
postanowienia w przedmiocie przywrócenia terminu do złożenia sprzeciwu od
wyroku zaocznego i zwolnienia z opłaty pod rygorem utraty możliwości
powoływania się na te okoliczności w postępowaniu odwoławczym.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz orzeczenia Sądu
I instancji oraz o utrzymanie w mocy wyroku zaocznego z dnia 12 grudnia 2007 r.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód akcentuje okoliczność,
że prawomocnie odrzucony postanowieniem z dnia 26 lutego 2008 r. sprzeciw pozwanej
z dnia 30 stycznia 2008 r. od wyroku zaocznego, wobec braku zaskarżenia tego
postanowienia, nie mógł być podstawą uchylenia wyroku zaocznego, jak błędnie przyjął
to Sąd Apelacyjny wykraczając poza swoje kompetencje w postępowaniu apelacyjnym.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda pozwany G. N. wniósł o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości i o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu,
wywodząc, że o bezzasadności zarzutów naruszenia przepisów procesowych,
mogącego mieć istotny wpływ na treść wyroku, świadczy nieudowodnienie zasadności
roszczenia w znaczeniu materialnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie wobec braku podstaw do
przyjęcia, że spełnione zostały obie ustawowe kumulatywne przesłanki zaistnienia
drugiej podstawy kasacyjnej, a określone w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Z mocy uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 31 sierpnia 2008 r. III CZP 49/07,
mającej moc zasady prawnej (OSNC 2008, Nr 6, poz. 55), sąd drugiej instancji związany
jest zawartymi w apelacji zarzutami naruszenia prawa procesowego, biorąc z urzędu
pod uwagę nieważność postępowania. Taki zakres związania Sądu odwoławczego
zarzutami apelacji oznacza, że rozpoznając sprawę w granicach apelacji z mocy art. 378
4
§ 1 k.p.c Sąd ten nie może wykroczyć poza sformułowane w apelacji zarzuty naruszenia
przepisów prawa procesowego. Zasadnie przeto wywiódł skarżący, że Sąd Apelacyjny
naruszył przepis art. 378 § 1 k.p.c przesądzając o zasadności uchylenia postanowienia
Sądu pierwszej instancji o odrzuceniu sprzeciwu pozwanej, także z dnia 30 stycznia
2008 r., w sytuacji, w której powód takiego rozstrzygnięcia o odrzuceniu tego sprzeciwu
ani nie kwestionował w apelacji, ani też wcześniej nie zaskarżono takiego postanowienia
zażaleniem. Zważyć bowiem należy, że postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu
26 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy odrzucił sprzeciw złożony w dniu 30 stycznia 2008 r. od
wyroku zaocznego z dnia 12 grudnia 2008 r., natomiast drugim postanowieniem
wydanym na rozprawie w tym samym dniu, tj. 26 lutego 2008 r. uchylił postanowienie z
dnia 22 stycznia 2008 r. odrzucając jedynie wcześniejsze sprzeciwy strony pozwanej z
dnia 13 grudnia 2007 r. i 7 stycznia 2008 r. od tego samego wyroku zaocznego z dnia
12 grudnia 2007 r. Rację ma więc skarżący o tyle, że postanowienie z dnia 26 lutego
2008 r. odrzucające sprzeciw pozwanej z dnia 30 stycznia 2008 r., nie zostało przez Sąd
uchylone i uprawomocniło się, ponieważ to ostatnie postanowienie nie było zaskarżone
zażaleniem pozwanej. Uznając zasadność postanowienia Sądu I instancji uchylającego
jego wcześniejsze postanowienia o odrzuceniu sprzeciwu także i z dnia 30 stycznia
2008 r. Sąd Apelacyjny naruszył więc art. 380 k.p.c pośrednio rozpoznając, bez wniosku
strony, postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające wymieniony sprzeciw i to
podlegające zaskarżeniu w drodze zażalenia, które jednak nie zostało wniesione przez
pozwaną od tego orzeczenia.
Również i zarzut naruszenia art. 187 k.p.c w zw. z art. 126 k.p.c., wskutek
przyjęcia, że zamieszczenie imienia i nazwiska pozwanego w treści pozwu, a nie w jego
nagłówku nie stanowi prawidłowego oznaczenia strony i nie pozwala nadaniu biegu tak
sformułowanemu pozwowi, ocenić należało jako zasadny. Zgodnie z art. 126 § 1 pkt 1
k.p.c. powód podał w pozwie imiona i nazwiska pozwanych, choć uczynił to dopiero w
ostatnim akapicie uzasadnienia pozwu, a nie w jego części wstępnej. Okoliczność ta nie
może jednak przesądzać stanowczo o kwalifikowaniu jej jako braku uniemożliwiającego
nadanie biegu takiemu pismu procesowemu. Dopuszczalne jest bowiem uściślenie
oznaczenia strony przez sąd w toku postępowania, byle tylko jej oznaczenie nie
polegało na wskazaniu nowego podmiotu prawa cywilnego. Nieprecyzyjne zatem
oznaczenie w pozwie strony pozwanej nie daje podstaw do odrzucenia pozwu, gdy z
przebiegu procesu jest widoczne, kogo powód miał zamiar pozwać. Uściślenie
oznaczenia strony przez sąd drugiej instancji nie może jedynie sięgać tak daleko, by
5
rodziło wątpliwości odnośnie do tego, jakiej osoby oznaczenie sądu dotyczy. Także
powód może uściślić oznaczenie strony pozwanej, jeżeli nie prowadzi ono do
naruszenia tożsamości stron. Należy bowiem odróżnić niewłaściwe oznaczenie strony
od niewłaściwego doboru podmiotów procesu – to pierwsze pozwala na dopuszczalne
uzupełnienie lub konkretyzację (lecz nie na zmianę) pierwotnego oznaczenia strony
(postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2000 r., I CKN 748/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 1
kwietnia 2003 r., II CKN 1422/00, niepubl.; postanowienie SN z dnia 4 lutego 2004 r. I
CK 342/03, niepubl.; wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 472/03, niepubl.,
postanowienie SN z dnia 10 czerwca 2005 r., II CK 718/04, niepubl.). Osoba
domagająca się odszkodowania z tytułu poniesionej szkody ma obowiązek wskazać w
pozwie imię i nazwisko komornika, który ją wyrządził (wyrok SN z dnia 27 marca 2008 r.,
II CSK 482/07, M. Praw. 2008/9/452), czyniąc to w taki sposób, by indywidualizowało to
w sposób dostateczny osobę odpowiedzialną za wyrządzenie szkody, co jest jednak
możliwe do dokonania także w uzasadnieniu pozwu.
Zasadność wskazanych wyżej zarzutów procesowych nie może być jednak
utożsamiana z wystąpieniem uzasadnionej drugiej podstawy kasacyjnej, ponieważ
naruszenie przepisów procesowych objętych powyższymi przepisami nie mogło mieć
istotnego wpływu na wynik sprawy. Zważyć bowiem należy, że Sąd Apelacyjny dopatrzył
się braku podstaw do wydania wyroku zaocznego przede wszystkim ze względów
merytorycznych, oceniając twierdzenia powoda jako budzące uzasadnione wątpliwości
w kontekście zgłoszonego żądania. Sąd odwoławczy następnie w pełni zgodził się ze
stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że powód nie wykazał ani bezprawności
działania pozwanych, ani powstania własnej szkody i jej wysokości, ani związku
przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanych a szkodą. Te negatywne ustalenia
faktyczne co do braku wykazania wszystkich materialnoprawnych przesłanek deliktowej
odpowiedzialności odszkodowawczej, którymi to ustaleniami Sąd Najwyższy jest
związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), przesądzają o tym, że wykazane naruszenia
wskazanych wyżej przepisów procesowych nie mogły mieć istotnego wpływu na wynik
sprawy, co wyklucza uznanie skargi kasacyjnej za opartą na uzasadnionej podstawie.
Natomiast pozostałe dwa zarzuty skargi kasacyjnej okazały się chybione. Wbrew
stanowisku skarżącego, Sąd Apelacyjny nie przyjął przypisywanego mu stanowiska, że
potwierdzenie nazwiska pozwanego dokonane na rozprawie do protokołu stanowi
zmianę przedmiotową powództwa, ponieważ Sąd ten wyraźnie ocenił takie działanie
jedynie jako: „...przedmiotowe uzupełnienie pozwu...”, a obu tych pojęć nie można
6
przecież utożsamiać. W tej sytuacji nie doszło do naruszenia art. 193 k.p.c., który
dotyczy wyłącznie zmiany powództwa, a nie uściślenia oznaczenia strony procesu.
Brak jest również podstaw do uznania zasadności zarzutu naruszenia art. 162
k.p.c. w zw. z art. 380 k.p.c. Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd Apelacyjny nie przyjął
istnienia obowiązku powoda do złożenia zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162
k.p.c. pod rygorem utraty możliwości powoływania się na określoną okoliczność w
postępowaniu odwoławczym. Sąd ten stwierdził jedynie, że niezgłoszenie w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym, w trybie art. 162 k.p.c., uchybienia procesowego
Sądu uniemożliwia jego uwzględnienie na etapie rozpoznania apelacji. Innymi słowy,
Sąd Apelacyjny nie przyjął istnienia obowiązku powoda w tym zakresie, natomiast
przyjął, że nieskorzystanie przez powoda z jego uprawnienia w sposób określony w art.
162 k.p.c. wywołuje skutki procesowe określone tym przepisem. Stanowisko takie jest w
pełni uzasadnione. Zgodnie z art. 162 k.p.c. niepodniesienie przez stronę zarzutu
naruszenia przepisów postępowania w sposób określony w tym przepisie oznacza
bezpowrotną utratę tego zarzutu w dalszym toku postępowania, a więc także i w
postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym, chyba, że chodzi o przepisy prawa
procesowego, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że
strona nie zgłosiła zastrzeżeń bez swej winy (wyrok SN z dnia 3 czerwca 2009 r., IV
CSK 96/09, niepubl.; uchwała SN z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05, OSNC
2006/9/144).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego zasądzonych na rzecz pozwanego G. N.
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z §
12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), natomiast o kosztach tego postępowania
zasądzonych na rzecz pozwanej A. G.-K. orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
oraz na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).