Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 czerwca 2010 r.
II UK 14/10
Sprawianie pogrzebów zmarłym podopiecznym jako obowiązek prawny
domów opieki społecznej nie może być przedmiotem transakcji handlowych,
polegających na "sprzedaży usług pogrzebowych" przez zakłady pogrzebowe
kontrahentom całkowicie obcym zmarłym ubezpieczonym w celu uzyskania od
organu ubezpieczeń społecznych zasiłków pogrzebowych w wysokości udoku-
mentowanych kosztów pogrzebu.
Przewodniczący SSN Halina Kiryło, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 czerwca
2010 r. sprawy z wniosku Łukasza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o zasiłek pogrzebowy, na skutek skargi kasacyjnej wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we
Wrocławiu z dnia 17 września 2009 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację wnioskodawcy
od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 16 lipca 2009 r. [...],
w zakresie oddalającym odwołanie od decyzji organu rentowego o obowiązku zwrotu
nienależnie pobranych zasiłków pogrzebowych i sprawę w tym zakresie przekazał
Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego,
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 17 września 2009 r., oddalił apelację wnioskodawcy Łukasza D. od wyro-
ku Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieścia-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych z dnia 16 lipca 2009 r., oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji
2
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 11 września 2008 r., od-
mawiającej mu prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłych: Zbigniewie J. w kwocie
5.240,60 zł, Jerzym D. w kwocie 4.791,30 zł, Stanisławie M. w kwocie 4.419,21 zł
oraz zobowiązującej wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku po
zmarłym Jerzym D. i Stanisławie M. w kwocie 9.137,31 zł wraz z należnymi odset-
kami w wysokości 811,01 zł.
W sprawie tej ustalono, że zmarli Zbigniew J. (zm. 3 marca 2008 r.), Jerzy D.
(zm. 2 stycznia 2008 r.) oraz Stanisław M. (zm. 8 października 2007 r.) byli wielolet-
nimi mieszkańcami Powiatowego Domu Pomocy Społecznej w O. (PDPS lub powia-
towy dom pomocy społecznej), pobierali świadczenia rentowe. Sprawienie pogrze-
bów PDOS zlecał prowadzonemu przez Lecha S. zakładowi pogrzebowemu A., który
nie obciążył PDPS, ani gminy O. kosztami pochówków. Organizacją pogrzebów
zmarłych, na prośbę właściciela zakładu pogrzebowego, zajął się wnioskodawca Łu-
kasz D., prowadzący działalność gospodarczą w O. pod firmą Q.S. Ten składał wnio-
ski o wypłatę zasiłków pogrzebowych, do których załączał akty zgonów, rachunki i
upoważnienie „na zakład pogrzebowy”, oświadczając, że w całości pokrył koszty po-
grzebów wyżej wymienionych podopiecznych domu pomocy społecznej, którzy nie
byli członkami jego rodziny. Organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do zasiłku
pogrzebowego po zmarłych: Stanisławie M. w kwocie 4.346,01 zł i Jerzym D. w kwo-
cie 4.791,30 zł. Natomiast decyzją z dnia 11 września 2008 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym Zbigniewie J. w kwocie
5.240,60 zł i jednocześnie zobowiązał wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobra-
nych zasiłków po zmarłych Jerzym D. i Stanisławie M. w kwocie 9.137,31 zł wraz z
należnymi odsetkami w wysokości 811,01 zł.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy, Sąd Okręgowy podzielił stanowisko
Sądu pierwszej instancji. Wskazał, że domy pomocy społecznej zobowiązane są do
sprawiania pogrzebu, zgodnie z wyznaniem zmarłego mieszkańca domu (§ 6 ust. 1
pkt 10 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w
sprawie domów pomocy społecznej, Dz.U. Nr 217 poz. 1837). W razie pokrycia ta-
kich kosztów domom pomocy społecznej przysługuje zasiłek pogrzebowy (art. 78 ust.
2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej
ustawą o emeryturach i rentach). W rozpoznawanej sprawie zlecającym zorganizo-
wanie pogrzebu był Powiatowy Dom Pomocy Społecznej w O., na którym ciążył
3
obowiązek dokonania pochówków zmarłym podopiecznym. Zleceniobiorcą był Za-
kład Pogrzebowy A. w O. W takich sytuacjach powszechną praktyką jest, że zakład
pogrzebowy organizuje pogrzeb na podstawie stosownego upoważnienia, a kosztami
obciąża dom opieki społecznej. Wprawdzie zatem prawo nie zabrania osobie obcej
organizowania pochówku, jednakże ściśle określa osoby, które są zobowiązane do
zorganizowania pogrzebu i którym przysługuje zwrot kosztów zorganizowania po-
chówku w postaci zasiłku pogrzebowego. Bez wątpienia zobowiązanym do zorgani-
zowania pogrzebu był PDPS, któremu przysługiwały zasiłki pogrzebowe. Natomiast
wnioskodawca nie był zobligowany do zorganizowania pogrzebu zmarłym, nie jest
też pracownikiem Zakładu Pogrzebowego A., ani PDPS w O. W konsekwencji wnio-
skodawca nie powinien pokrywać kosztów pogrzebów ani figurować jako płatnik fak-
tur VAT za usługi pogrzebowe. Pobrane przez wnioskodawcę zasiłki pogrzebowe są
świadczeniami nienależnymi, ponieważ „spełniający świadczenie (ZUS) w rzeczywi-
stości nie był do niego zobowiązany wobec wnioskodawcy. W chwili spełnienia
świadczenia brak było ważnego zobowiązania, a świadczący pozostawał w przeko-
naniu, że ono istnieje. Dopiero po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego,
ustalającego, iż zmarli, po których organ rentowy wypłacił zasiłek wnioskodawcy, byli
mieszkańcami domu pomocy społecznej, ZUS wydał decyzję odmawiającą prawa do
zasiłków pogrzebowych i zobowiązał powoda do zwrotu pobranych świadczeń”.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1) błędną wykładnię art. 78 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, przez bezpodstawna odmowę skarżą-
cemu, który faktycznie pokrył koszty pogrzebu, prawa do zasiłków pogrzebowych
tylko dlatego, że był osobą obcą i niezobligowaną do zorganizowania pogrzebów
zmarłych mieszkańców domu pomocy społecznej, 2) błędną wykładnię art. 84 ust. 1 i
ust. 2 pkt 2 w związku z art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11. poz. 74. ze zm., zwanej dalej ustawą
o systemie ubezpieczeń społecznych), przez uznanie, że skarżący powinien zwrócić
już wypłacone mu zasiłki pogrzebowe po zmarłych Stanisławie M. i Jerzym D., „na-
tomiast zasiłek pogrzebowy po zmarłym Zbigniewie J. jest mu nienależny (świadcze-
nie nienależne) i jako taki nie może zostać wypłacony”.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest jej oczywi-
ste uzasadnienie, ponieważ kwestia różnicowania prawa do zasiłku pogrzebowego w
zależności od pokrewieństwa osoby pokrywającej koszty pogrzebu została już roz-
4
strzygnięta. Doktryna i orzecznictwo podzielają stanowisko Sądu Najwyższego wyra-
żone w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r., II BU 26/08, zgodnie z którym art. 78 i art.
79 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wprowadzają zasadę wypłaty zasiłku po-
grzebowego lub obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu w udokumentowanej wysoko-
ści także osobom „obcym" zmarłym.
Skarżący utrzymywał, że w obowiązującym systemie prawnym brak regulacji,
które jako jedynie uprawniony podmiot do sprawienia pochówku pensjonariuszom
wskazuje dom pomocy społecznej. Dla przyznania zasiłku pogrzebowego nie ma de
facto znaczenia kim zmarła osoba była dla ponoszącego koszt pochówku. Ustalenie
tej relacji ma znaczenie wyłącznie dla określenia wysokości zasiłku pogrzebowego,
co w sprawie nie jest przedmiotem badania. Ponadto brak było uzasadnienia dla za-
kwalifikowania przyznanych już zasiłków jako świadczeń nienależnych. W
postępowaniu sądowym nie wykazano bowiem, stosownie do art. 138 ust. 2 pkt 2
ustawy oraz art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, aby skarżący składał
fałszywe zeznania lub dokumenty we wnioskach o wypłatę zasiłków pogrzebowych,
a takie okoliczności istotne dla żądania zwrotu pobranych świadczeń powinien udo-
wodnić organ rentowy.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie żądania pozwu w całości i
zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów procesu według
obowiązujących przepisów, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem
drugiej instancji oraz przed Sądem Najwyższym, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia i
zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów procesu według
obowiązujących przepisów, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem
drugiej instancji oraz przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych w zakresie zaskarżenia
decyzji o braku podstaw prawnych do przyznania skarżącemu spornych zasiłków
pogrzebowych. Z braku proceduralnych zarzutów kasacyjnych Sąd Najwyższy zwią-
zany był miarodajnymi ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżone-
go wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z dostępnego w rozpoznanej sprawie materiału do-
5
wodowego wynikało, że zmarli, po których śmierci przysługiwały świadczenia po-
grzebowe z ubezpieczenia społecznego, byli wieloletnimi podopiecznymi i pensjona-
riuszami (mieszkańcami) powiatowego domu opieki społecznej, który zlecał sprawia-
nie ich pogrzebów zakładowi pogrzebowemu „A.” i z tego tytułu ten zleceniodawca
(dom pomocy społecznej), który inicjował przeprowadzenie ceremonii pogrzebowych,
był uprawniony do zasiłków pogrzebowych po zmarłych podopiecznych. Tymczasem
po odbiór spornych świadczeń pogrzebowych zgłaszał się skarżący prowadzący
działalność gospodarczą pod firmą Q.S. w O., który był osobą całkowicie obcą ubez-
pieczonym, a powiatowy dom opieki społecznej nie informował go o ich śmierci ani
nie zlecał organizowania pochówków. W typowych praktykach wykonania zleconych
pochowków podopiecznych domu pomocy społecznej zakład pogrzebowy wystawiał
rachunki za pochówki zmarłych ubezpieczonych zlecającej ich przeprowadzenie in-
stytucji publicznej opieki społecznej (domowi pomocy społecznej), który regulował
wystawione faktury po uzyskaniu od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zasiłków po-
grzebowych przeznaczonych na pokrycie kosztów pogrzebu.
W ustalonych okolicznościach sprawy Sądy obu instancji uznały, że skarżą-
cemu, który był osobą obcą zmarłym podopiecznym domu opieki społecznej nie
przysługiwały świadczenia pogrzebowe w wysokości udokumentowanych kosztów
pogrzebów, ponieważ była to „sprzedaż usług pogrzebowych dokonana przez zakład
pogrzebowy A.”. Sąd Najwyższy zaakceptował takie stanowisko, uznając, że jakkol-
wiek przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie zabraniają nieznanym zmarłym
podmiotom organizowania pochówków pensjonariuszy domów opieki społecznej, to
jednak nie kreują w tym zakresie swobody lub dowolności w komercyjnym
organizowaniu ceremonii pogrzebowych przez osoby obce zmarłym ubezpieczonym
ani nie pozwalają na nadużywanie prawa do świadczeń pogrzebowych przez osoby
niezobligowane do sprawiania pogrzebów, które zostały zrealizowane w handlowej
formule „transakcji usług pogrzebowych”.
Wprawdzie zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach zasiłek
pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, ale nie oznacza to
przyzwolenia na swoiste „wyścigi” w sprawianiu pogrzebu przez dowolne (jakiekol-
wiek) osoby fizyczne lub prawne, a w szczególności przez „łowców pogrzebów”, któ-
rzy rodzinę lub inne osoby bliskie zmarłym niekiedy informują o śmierci zmarłych
podopiecznych domów opieki społecznej dopiero po sprawieniu pogrzebu. To, że z
przepisów prawa ubezpieczeń społecznych o zasiłkach pogrzebowych nie wynika
6
ściśle określone pierwszeństwo lub kolejność w sprawianiu pogrzebów ubezpieczo-
nym, po których śmierci przysługuje zasiłek pogrzebowy z ubezpieczenia społeczne-
go (art. 77 ustawy o emeryturach i rentach), nie oznacza, że możliwa jest jurydyczna
akceptacja swobody organizowania ceremonii pogrzebowych i żądania świadczeń
pogrzebowych z ubezpieczenia społecznego przez dowolne podmioty, które dekla-
rują sprawienie pogrzebu, dokumentując jego przeprowadzenie tylko rachunkami z
zakładu pogrzebowego, z którym pozostawały w transakcyjnej zmowie pogrzebowej.
Z prokonstytucyjnej wykładni przepisów o zasiłkach pogrzebowych dokonywa-
nej na gruncie art. 18 Konstytucji, który obejmuje rodzinę ochroną i opieką Rzeczy-
pospolitej Polskiej, wynika, że sprawianie pogrzebów przysługuje i należy w pierw-
szym rzędzie do członków rodziny zmarłego, po którym przysługuje zasiłek pogrze-
bowy z ubezpieczenia społecznego. Za takie uważa się osoby wymienione w art. 67
ustawy o emeryturach i rentach, tj. osoby należące do ściśle wymienionego kręgu
najbliższych członków rodziny zmarłego, którym przysługuje nie tylko prawne, ale
także moralno-etyczne „pierwszeństwo” pogrzebania zmarłych członków swojej ro-
dziny (art. 77 ustawy o emeryturach i rentach) i prawo do otrzymania zasiłku pogrze-
bowego z ubezpieczenia społecznego nawet lub także wtedy, gdy obowiązek spra-
wienia pogrzebu, zgodnie z wyznaniem zmarłego mieszkańca domu, spoczywa na
domu pomocy społecznej (§ 6 ust. 1 pkt 10g rozporządzenia Ministra Polityki Spo-
łecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej, Dz.U.
Nr 217, poz. 1837) albo na gminie w ramach jej zadania własnego o charakterze
obowiązkowym, polegającego na organizowaniu pogrzebów, w szczególności zmar-
łych osób bezdomnych (art. 17 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomo-
cy społecznej, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 ze zm.). Dopiero w
dalszej kolejności, obowiązek sprawienia pogrzebu z prawem do zasiłku pogrzebo-
wego przysługuje „również” pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, po-
wiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty
pogrzebu (art. 78 ust. 1 i 2 ustawy). Skoro z ustaleń faktycznych w rozpoznawanej
sprawie wynikał obowiązek sprawienia pogrzebów zmarłym podopiecznym pomocy
społecznej przez powiatowy dom opieki społecznej, który zlecił przeprowadzenie po-
grzebów zakładowi pogrzebowemu, to ten dom opieki społecznej powinien pokryć
koszty pogrzebu w ramach przysługującego mu zasiłku pogrzebowego (art. 78 ust. 2
ustawy). W tego typu okolicznościach sprawy wykluczona była zatem „sprzedaż
usług pogrzebowych” przez zakład pogrzebowy skarżącemu, który był osobą całko-
7
wicie obcą zmarłym pensjonariuszom oraz pracownikom domu opieki społecznej, a
którego dom pomocy społecznej formalnie nie informował o śmierci podopiecznych
ani nie zlecał mu pochówków. Dlatego, bez względu na potencjalny udział skarżące-
go w zorganizowaniu pochówków zmarłych pensjonariuszy domu pomocy społecz-
nej, która to instytucja publiczna była zobowiązana i zlecała pochówki zmarłych pod-
opiecznych, skarżący nie miał tytułu prawnego do przeprowadzenia pogrzebów i za-
inkasowania takim „niezabronionym” przez prawo działaniem zasiłków pogrzebowych
w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie wyższej niż 200% przecięt-
nego wynagrodzenia obowiązującego w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu
zostały poniesione (art. 79 ust. 1 w związku z art. 80 ustawy). W miarodajnych re-
aliach rozpoznawanych spraw Sąd Najwyższy uznał, że skarżący „łowca pogrze-
bów”, który działał w zmowie z przedsiębiorstwem pogrzebowym jako kontrahent
„sprzedaży usług pogrzebowych”, nie był uprawniony na podstawie art. 78 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach do zorganizowania, a następnie rozliczenia kosztów
pogrzebów zmarłych podopiecznych domu pomocy społecznej, na którym to podmio-
cie (domu pomocy społecznej) spoczywał prawny obowiązek sprawienia pogrzebów
swoim pensjonariuszom w granicach przysługującego mu prawa do zasiłków pogrze-
bowych (art. 78 ust. 2 tej ustawy). Oznaczało to, że ani przedsiębiorstwo pogrzebowe
ani skarżący, który w rozpoznawanych przypadkach jako całkowicie obcy zmarłym i
domowi opieki społecznej kontrahent „sprzedaży usług pogrzebowych” nie był
uprawniony ani do sprawienia pogrzebów zmarłym pensjonariuszom domu opieki
społecznej, ani do odzyskania kosztów pogrzebowych, choćby deklarował lub doku-
mentował ich poniesienie. Wprawdzie tego typu „transakcje pogrzebowe” nie są wy-
raźnie zabronione, ale przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie dają możliwości
prawnych odzyskania kosztów pogrzebu przez podmioty, których udział w tego typu
procederach budzi prawny i etyczno-moralny sprzeciw, przez co nie zasługuje na
ochronę przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Trafne jest zatem stanowisko,
że sprawianie pogrzebów zmarłym podopiecznym z obowiązku prawnego domów
opieki społecznej nie może być przedmiotem transakcji handlowych, polegających na
„sprzedaży usług pogrzebowych” przez zakłady pogrzebowe kontrahentom całkowi-
cie obcym zmarłym ubezpieczonym w celu uzyskania od organu ubezpieczeń spo-
łecznych zasiłków pogrzebowych w wysokości dokumentowanych kosztów pogrze-
bów. Inaczej rzecz ujmując, pogrzeby podopiecznych domów opieki społecznej nie
mogą być przedmiotem dowolnego lub swobodnego obrotu prawnego, zdominowa-
8
nego przez przedsiębiorstwa pogrzebowe, które angażują innych - niż członkowie
rodziny albo instytucje opieki społecznej zobligowane do sprawiania i nadzorowania
godnego pochówku - całkowicie obcych zmarłym kontrahentów („łowców pogrze-
bów”), w komercyjnym dążeniu do osiągania zysków z wątpliwych prawnie i moralnie
procedur. Tego typu niekontrolowane praktyki stwarzają ryzyko dokonywania rozma-
itych nadużyć w zakresie organizacji, nadzorowania i opłacania godnych pochówków
często opuszczonych lub samotnych pensjonariuszy domów pomocy społecznej,
którzy nawet po śmierci nie mogą liczyć na opiekę członków rodziny, która w niektó-
rych przypadkach bywa informowana przez zakłady pogrzebowe lub obce zmarłym
osoby dopiero po pogrzebach, albo na rzetelne wypełnienie obowiązku prawnego
sprawienia pochówku przez domy pomocy społecznej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. od-
dalił skargę kasacyjną od zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację wnio-
skodawcy (skarżącego) od wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego odwołanie
od decyzji organu rentowego, zasadnie odmawiającej przyznania mu zasiłków po-
grzebowych po zmarłych podopiecznych domu pomocy społecznej.
Dla porządku Sąd Najwyższy sygnalizuje w tym miejscu, że sposób osądzenia
tego zakresu rozpoznanych spraw ani przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie
wykluczają możliwości sprawiania pochówku przez inne osoby niż członkowie rodzi-
ny zmarłego ubezpieczonego lub podmioty ustawowo wymienione w art. 78 ust. 2
ustawy, w szczególności gdy zmarły nie miał rodziny, która zajęłaby się pochówkiem
albo gdy jego doczesną wolą było sprawienie pogrzebu przez określone (wskazane)
osoby spoza członków jego rodziny, bądź gdy koszty pogrzebu pokrywa osoba nie-
spokrewniona ze zmarłym w przypadkach braku jego spadkobierców lub innych
podmiotów zobligowanych do sprawienia jego pogrzebu. W takich przypadkach te
„inne” osoby, które pokryły koszty pogrzebu, będą uprawnione do zasiłku pogrzebo-
wego po zmarłym ubezpieczonym do wysokości udokumentowanych kosztów, nie
wyższej jednak niż określona w art. 80 ustawy (art. 78 ust. 1 w związku z art. 79 ust.
1 ustawy o emeryturach i rentach).
Równocześnie Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok do ponownego rozpo-
znania w zakresie osądzenia zgodności z prawem zaskarżonej decyzji w części zo-
bowiązującej skarżącego do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków pogrzebowych,
ponieważ ponownej weryfikacji wymaga zbadanie podstaw prawnych i zasadności
żądania zwrotu tych nienależnie wypłaconych przez organ ubezpieczeń społecznych
9
świadczeń pogrzebowych. W tym zakresie nie było trafne stanowisko Sądu drugiej
instancji, że „spełniający świadczenie (ZUS) w rzeczywistości nie był do tego zobo-
wiązany wobec osoby, której świadczył (wnioskodawcy)”, skoro „świadczący pozo-
stawał w przekonaniu, że ono istnieje” i „dopiero po przeprowadzeniu postępowania
wyjaśniającego, ustalającego, że zmarli po których organ rentowy wypłacił zasiłek
wnioskodawcy byli mieszkańcami domu opieki społecznej, ZUS wydał decyzję od-
mawiającą prawa do zasiłków pogrzebowych i zobowiązał powoda do zwrotu pobra-
nych świadczeń”. Takie uzasadnienie nie było wystarczające choćby dlatego, że
stwierdzone (opisane) okoliczności mogły świadczyć o błędzie organu ubezpieczeń
społecznych w przyznaniu i wypłatach świadczeń wprawdzie nienależnych, bo do
tego nie było podstaw prawnych, ale które nie zawsze mają charakter świadczeń
nienależnych w rozumieniu art. 138 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art.
84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wedle reguł zawartych w tych
przepisach, obowiązek zwrotu pobranych nienależnie świadczeń wymaga
wykazania, że skarżący był pouczony o braku prawa do ich pobierania albo przepro-
wadzenia dowodu, że świadczenie zostało przyznane lub wypłacone na podstawie
fałszywych zeznań lub dokumentów bądź w innych przypadkach świadomego wpro-
wadzenia w błąd przez skarżącego, który pobrał nienależne świadczenia. W rozpo-
znawanej sprawie oddalenie odwołania od decyzji zobowiązującej skarżącego do
zwrotu nienależnie pobranych zasiłków pogrzebowych wymagałoby wykazania świa-
domego wprowadzenia w błąd organu ubezpieczeń społecznych lub niezasługują-
cych na akceptację (ochronę) prawa ubezpieczeń społecznych praktyk dążenia do
przyznania nienależnych świadczeń na podstawie spreparowanych (fikcyjnych) do-
wodów lub zmowy zakładu pogrzebowego i skarżącego w zakresie „sprzedaży usług
pogrzebowych przez zakład pogrzebowy”. Brak przekonującego wykazania tego typu
okoliczności istotnych z punktu widzenia osądu obowiązku zwrotu nienależnie pobra-
nych świadczeń wymagał uchylenia sprawy w tym zakresie do ponownego rozpo-
znania (art. 39815
k.p.c.).
========================================